بسیاری فیلمی را که داستان آن مربوط به غرق شدن کشتی تایتانیک بود به یاد دارند. چطور می‌شود فیلمی را که لئوناردو دی کاپریو و کیت وینسلت در آن بازی می‌کردند و در سال ۱۹۹۷ برنده چندین جایزه اسکار شد فراموش کرد؟ ولی ۸۰ سال پیش این تراژدی الهام بخش یک فیلم تبلیغاتی پُرهزینه آلمان نازی شد که عده نسبتا کمی آن را مشاهده کردند- و سوژه آن یک کشتی بود که مانند تایتانیک سرنوشت شومی داشت.

کشتی اس‌اس‌کپ آرکونا، تا اوایل سال ۱۹۴۲ روزهای بهتری را دیده بود.

ولی این کشتی که «ملکه اقیانوس اطلس جنوبی» لقب گرفته بود و زمانی یک کشتی لوکس تجملی اقیانوس‌پیما بود در آن تاریخ به صورت یک کشتی از کار افتاده و زنگار گرفته در یک پایگاه نیروی دریایی آلمان در دریای بالتیک لنگر انداخته بود. دو سال قبل از آن نیروی دریایی آدولف هیتلر این کشتی را مصادره کرده و پس بیرون انداختن زر و زیورهای تجملی‌اش آن را به صورت پادگانی برای استفاده ملوانان درآورده بود.

ولی در همان سال کشتی کپ آرکونا از گمنامی بیرون آمد و مورد توجه قرار گرفت. به دلیل شباهت طراحی این کشتی با تایتانیک، در فیلمی که آلمان نازی در باره غرق کشتی تایتانیک تهیه کرده بود، کشتی کپ آرکونا نقش اصلی را داشت.

هزینه گزاف تهیه فیلم

غرق تایتانیک حتی در آن موقع سوژه تازه ای نبود-در اوایل سال ۱۹۱۲ یعنی همان سالی که این کشتی در جریان اولین سفر خود در آبهای یخزده شمال اقیانوس اطلس غرق شد، اولین فیلم در باره این تراژدی به بازار آمده بود.

ولی جوزف گوبلز، وزیر تبلیغات هیتلر به فیلمنامه‌ای برخورده بود که داستان غرق کشتی را به صورت دیگری روایت می‌کرد و حرص و طمع بریتانیا و آمریکا را مسبب غرق کشتی می‌دانست.

"پرفسور رابرت واتسون، مورخ آمریکایی و نویسنده کتاب «تایتانیک نازی» که در باره کشتی کپ آرکونا است به بی‌بی‌سی گفت:

«تا آن موقع گوبلز و نازی‌ها صدها فیلم تبلیغاتی درست کرده بودند ولی این بار چیز متفاوتی می‌خواستند. در سال ۱۹۴۲ آلمان شکست‌های مهمی در جنگ خورده بود و گوبلز فکر می‌کرد مهم است که از لحاظ پروپاگاند سوژه پر سر و صدایی را عنوان کنند.»

مقام ارشد آلمان نازی به خصوص از موفقیت فیلم کازابلانکا متعجب شده بود. این فیلم که در همان سال نشان داده شد یک درامای رمانتیک هالیوود با سوژه ضد فاشیسم بود که مورد توجه فراوان قرار گرفته بود و همین موضوع گوبلز را بر آن داشت که دست به کار شگرد تبلیغاتی تازه‌ای گردد.

رویای گوبلز این بود که با نسخه «نازی شده» تراژدی تایتانیک وارد یک جنگ روانی با متفقین شود.

پرفسور واتسون می‌گوید: او (گوبلز) می خواست به هر قیمتی که شده به فیلم کازابلانکا واکنش نشان دهد از جمله استفاده از کشتی کپ آرونا به عنوان مدل تقلیدی تایتانیک.

«کشتی‌ها در اصل شبیه هم بودند به استثنای این واقعیت که کپ آرکونا دارای سه دودکش بود؛ یکی کمتر از تایتانیک. ولی او برای فیلمبرداری از یک دودکش ساختگی استفاده کرد.»

در زمان سختی‌های ناشی از جنگ، گوبلز پول هنگفتی را صرف تولید این فیلم کرد. پرفسور واتسون در کتابش ادعا می‌کند که تایتانیک یکی از پرُهزینه‌ترین فیلم‌هایی است که تاکنون ساخته شده. حدود ۴ میلیون رایش‌مارک یعنی معادل ۱۸۰ میلیون دلار امروز.

صدها سرباز برای بازی به عنوان سیاهی لشکر از خط مقدم جبهه انتقال داده شدند و فیلم با شرکت شماری از معروف‌ترین هنرپیشگان آلمانی از جمله سایبیلا اشمیت ساخته شد..

ولی تولید فیلم همراه با هرج و مرج و بی‌نظمی بود. هنرپیشگان زن هدف اذیت و آزار سربازان قرار می‌گرفتند و این نگرانی فراگیر دیده می‌شد که نورافکن‌های محل فیلمبرداری هدفی برای بمب‌های متفقین باشد.

مسائل جدی‌تری هم وجود داشت: هربرت سلپین، کارگردان این پروژه با مقامات نازی اختلاف پیدا کرد و پس از انتقاد از مداخله آنان در برنامه فیلمبرداری دستگیر و شخص گوبلز از او بازجویی نمود.

بعدا جسد به دار آویخته شده او در سلول زندانش پیدا شد.

ولی فیلم که هدف اصلی‌اش پروپاگاند درباره یک توطئه بود به هر ترتیبی ساخته شد: در حالی که تنها خدمه آلمانی کشتی تلاش کرده بود از سرعت حرکت کشتی هنگام عبور از آبهای یخزده اقیانوس اطلس شمالی بکاهد، حرص و طمع مالکان بریتانیایی تایتانیک سبب غرق کشتی شد.

آلکس فون لونن، مورخ آلمانی می‌گوید نازی‌ها فیلم‌های تبلیغاتی بیشتری دارند که پیام آنها به مراتب نامحسوس و زیرکانه‌تر است.

«این فیلمِ تایتانیک به نحوی نشان‌دهنده توهم برخی از نازی‌ها در این باره است که تبلیغات چه می‌تواند بکند. آنها واقعا فکر می‌کردند که تنها با گردآوری و ساماندهی مجدد مردم هنوز می‌توانیم در این جنگ پیروز شویم و آنچه بعدا برای این فیلم اتفاق افتاد واقعا آن را جالب‌تر می‌کند.»

اشاره فون لونن، به این است که چگونه گوبلز که خودش مشوّق تولید این فیلم بود پس از تماشای نسخه نهایی فیلم، نمایش آن را در سینماهای آلمان قدغن کرد.

به نظر او در زمانی که شهروندان آلمانی در نگرانی از بمباران‌های هوایی به سر می‌بردند، صحنه‌های تراژدی فیلم آنقدر واقعی به نظر می‌آمد که ممکن بود موجب برانگیخته شدن وحشت و دلهره مردم شود.

«موضوع دیگری که مشکل ایجاد کرد این بود که در فیلم افسر آلمانی تایتانیک ازاجرای دستورات مافوق خود سرپیچی می‌کند چون معتقد است آنها از نظر اخلاقی اشتباه فکر می‌کنند. این پیامی نبود که نازی‌ها می‌خواستند به سربازان آلمانی واقعی خود بفرستند.»

پرفسور واتسون در کتاب خود خاطرنشان می‌سازد که فیلم مورد بحث در ابتدا تنها در سرزمین‌های اشغال شده توسط آلمان به نمایش گذاشته شد و تا سال ۱۹۴۹ که در آرشیوهای نازی دوباره کشف شد، در داخل آلمان نشان داده نشده بود.

ولی پرفسور واتسون خاطرنشان می‌کند که فیلم علیرغم پیام سیاسی‌اش، از لحاظ تکنولوژی واقعا تحسین‌برانگیز است و به دلیل کیفیت و واقع گرایی، در فیلم بریتانیایی «شب به یاد‌ماندنی»

که در سال ۱۹۵۸ در باره تایتانیک ساخته شد، از صحنه‌هایی از فیلم تایتانیک نازی‌ها استفاده شده بود.

تراژدی زندگی واقعی

قاعدتا ناموفق بودن فیلم تایتانیک نازی‌‌ها می‌بایستی سبب شود که کشتی کپ آرکونا دوباره گمنامی‌اش را بازیابد.

ولی کپ آرکونا حتی بدنامی بیشتری در تاریخ پیدا کرد: پس از آن که با پیشروی سربازان روسیه در جبهه شرقی، این کشتی برای تخلیه بیش از ۲۵ هزار سرباز و غیرنظامی آلمانی به کار گرفته شد، تا سال ۱۹۴۵ از کپ آرکونا که در آبهای دریای بالتیک لنگر انداخته بود برای نگاهداری زندانیایی استفاده می‌شد که در تلاش برای پنهان کردن شواهد جنایات نازی‌ها از چندین اردوگاه کار اجباری آورده شده بودند.

پرفسور واتسون می‌گوید طبق اسناد دو طرفِ درگیر در جنگ، در سوم ماه مه که بمب‌افکن‌های نیروی هوایی بریتانیا به ظن این که افسران نازی برای فرار از دستگیری ممکن است در کپ آرکونا و چند کشتی دیگر در منطقه مخفی شده باشند، چندین بار کپ آرکونا را هدف قرار دادند، دست‌کم پنج هزار نفر در عرشه این کشتی بودند.

به گفته پرفسور واتسون «ممکن است از این عده کمتر از ۳۰۰ نفر جان سالم به در برده باشند و این یکی از پُرتلفات ترین حملات ناشی از آتشِ خودی در جنگ محسوب می شود.»

در نتیجه حمله به دو کشتی دیگری هم که به همین منظور از آنها استفاده می‌شد، جمع تلفات به ۷ هزار نفر رسید.

آنچه حتی غم انگیزتر است این است که تنها چهار روز قبل از تسلیم بلا شرط آلمان و خاتمه جنگ در اروپا، به کپ آرکونا و سایر کشتی‌ها حمله شده بود.

در پایانِ کار شمار کشته شدگان در اثر غرق کشتی تایتانیکِ نازی‌ها بیشتر از دو برابر تلفات ناشی از غرق کشتی «خواهرخوانده»اش بود.

بیشتر بخوانید:

بسیاری فیلمی را که داستان آن مربوط به غرق شدن کشتی تایتانیک بود به یاد دارند. چطور می‌شود فیلمی را که لئوناردو دی کاپریو و کیت وینسلت در آن بازی می‌کردند و در سال ۱۹۹۷ برنده چندین جایزه اسکار شد فراموش کرد؟ ولی ۸۰ سال پیش این تراژدی الهام بخش یک فیلم تبلیغاتی پُرهزینه آلمان نازی شد که عده نسبتا کمی آن را مشاهده کردند- و سوژه آن یک کشتی بود که مانند تایتانیک سرنوشت شومی داشت.

کشتی اس‌اس‌کپ آرکونا، تا اوایل سال ۱۹۴۲ روزهای بهتری را دیده بود.

ولی این کشتی که «ملکه اقیانوس اطلس جنوبی» لقب گرفته بود و زمانی یک کشتی لوکس تجملی اقیانوس‌پیما بود در آن تاریخ به صورت یک کشتی از کار افتاده و زنگار گرفته در یک پایگاه نیروی دریایی آلمان در دریای بالتیک لنگر انداخته بود. دو سال قبل از آن نیروی دریایی آدولف هیتلر این کشتی را مصادره کرده و پس بیرون انداختن زر و زیورهای تجملی‌اش آن را به صورت پادگانی برای استفاده ملوانان درآورده بود.

ولی در همان سال کشتی کپ آرکونا از گمنامی بیرون آمد و مورد توجه قرار گرفت. به دلیل شباهت طراحی این کشتی با تایتانیک، در فیلمی که آلمان نازی در باره غرق کشتی تایتانیک تهیه کرده بود، کشتی کپ آرکونا نقش اصلی را داشت.

هزینه گزاف تهیه فیلم

غرق تایتانیک حتی در آن موقع سوژه تازه ای نبود-در اوایل سال ۱۹۱۲ یعنی همان سالی که این کشتی در جریان اولین سفر خود در آبهای یخزده شمال اقیانوس اطلس غرق شد، اولین فیلم در باره این تراژدی به بازار آمده بود.

ولی جوزف گوبلز، وزیر تبلیغات هیتلر به فیلمنامه‌ای برخورده بود که داستان غرق کشتی را به صورت دیگری روایت می‌کرد و حرص و طمع بریتانیا و آمریکا را مسبب غرق کشتی می‌دانست.

"پرفسور رابرت واتسون، مورخ آمریکایی و نویسنده کتاب «تایتانیک نازی» که در باره کشتی کپ آرکونا است به بی‌بی‌سی گفت:

«تا آن موقع گوبلز و نازی‌ها صدها فیلم تبلیغاتی درست کرده بودند ولی این بار چیز متفاوتی می‌خواستند. در سال ۱۹۴۲ آلمان شکست‌های مهمی در جنگ خورده بود و گوبلز فکر می‌کرد مهم است که از لحاظ پروپاگاند سوژه پر سر و صدایی را عنوان کنند.»

مقام ارشد آلمان نازی به خصوص از موفقیت فیلم کازابلانکا متعجب شده بود. این فیلم که در همان سال نشان داده شد یک درامای رمانتیک هالیوود با سوژه ضد فاشیسم بود که مورد توجه فراوان قرار گرفته بود و همین موضوع گوبلز را بر آن داشت که دست به کار شگرد تبلیغاتی تازه‌ای گردد.

رویای گوبلز این بود که با نسخه «نازی شده» تراژدی تایتانیک وارد یک جنگ روانی با متفقین شود.

پرفسور واتسون می‌گوید: او (گوبلز) می خواست به هر قیمتی که شده به فیلم کازابلانکا واکنش نشان دهد از جمله استفاده از کشتی کپ آرونا به عنوان مدل تقلیدی تایتانیک.

«کشتی‌ها در اصل شبیه هم بودند به استثنای این واقعیت که کپ آرکونا دارای سه دودکش بود؛ یکی کمتر از تایتانیک. ولی او برای فیلمبرداری از یک دودکش ساختگی استفاده کرد.»

در زمان سختی‌های ناشی از جنگ، گوبلز پول هنگفتی را صرف تولید این فیلم کرد. پرفسور واتسون در کتابش ادعا می‌کند که تایتانیک یکی از پرُهزینه‌ترین فیلم‌هایی است که تاکنون ساخته شده. حدود ۴ میلیون رایش‌مارک یعنی معادل ۱۸۰ میلیون دلار امروز.

صدها سرباز برای بازی به عنوان سیاهی لشکر از خط مقدم جبهه انتقال داده شدند و فیلم با شرکت شماری از معروف‌ترین هنرپیشگان آلمانی از جمله سایبیلا اشمیت ساخته شد..

ولی تولید فیلم همراه با هرج و مرج و بی‌نظمی بود. هنرپیشگان زن هدف اذیت و آزار سربازان قرار می‌گرفتند و این نگرانی فراگیر دیده می‌شد که نورافکن‌های محل فیلمبرداری هدفی برای بمب‌های متفقین باشد.

مسائل جدی‌تری هم وجود داشت: هربرت سلپین، کارگردان این پروژه با مقامات نازی اختلاف پیدا کرد و پس از انتقاد از مداخله آنان در برنامه فیلمبرداری دستگیر و شخص گوبلز از او بازجویی نمود.

بعدا جسد به دار آویخته شده او در سلول زندانش پیدا شد.

ولی فیلم که هدف اصلی‌اش پروپاگاند درباره یک توطئه بود به هر ترتیبی ساخته شد: در حالی که تنها خدمه آلمانی کشتی تلاش کرده بود از سرعت حرکت کشتی هنگام عبور از آبهای یخزده اقیانوس اطلس شمالی بکاهد، حرص و طمع مالکان بریتانیایی تایتانیک سبب غرق کشتی شد.

آلکس فون لونن، مورخ آلمانی می‌گوید نازی‌ها فیلم‌های تبلیغاتی بیشتری دارند که پیام آنها به مراتب نامحسوس و زیرکانه‌تر است.

«این فیلمِ تایتانیک به نحوی نشان‌دهنده توهم برخی از نازی‌ها در این باره است که تبلیغات چه می‌تواند بکند. آنها واقعا فکر می‌کردند که تنها با گردآوری و ساماندهی مجدد مردم هنوز می‌توانیم در این جنگ پیروز شویم و آنچه بعدا برای این فیلم اتفاق افتاد واقعا آن را جالب‌تر می‌کند.»

اشاره فون لونن، به این است که چگونه گوبلز که خودش مشوّق تولید این فیلم بود پس از تماشای نسخه نهایی فیلم، نمایش آن را در سینماهای آلمان قدغن کرد.

به نظر او در زمانی که شهروندان آلمانی در نگرانی از بمباران‌های هوایی به سر می‌بردند، صحنه‌های تراژدی فیلم آنقدر واقعی به نظر می‌آمد که ممکن بود موجب برانگیخته شدن وحشت و دلهره مردم شود.

«موضوع دیگری که مشکل ایجاد کرد این بود که در فیلم افسر آلمانی تایتانیک ازاجرای دستورات مافوق خود سرپیچی می‌کند چون معتقد است آنها از نظر اخلاقی اشتباه فکر می‌کنند. این پیامی نبود که نازی‌ها می‌خواستند به سربازان آلمانی واقعی خود بفرستند.»

پرفسور واتسون در کتاب خود خاطرنشان می‌سازد که فیلم مورد بحث در ابتدا تنها در سرزمین‌های اشغال شده توسط آلمان به نمایش گذاشته شد و تا سال ۱۹۴۹ که در آرشیوهای نازی دوباره کشف شد، در داخل آلمان نشان داده نشده بود.

ولی پرفسور واتسون خاطرنشان می‌کند که فیلم علیرغم پیام سیاسی‌اش، از لحاظ تکنولوژی واقعا تحسین‌برانگیز است و به دلیل کیفیت و واقع گرایی، در فیلم بریتانیایی «شب به یاد‌ماندنی»

که در سال ۱۹۵۸ در باره تایتانیک ساخته شد، از صحنه‌هایی از فیلم تایتانیک نازی‌ها استفاده شده بود.

تراژدی زندگی واقعی

قاعدتا ناموفق بودن فیلم تایتانیک نازی‌‌ها می‌بایستی سبب شود که کشتی کپ آرکونا دوباره گمنامی‌اش را بازیابد.

ولی کپ آرکونا حتی بدنامی بیشتری در تاریخ پیدا کرد: پس از آن که با پیشروی سربازان روسیه در جبهه شرقی، این کشتی برای تخلیه بیش از ۲۵ هزار سرباز و غیرنظامی آلمانی به کار گرفته شد، تا سال ۱۹۴۵ از کپ آرکونا که در آبهای دریای بالتیک لنگر انداخته بود برای نگاهداری زندانیایی استفاده می‌شد که در تلاش برای پنهان کردن شواهد جنایات نازی‌ها از چندین اردوگاه کار اجباری آورده شده بودند.

پرفسور واتسون می‌گوید طبق اسناد دو طرفِ درگیر در جنگ، در سوم ماه مه که بمب‌افکن‌های نیروی هوایی بریتانیا به ظن این که افسران نازی برای فرار از دستگیری ممکن است در کپ آرکونا و چند کشتی دیگر در منطقه مخفی شده باشند، چندین بار کپ آرکونا را هدف قرار دادند، دست‌کم پنج هزار نفر در عرشه این کشتی بودند.

به گفته پرفسور واتسون «ممکن است از این عده کمتر از ۳۰۰ نفر جان سالم به در برده باشند و این یکی از پُرتلفات ترین حملات ناشی از آتشِ خودی در جنگ محسوب می شود.»

در نتیجه حمله به دو کشتی دیگری هم که به همین منظور از آنها استفاده می‌شد، جمع تلفات به ۷ هزار نفر رسید.

آنچه حتی غم انگیزتر است این است که تنها چهار روز قبل از تسلیم بلا شرط آلمان و خاتمه جنگ در اروپا، به کپ آرکونا و سایر کشتی‌ها حمله شده بود.

در پایانِ کار شمار کشته شدگان در اثر غرق کشتی تایتانیکِ نازی‌ها بیشتر از دو برابر تلفات ناشی از غرق کشتی «خواهرخوانده»اش بود.

بیشتر بخوانید: