اسناد بهره‌برداری انگلیس از الازهر مصر، برای کسب محبوبیت در میان مسلمانان

بریتانیا از زمان عقب نشینی از خاورمیانه پس از بحران سوئیس در سال ۱۹۵۶، در حال بهبود تصویر خود در جهان اسلام و تبلیغ طرح حل و فصل نزاع عربی-اسرائیلی است.

به گزارش ایسنا، میدل ایست نیوز نوشته است: بی.بی.سی‌ گزارش کرده اسناد انگلیسی که به موجب قانون آزادی اطلاعات به دست آمده، می‌گوید که برنامه‌ریزان سیاست در بریتانیا مشتاق بودند به موسسه الازهر مصر به عنوان یکی از ابزارهای دستیابی به اهدافشان، اظهار احترام کنند.

در دوم مه ۱۹۹۷، تونی بلر، پس از پیروزی حزب کارگر در انتخابات تاریخی، تصدی منصب نخست وزیری انگلستان را به دست آورد و پس از چند روز، جرج کاری، اسقف اعظم کانتربری (کلیسای انگلیس) از محمد طنطاوی، شیخ وقت‌الازهر برای سفری رسمی به انگلیس در چارچوب گفت و گوی ادیان دعوت به عمل آورد.

در زمان سفر شیخ الازهر به انگلیس در ۱۹ تا ۲۳ مه ۱۹۹۷، دومینیک چیلکات، منشی ویژه وزیر خارجه انگلستان، نامه‌ای به فیلیپ بارتون، منشی ویژه نخست وزیر این کشور فرستاد و بر اهمیت بهره برداری از حضور شیخ‌الازهر در لندن برای بهبود تصویر انگلیس در جهان اسلامی تأکید کرد.

بارتون در نامه‌ای که تنها تعداد اندکی از مقامات و مشاوران ارشد انگلستان از آن اطلاع یافتند، شیخ الازهر را عالی‌ترین و محترم‌ترین شخصیت اسلامی در جهان دانست.

از دیدگاه دیپلماسی انگلیس، دیدار تونی بلر و شیخ طنطاوی حتی در حد گرفتن عکس با یکدیگر، امری مهم قلمداد می‌شد.

این نامه تمایل حکومت حسنی مبارک، رئیس جمهور وقت مصر را برای ترتیب دادن این دیدار، علیرغم آگاهی از اینکه بلر در آن زمان به شدت درگیر مسائل داخلی بود، نشان داد.

فرصت مطبوعاتی

منشی وزیر امور خارجه وقت انگلیس گفت که اشتیاق مقامات مصری، توجیهی افزون برای توصیه به نخست وزیر این کشور است که تا حد امکان برای یافتن دقایقی برای پذیرایی از شیخ الازهر تلاش کند.

چیلکات گفت اگر نخست وزیر بتواند در دیدار با شیخ عکس بگیرد، تأثیر رسانه‌ای این دیدار در جهان اسلام بسیار افزایش می‌یابد.

در آن مدت، مدیریت الازهر با بیانیه‌های رسمی و اجازه تظاهرات اعتراضی در فضای الازهر و دانشگاه آن، علیه سیاست‌های اسرائیل در قبال مسجدالاقصی، از فلسطینیان در سرزمین‌های اشغالی به ویژه قدس حمایت کرد.

موضع الازهر انتقاداتی از سوی حامیان اسرائیل در انگلستان برانگیخت و باعث شد تا انگلیسی‌ها انتظار واکنش آنان نسبت به استقبال تونی بلر از شیخ الازهر را داشته باشند.

سود و ریسک

با این حال، اسناد نشان می‌دهد که وزارت خارجه انگلیس در ارزیابی‌های خود به این نتیجه رسید که منافعی که از سفر شیخ الازهر حاصل می‌شود، از هر عکس‌العملی حتی از سوی حامیان اسرائیل در بریتانیا بالاتر است.

منشی وزیر خارجه انگلیس گفت: تنها بعد منفی مورد انتظار این دیدار این است که شیخ الازهر در گذشته بیانیه‌هایی با لحن تند علیه اشغالگری اسرائیل در قدس صادر کرده و احتمال کمی وجود دارد که لابی طرفداران اسرائیل چنین بیانیه‌هایی را بازیابی کند. با این حال، ما معتقد نیستیم که این یک خطر جدی است.

دستگاه دیپلماسی انگلیس در جمع بندی خود به این نتیجه رسید که منافع حاصل از این دیدار بسیار بالاتر از خطر ریسک آن است.

اما وزارت خارجه انگلیس تنها حامی دیدار تونی بلر و طنطاوی نبود.

اسناد موجود نشان می‌دهد که بارتون، منشی تونی بلر، با حلقه نزدیک نخست وزیر جدید انگلیس، از جمله آلستر کمپبل و بارونس سالی مورگان، مشاوران ارتباطاتی بلر، در مورد توصیه وزارت خارجه مشورت کرده است.

این دو توصیه کردند که دیدار با شیخ الازهر ابعاد سیاسی در داخل بریتانیا خواهد داشت که روابط بین دولت انگلیس و مسلمانان را تقویت می‌کند.

نامه‌ای از حکومت حسنی مبارک

بارتون در توصیه خود به بلر گفت: سالی و آلستر (مشاوران بلر) مایلند شیخ طنطاوی را ببینند، زیرا این امر تأثیر خوبی بر روابط با جامعه مسلمانان کشور و همچنین جهان اسلام خواهد داشت. بنابراین ما از او برای گرفتن عکس در ساعت ۱۸:۱۰ عصر فردا دعوت کرده‌ایم.

بلر از این توصیه پیروی کرد و علیرغم مشغله‌های زیادی که داشت، در ۲۰ مه ۱۹۹۷ به مدت ۵ دقیقه با شیخ طنطاوی دیدار کرد.

پس از این دیدار بارتون به چیلکات نامه نوشت و به او اطلاع داد که این دیدار کوتاه به توصیه وزارت خارجه انگلیس انجام شد.

وی در این نامه اشاره کرد که حکومت حسنی مبارک در ارسال نامه سیاسی به دولت تونی بلر، از شیخ الازهر استفاده کرده است.

بارتون درباره آنچه در دیدار بلر و شیخ الازهر گذشت، گفت: شیخ طنطاوی از فرصت استفاده کرد و نتیجه انتخابات را به نخست وزیر انگلیس تبریک گفت. بلر نیز گفت که از دیدار با وی مفتخر است و برای او آرزوی اقامت خوبی در انگلیس کرد. شیخ الازهر ابراز امیدواری کرد تا روابط میان انگلیس و مصر تحت رهبری تونی بلر بهبود یابد و سپس کتابی از دانشگاه الازهر در صندوقی تزئین شده به نخست وزیر انگلیس هدیه داد.

منشی بلر افزود: شیخ طنطاوی واقعاً خوشحال به نظر می‌رسید که نخست وزیر وقت انگلیس فرصتی پیدا کرده و زحمت استقبال از او را به خود داده است.

یک سال پس از این دیدار، نخست وزیر انگلیس برای سفری رسمی به مصر دعوت شد.

علیرغم برنامه کاری فشره تونی بلر که مملو از دیدارها و مناسبات به ویژه اقتصادی بود، مشاوران بلر بر ضرورت دیدار نخست وزیر انگلیس و شیخ الازهر اصرار کردند.

سفر بلر به مصر در روزهای ۱۷ و ۱۸ آوریل ۱۹۹۸ در جریان سفرهای وی به خاورمیانه که شامل عربستان، اردن، اسرائیل و غزه و نیز دیدار با یاسر عرفات، رهبر فقید فلسطینی می‌شد، صورت گرفت.

در گزارشی درباره شیخ طنطاوی که به دفتر نخست وزیر انگلیس ارائه شد، وزارت خارجه بریتانیا اعلام کرد که انتصاب طنطاوی به عنوان شیخ الازهر که پیش از این مفتی اعظم مصر بود، با استقبال مسلمانان میانه رو روبه‌رو شده است.

وزارت خارجه انگلیس درخصوص عملکرد شیخ طنطاوی در دارالافتاء مصر گفت که او با سیاست دولت مصر در مورد مسائلی مانند محدود کردن زاد و ولد، همراه بود.

این وزارتخانه همچنین اشاره کرد که شیخ طنطاوی در مخالفت با قانون مالیات بر ارث در سال ۱۹۸۹ تا حدودی از خود استقلال نشان داد.

در این گزارش همچنین اشاره شد که طنطاوی در سپتامبر ۱۹۸۹ سود بانک‌ها را حلال دانسته و گروه‌های اسلامی معتقد بودند که این فتوا به دستور حکومت مصر صادر شده است.

طبق این گزارش، این موضوع جدال بزرگی را به وجود آورد و وزارت خارجه انگلیس اعلام کرد: ماهیت لیبرالی این فتوا با مخالفت هیئت ارشد علمای الازهر، به عنوان محافظه کارترین علمای الازهر، از جمله شیخ الازهر در آن زمان مواجه شد.

طرحی که مغایر اسلام نیست

در توجیه برای اصرار به دیدار نخست وزیر انگلیس با شیخ الازهر، تیم تدارک این سفر اعلام کرد که این دیدار با شیخ الازهر که به عنوان بزرگترین شخصیت دینی اهل سنت در جهان شناخته می‌شود، با هدف اظهار احترام به اسلام و توجه به گفت و گو میان فرهنگ‌ها است.

بر اساس مکاتبات پنهانی دولت انگلیس، مشاوران تونی بلر به دنبال این بودند که به مسلمانان این تصور را بدهند که بریتانیا با الازهر موافق است، و ممکن است در استفاده از شهرت این نهاد قدیمی در متقاعد کردن مسلمانان عامه در این موضوع که "طرح حل و فصل مناقشه اعراب و اسرائیل مغایرتی با اسلام ندارد"، مفید باشد.

این اسناد نشان می‌دهد که طنطاوی به نخست وزیر انگلیس تأکید کرده که دین اسلام، ظلم، تروریسم، و تصرف زمین‌های دیگران را نمی‌پذیرد.

بر اساس صورتجلسه این نشست که توسط منشی شخصی تونی بلر نوشته شده است، شیخ الازهر تاکید کرد: اسلام خواستار عدالت و حقوق برای همه است و با بی عدالتی، تروریسم، تصرف اراضی و شهرک سازی مخالف است و همیشه در کنار مستضعفانی است که حقوق کامل خود را به دست نمی‌آورند.

اما تونی بلر از پاسخ به این سخنان شیخ الازهر اجتناب کرد و دیدار را بر موضوع گفت‌وگوی میان ادیان به ویژه میان الازهر و کلیسای انگلستان متمرکز کرد و گفت: تفاهم بیشتر میان ادیان به تفاهم بیشتر میان ملت‌ها می‌انجامد.

منشی تونی بلر در توضیح این دیدار گفت که شیخ‌الازهر هیچ تلاشی برای طرح موضوعات بحث برانگیز بجز اشاره سریع به اشغال سرزمین‌های فلسطینی توسط اسرائیل انجام نداد.

نخست وزیر انگلیس پس از بازگشت از قاهره، باورش به اهمیت الازهر در تلاش برای معتقد ساختن اسقف اعظم کانتربری برای تسریع در سفرش به مصر در پاسخ به دعوت شیخ‌الازهر را اعلام کرد.

تونی بلر در نامه‌ای رسمی به جرج کاری، اسقف اعظم کانتربری در مورد این دعوت و حمایت شخصی خود از گفت‌وگویی صحبت کرد که شیخ الازهر اعلام کرده بود با اسقف اعظم و سایرین انجام خواهد داد.

بلر درباره دیدارش با طنطاوی به جرج کاری گفت که مباحثی جنجالی پیرامون دین و ماهیت اسلام بین ما انجام شد.

بلر در بیان اهمیت و توجه دولتش به پاسخ جرج کاری به دعوت طنطاوی، در نامه‌ای با دست خط خود نوشت: من فکر می‌کنم که چنین نشست دینی برای روند صلح در خاورمیانه بسیار مفید خواهد بود.

نخست وزیر وقت انگلیس تمایل خود برای گفت‌وگو با اسقف اعظم کانتربری در این موضوع را ابراز کرد و به او گفت: اگر می‌خواهید در مورد آن با جزئیات صحبت کنید، می‌توانید با من تماس بگیرید.

از آن زمان دیدارهای سیاسی مقامات انگلستان با شیخ الازهر در طول دوره نخست وزیری تونی بلر متوقف نشد.

در سال ۲۰۰۰ تونی بلر، نخست وزیر وقت انگلیس، رابین کوک، وزیر امور خارجه را به قاهره فرستاد تا مذاکراتی با حسنی مبارک در مورد روند صلح در خاورمیانه و نیز بحران عراق انجام دهد.

در این سفر که تنها یک روز به طول انجامید، وزیر خارجه انگلیس مشتاق دیدار با شیخ الازهر بود.

در سال ۲۰۲۲ طنطاوی، شیخ وقت الازهر، بار دیگر به لندن رفت و مورد استقبال تونی بلر قرار گرفت.

در سال ۲۰۰۶ نیز تونی بلر به قاهره سفر کرد و با شیوخ الازهر دیدار کرد.

انتهای پیام