ضرورت حفظ مکان‌های تاریخی برای نسل‌های آینده/ نینا مختاریان

    خانه  > slide, فرهنگی  >  ضرورت حفظ مکان‌های تاریخی برای نسل‌های آینده/ نینا مختاریان

•  خبر اختصاصی
•  تاریخ : ۱۴۰۲/۰۱/۲۰
•  دسته : slide,فرهنگی
•   لینک کوتاه :
•  کد خبر : 020120718

چاپ خبر

ضرورت حفظ مکان‌های تاریخی برای نسل‌های آینده/ نینا مختاریان

ماهنامه خط صلح – ما ساکنان این کره‌ی خاکی میراث‌دار نسل‌های پیشین و صاحبان موقت این میراثیم. نگهبانی و حفاظت از این میراث بر عهده‌ی ماست چراکه آن‌چه را که ما از گذشتگان به ارث بردیم، قطعاً متعلق به ما نبوده و صرفاً امانت‌دار آن هستیم. این گنجینه‌های تاریخی و فرهنگی به بشریت تعلق داشته و در هر برهه از تاریخ مسئولیتی انکارناپذیر در حفاظت از این میراث مشترک بر عهده‌ی ماست. این مهم در اسناد متفاوتی مورد تاکید واقع شده است. در این نوشتار سعی شده ضمن مروری کلی بر اسناد بین المللی و قواعد حقوقی مرتبط با موضوع، به توجیه قانع کننده‌ای بر حفظ میراث تاریخی و فرهنگی دست پیدا کرده و در نهایت تحلیلی از وضعیت ایران ارائه گردد.

***

در اوایل قرن بیستم میلادی بود که ایده‌ی حفاظت از میراث تاریخی و فرهنگی به صورت رسمی و در چارچوب قواعد حقوقی شکل گرفت. اول بار در سال ۱۹۳۱ بود که دولت‌ها به وظیفه‌ی خطیر حفاظت از میراث معماری و ضرورت حفظ خصوصیت و سیمای ظاهری آن‌ها اندیشیدند و اراده و راهکارشان را در قالب یک تصمیم مشترک به منصه ظهور رساندند. ماحصل این هم‌اندیشی، منشور آتن بود. آن‌چه در این منشور به طور خاص مورد توجه و تاکید قرار گرفته بود، مسئله‌ی «مرمت آثار تاریخی» بود. با دقت و توجه در انتخاب شهر آتن به عنوان محل برگزاری این نشست، در میابیم که برگزارکنندگان این نشست آگاهانه شهر آتن را به عنوان نماد یک شهر باستانی انتخاب نمودند و با این شیوه بر لزوم حفاظت از معماری تاریخی به صورت نمادین نیز تاکید کردند. در این منشور هدف اصلی حفظ نما و ساختار شهرها و محل‌های تاریخی و هم‌چنین حفظ همگونی بناها با محیط اطرافشان است، اما از ایرادات وارد بر این منشور این است که ایده‌ها و راهکارهایش بسیار کلی و تفسیربردار است؛ از این رو در جزئیات شفافیت لازم را ندارد.

دومین منشوری که در زمینه‌ی حفظ و نگهداری و بازسازی بناهای تاریخی به تصویب رسیده است منشور ونیز مصوب ۱۹۶۴ است. در این منشور به زیبایی و صراحت تاکید می شود «میراث فرهنگی بایستی در اصیل‌ترین حالت خود به نسل آینده تحویل داده شود». علاوه بر این به «ضرورت تجانس معماری جدید با قدیم» نیز توجه شده است.

پس از آن در سال ۱۹۶۸ توصیه‌نامه‌ی حفاظت از دارایی‌های فرهنگی در معرض خطر در پاریس به تصویب رسید. از نکات قابل توجه این متن تاکید بر «نقش دارایی‌ها و میراث فرهنگی در شکل‌گیری هویت افراد» است. این نقش انکارناپذیر میراث تاریخی، خود توجیه کننده‌ی حفاظت از آن‌هاست. از دیگرسو در توصیه‌نامه‌ی حفاظت ملی میراث فرهنگی و طبیعی مصوب ۱۹۷۲، حفاظت از آثار طبیعی و فرهنگی به مثابه عاملی تعیین کننده در «روند رشد ملی» شناخته شده است. در این متن میراث فرهنگی تاریخی و طبیعی در تمامیت آن به عنوان یک «کل همگون و بهم پیوسته» تلقی شده، چرا که خود حامل ارزش‌های تاریخی و فرهنگی در طول زمان‌اند و از این رو سزاوار حفاظت‌اند.

در سال ۱۹۹۴ سندی تدوین شد به نام سند نارا. آن‌چه که مورد نظر تدوین‌کنندگان آن بود تعیین راهبردهایی جهت سنجش و ارزیابی اصالت و اهمیت دارایی‌های فرهنگی و تاریخی بود. این سند از آن رو دارای اهمیت است که برای ساخت و سازهای جدید خطوط قرمز تعیین می‌کند. از سوی دیگر اصل مداخله‌ی فیزیکی حداقلی و عدم تخریب در سال ۱۹۹۶ در منشور بورا به صراحت اعلام شده است.

اسناد و توصیه‌نامه‌های دیگری نیز در این میان طرح و تصویب شد که پرداختن به تمامی آن‌ها از ظرفیت این متن خارج است اما از جمله کنوانسیون های مهمی که ایران به آن پیوسته است، کنوانسیون حفاظت از میراث جهانی فرهنگی و طبیعی (به فرانسوی: Convention pour la protection du patrimoine mondial, culturel et naturel) است که ایران در ۲۶ فوریه سال ۱۹۷۵ به آن ملحق شده است. این متن حقوقی توسط سازمان یونسکو تدوین و تصویب شده است. پیوستن به این کنوانسیون مزایا و مسئولیت‌هایی را برکشورهای عضو بار می‌کند. بارزترین امتیاز پذیرش کنوانسیون میراث جهانی فرهنگی و طبیعی، پیوستن و تعلّق یافتن به جامعه‌ای است که آثاری را می‌ستایند و پاس می‌دارند که از اهمیت جهانی برخوردار هستند و تجلّی دنیایی از نمونه‌های خارق‌العاده‌ی تنوع فرهنگی و غنای طبیعی به شمار می‌رود. اعتبار ناشی از پیوستن به کنوانسیون و داشتن محوطه‌هایی که در فهرست میراث جهانی ثبت شده‌اند، عاملی است که سبب افزایش توجه و آگاهی کشورهای عضو نسبت به حفاظت از این میراث می‌شود.

نگاهی اجمالی به این اسناد و توصیه نامه‌ها دلیل اهمیت حفاظت از میراث تاریخی و فرهنگی را برای ما مسلم می‌سازد، چرا که میراث فرهنگی روایت کننده‌ی شکل و نحوه‌ی توسعه تاریخی جوامع انسانی هستند و نقش عمده‌ای در شکل‌گیری هویت جمعی ما دارند. مکان‌های تاریخی ارزش‌هایی را برای نسل بشر به ارمغان می‌آورند که قوام دهنده‌ی شالوده‌ی هویت فرهنگی ماست. از این روست که در هر یک از توصیه نامه‌ها و اسناد به جنبه‌ی حفاظتی از این میراث پرداخته شده است. حفظ همگونی بنا با محیط، حفظ اصالت بنا، اصل مداخله‌ی فیزیکی حداقلی و غیره موید وجود یک دغدغه‌ی جمعی بر حفظ این آثار و رسالتی انکارناپذیر در انتقال و تحویل آن به نسل آینده است چرا که در عین حال که این آثار میراث ماست، ما وارثانی امانتداریم و موظف به حفظ امانتیم و هر تصمیم و عملی خلاف این امانت، خیانتی آشکار به خود و تبعاً نسل آینده خواهد بود.

در ایران اما اخیراً اخباری مبنی بر تخریب بافت‌ تاریخی اطراف شاهچراغ شیراز در راستای طرح توسعه‌ی حرم شاهچراغ به گوش رسید که موجب تأثر بسیار دغدغه‌مندان این عرصه شده است. بسیاری از متخصصین این هشدار را دادند که «تخریب بافت تاریخی شیراز به معنای پاک‌سازی هویتی این شهر است» و نباید اجازه داد تا تاریخ چند هزار ساله‌ی یک شهر و ساکنانش پاک شود. این در حالی بود که وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به جای تعهد به رسالت خویش جهت اهتمام بر حفظ میراث تاریخی در حال بازی با کلمات بود تا بتواند با تغییر ادبیات، خیانت در امانتش را توجیه کند. اصرار آقای وزیر بر انتخاب واژه ی «مرمت» به جای «تخریب» (که البته انتخابی غیردقیق و گمراه کننده است) خود حدیثی است مفصل از این مجمل.

نمونه‌ی توسعه حرم شاهچراغ مثالی به روز از بی‌مبالاتی حاکمیت در جهت حفاظت از میراث تاریخی‌ست؛ در حالی‌که با تحقیق و جست‌وجو به موارد بسیاری برخواهیم خورد که عامدانه، آگاهانه و هدفمند مورد تخریب و انهدام واقع شدند یا با سهل انگاری و کاهلی در مراقبت و حفاظت به مرور زمان به وادی فنا رفتند. به عنوان نمونه می‌توان به کندن سر سربازان هخامنشی، غارت گنجینه‌های رامهرمز و ایجاد تأسیسات روی محوطه‌های باستانی شوش اشاره کرد. آن‌چه که مایه حسرت، تاسف و نگرانی است نه تنها تخریب و امحای این میراث، بلکه از بین بردن نمودهای عینی و ملموس در آموزش نسل جدید است. پر واضح است که حق بر آموزش و حق بهرمندی از میراث تاریخی و مشترک بشریت هر دو از حقوق مسلم و محفوظ جامعه‌ی بشری ست. اراده‌ای که در ایران بر امحاء و تخریب میراث تاریخی و فرهنگی وجود دارد حتی اجازه نمی‌دهد رد و اثری از این میراث در سیستم آموزشی -به ویژه کتب و محتوای آموزشی مدارس- باقی بماند و حتی در فرض خوشبینانه اگر هم ردی باقی بماند، تحریف و قلب حقیقت جزء ناگسستنی این محتوا است. بنابراین تلاش برای حفظ این آثار می‌تواند فرصتی را فراهم کند تا نسل حاضر و نسل‌های آینده در فضای تاریخ تنفس کرده و بتوانند با برقرای ارتباط عینی و ملموس با این میراث ارزنده، هویت تاریخی و فرهنگی خویش را شناسایی و غنا بخشند. از این روست که بی‌مبالاتی و عمد در عدم مراقبت و تخریب این آثار، مصداق بارز خیانت است و ما را بدهکار ابدی نسل‌های آینده می‌سازد؛ چراکه راهی برای جبران وجود نخواهد داشت. این مهم بایستی ما را در عمل به تعهدات، حساس و بیش از پیش در حفظ آثار کوشا سازد.

مطالب مرتـبط

• پلمب بیش از ده واحد صنفی به دلیل عدم رعایت “شئونات اسلامی”
• محمد احمدوند شاهوردی با تودیع قرار وثیقه آزاد شد
• صدوچهل‌وسومین شماره از ماهنامه‌ی خط صلح منتشر شد
• گزارشی از آخرین وضعیت سیروس مولودی در زندان عادل آباد شیراز
• گزارشی از آخرین وضعیت مهدی فتحی در زندان عادل آباد شیراز

برچسب ها: آثار باستانی بافت تاریخی بین الحرمین توسعه حرم شاهچراغ حرم علاءالدین خط صلح خط صلح 143 شاهچراغ شیراز طرح ۵۷ هکتاری عزت الله ضرغامی علاءالدین ماهنامه خط صلح میراث فرهنگی نینا مختاریان

بدون نظر

نظر بگذارید