ایران‌شهر در شرق آفریقا؟ - Gooya News

آخرین سلطان زنگبار در قرن بیستم هم نامش را از چهارمین پادشاه سلسله افسانه‌ای ایران، پیشدادیان، گرفته است

آرش عزیزی - ایندیپندنت فارسی

ساحل شرقی قاره آفریقا میزبان پدیده‌ای انسانی است که سال‌ها است علاقه ناظران و پژوهشگران را به خود جلب کرده است. به این منطقه، مردمان و زبان آن «سواحیلی» می‌گویند؛‌ واژه‌ای که از «سواحل» در عربی و فارسی می‌آید. این خطه حدود و ثغور روشنی ندارد اما می‌توان گفت از جنوب سومالی آغاز می‌شود، تمام سواحل دو کشور تانزانیا و کنیا را در بر می‌گیرد و تا شمال موزامبیک می‌رود. کشورهای جزیره‌ای مثل ماداگاسکار و قمر (کومور) را هم باید بخشی از همین حوزه فرهنگی محسوب کرد.

زبان سواحیلی در چهار کشور تانزانیا، کنیا، روآندا و اوگاندا زبان رسمی است و در سراسر آن منطقه قابل‌اتکاترین زبان ارتباطی میلیون‌ها نفر به شمار می‌رود.

آنچه فرهنگ سواحیلی را قابل‌توجه کرده، غنای میراث معماری، هنری و تاریخی آن است که به‌روشنی حاکی از آمیزش فرهنگی و مخلوطی از تاثیرها از ایران، جهان عرب، شبه‌قاره هند، اروپا و نقاط مختلف آفریقا است. زبان سواحیلی خود نشانی از این امتزاج است. این زبان از لحاظ ساختار جزو خانواده بزرگ «نیجر و کنگو» و زیرشاخه آن، بانتو، است و از این لحاظ مشابه زبان مادری بیشتر مردمان جنوب صحرای آفریقا است. با این حساب، علی‌رغم اینکه زبان سواحیلی به‌روشنی نامش را از فارسی و عربی گرفته، هم با زبان‌های سامی مثل عربی و هم با زبان‌های هندواروپایی مثل فارسی از ریشه متفاوت است؛ البته بسیاری از کلمات زبان سواحیلی (قریب به نیمی از آن‌ها) از عربی و فارسی وام گرفته شده‌اند و شماری نیز از سایر زبان‌های شبه‌قاره هند، خاورمیانه و کمی هم از پرتغالی آمده‌اند.

معماری این خطه که سال‌ها است گردشگران را به مکان‌هایی مثل شهر سنگی در جزیره زنگبار تانزانیا جذب می‌کند، نیز نشانی از این آمیزش دارد. با توجه به اینکه سواحیلی‌ها اکثرا مسلمان‌اند، در این حوزه فرهنگی مساجد بسیاری یافت می‌شود. اما نکته جالب این است که این مسجدها با سنگ‌های مرمری و به سبک محلی ساخته شده‌اند و شبیه مساجد سایر نقاط جهان اسلام نیستند.

مطالب بیشتر در سایت ایندیپندنت فارسی

از افسانه تا واقعیت

ریشه این فرهنگ سواحیلی در کجا است و این آمیزش فرهنگی چگونه به وجود آمده است؟ پژوهشگران علوم مختلف در طول سال‌ها، برای این سوال‌ها پاسخ‌هایی کاملا متفاوت یافته‌اند. پاسخ دانشوران نه فقط از شواهد موجود که از گفتمان‌های رایج علمی و سیاسی در دوره‌های مختلف تاثیر پذیرفته‌اند. در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم که نظرهای نژادپرستانه بر علم اروپایی غلبه داشت، بسیاری مدعی بودند که از مردم آفریقایی برنمی‌آید دستاوردهای فرهنگی به این گستردگی داشته باشند و این‌ها همه باید حاصل حضور مهاجران از تمدن‌های باسابقه‌تر در سایر نقاط باشد. اما در ۴۰ سال اخیر، باستان‌شناسان، زبان‌شناسان و تاریخدان‌ها با پژوهش‌های مختلف از ریشه‌های آفریقایی فرهنگ سواحیلی گفتند. در این میان، جواب افراط قبلی را با تفریطی جدید دادند و نظریه غالب بسیاری این شد که تمام این دستاوردهای فرهنگی کار مردم محلی بوده‌ است و به مهاجرت گسترده مردم از سایر نقاط توجه نشد.