سودان؛ از اهرام تاریخی و صمغ عربی تا کودتا و جنگ داخلی

سودان که این‌روزها صحنهٔ نبردهای سنگین بین ارتش و نیروهای شبه‌نظامی تحت فرمان ژنرال‌های رقیب است، تاریخی طولانی از کودتا و جنگ داخلی دارد. در این گزارش با پنج ویژگی مهم این کشور پهناور در شرق آفریقا آشنا می‌شوید.

یک حکمران در ۳۰ سال

عمر البشیر، نظامی حرفه‌ای که اکنون به اتهام ارتکاب جرایم جنگی، جنایت علیه بشریت و نسل‌کشی تحت پيگرد دیوان کیفری بین المللی است، سه دهه بر سودان حکومت کرد.

عمر البشیر در جریان دومین جنگ داخلی پس از استقلال سودان در سال ۱۹۵۶ بین مناطق مسلمان‌نشین در شمال و اکثریت مسیحی و انیمیست (جاندارانگاران) جنوب، در پی کودتايی در سال ۱۹۸۹ به قدرت رسید. در دوران حکومت او که یک اسلام‌گرا بود، «جرائمی» نظیر نوشیدن الکل و یا «روابط نامشروع» مجازات شلاق در پی داشت.

او در سال ۲۰۰۵ با مخالفانش در جنوب سودان توافق صلح امضا کرد، ولی در همان زمان به کشتار و آزار گستردهٔ ساکنان ناحیهٔ دارفور در غرب سودان متهم شد. از سال ۲۰۰۳ شبه‌نظامیان بی‌رحم عرب برای سرکوب شورشیان غیرعرب به منطقهٔ دارفور اعزام شده بودند و این درگیری‌ها صدها هزار کشته به جای گذاشت.

در سال ۲۰۱۳ پیکارجویان دارفور (جنجوید) در یک نیروی شبه‌نظامی سرتاپا مسلح با عنوان «نیروی واکنش سریع» سازماندهی شدند که اکنون در حال نبرد با ارتش سودان است.

سودان

کودتایی که انتظارش می‌رفت

در پی یک قیام گستردهٔ مردمی در سال ۲۰۱۹ که جرقهٔ آن سه‌برابرشدن قیمت نان بود، ارتش سودان عمر البشیر را برکنار کرد. پس از یک دوره تلاطم و تلاش برای ایجاد یک دولت انتقالی به غیرنظامیان در سال ۲۰۲۱ ارتش به فرماندهی ژنرال عبدالفتاح البرهان قدرت را به دست گرفت.

تجزیهٔ کشور به دو قسمت

در پی استقلال سودان، دو جنگ داخلی شدید بین مناطق شمالی و جنوبی این کشور روی داده است. مورد اول از سال ۱۹۵۵ تا سال ۱۹۷۲ و مورد دوم از سال ۱۹۸۳ تا سال ۲۰۰۵ طول کشید. میلیون‌ها نفر در این جنگ‌ها کشته شدند. بر اساس توافق صلح سال ۲۰۰۵، قرار شد ساکنان جنوب سودان در یک همه‌پرسی در مورد استقلال جنوب شرکت کنند.

در همه‌پرسی که در ماه ژانویه ۲۰۱۱ برگزار شد، ۹۹ درصد از مردم به استقلال جنوب رأی دادند و به این ترتیب حدود شش ماه بعد کشور مستقل سودان جنوبی تأسیس شد. حدود یک چهارم از قلمرو سودان که تا آن زمان پهناورترین کشور آفریقایی بود و همین‌طور اکثر میادین نفت که در جنوب کشور قرار دارد، به سودان جنوبی تعلق گرفت.

نقش بن‌لادن

اسامه بن‌لادن، رهبر کشته‌شدهٔ القاعده، در دههٔ ۹۰ میلادی پنج سال در سودان زندگی می‌کرد و در اقتصاد این کشور سرمایه‌گذاری قابل‌ملاحظه‌ای کرده بود. اما در سال ۱۹۹۶ تحت فشارهای دولت آمریکا برای اخراج افراد مظنون به فعالیت‌های تروریستی، بن‌لادن از سودان اخراج شد.

حدود دو سال بعد بر اثر بمب‌گذاری القاعده در سفارتخانه‌های آمریکا در کنیا و تانزانیا بیش از ۲۰۰ نفر کشته شدند. آمریکا به تلافی این حملات یک کارخانهٔ داروسازی در خارطوم، پایتخت سودان، را بمباران کرد. واشینگتن مدعی بود این کارخانه با تولید سلاح‌های شیمیایی ارتباط داشته ولی حکومت سودان با قاطعیت این اتهام را رد کرد.

در سال ۲۰۲۰، در توافقی بین سودان و آمریکا در ازای عادی‌سازی روابط اسرائیل و سودان، این کشور از فهرست دولت‌های حامی تروریسم دولت آمریکا حذف شد.

آدامس

سودان بزرگ‌ترین تولید‌کنندهٔ صمغ عربی است؛ محصولی کلیدی برای توليد کالاهای گوناگون از نوشابه‌های غیرالکلی و آدامس گرفته تا دارو. این صمغ طلایی‌رنگ که از درخت‌های اقاقیای خاردار برداشت می‌شود، مهم‌ترین صادرات و منبع ارزهای خارجی سودان است.

به‌دلیل اهمیت این محصول در اقتصاد جهانی، در دورهٔ ۳۰ سالهٔ تحریم‌های آمریکا علیه رژیم عمر البشیر، صمغ عربی از تحریم‌ها معاف بود.

از سوی دیگر، درخت‌های اقاقیا که در برابر خشکسالی بسیار مقاوم‌اند، با جلوگیری از گسترش کویر، در مقاومت سودان در برابر پیامدهای تغییرات اقلیمی نقش مهمی ایفا می‌کنند.

اهرام تاریخی، بیشتر از مصر

تمدن‌های باستانی سودان در مقایسه با مصر باستان اهرام بیشتری ساخته‌اند، ولی این بناهای تاریخی ازجمله مقبره‌های واقع در ناحیهٔ باستانی مروی در ۲۲۰ کیلومتری شمال خارطوم برای صنعت گردشگری و جلب توریسم مورد استفاده قرار نگرفته‌اند.

نمایی از اهرام منطقهٔ باستانی مروی

ناحیهٔ باستانی مروی قلب پادشاهی کوش بود که حدود صد سال تا قرن هفتم قبل از میلاد مصر باستان را در تصرف خود داشت. از دهه شصت میلادی تاکنون در این ناحیه که در فهرست میراث بشری یونسکو قرار دارد، حدود ۲۵۰ هرم حفاری و کشف شده است، ولی برخلاف اهرام مشهور مصر کسی از آن‌ها دیدن نمی‌کند.

بیشتر در این باره:

ریشۀ درگیری‌ها در سودان چیست؟

بیشتر در این باره:

نبرد مسلحانهٔ ژنرال‌ها در سودان بر سر قدرت به دومین روز کشیده شد

درگیری‌های نظامی در سودان برای سومین روز متوالی ادامه یافت

درگیری شدید بین ارتش سودان و شبه‌نظامیان دست‌کم ۲۷ کشته برجای گذاشت

آمریکا و بریتانیا خواستار «توقف فوری» خشونت‌ها در سودان شدند

آشوب در سودان در پی درگیری مسلحانۀ شبه‌نظامیان با ارتش این کشور