بر سر سنگ یادمان آشوریان در "قباق تپه" کرمانشاه چه آمده است؟

ایسنا/کرمانشاه سرپرست گروه کاوش باستان شناسی در قباق تپه کرمانشاه، به تشریح سرگذشت سنگ یادمان سارگن دوم، پادشاه آشور در این محوطه باستانی و چرایی تخریب آن پرداخت.

به گزارش ایسنا، دکتر سجاد علی بیگی در نشست روز جهانی بناها و محوطه های تاریخی، از قرون هفتم تا نهم پیش از میلاد به عنوان دوره‌ای مهم و تاثیرگذار در تاریخ ایران نام برد و اظهار کرد: در قرن نهم قبل از میلاد در بین النهرین و شمال کشور عراق امروزی حکومت مقتدری روی کار آمد که با قدرت خود موفق شد سرزمین وسیعی را از دهانه خلیج فارس تا دلتای رود نیل در مصر تحت تصرف خود درآورده و تمام مردمان سرزمین های مغلوب را زیر سلطه خود بیاورد.

وی با بیان اینکه شاهان آشوری در طول حکومت خود بارها به سرزمین ایران حمله کردند، گفت: شاهان آشوری در طول حکومت خود بارها به غرب ایران و به ویژه منطقه کرمانشاه در امتداد جاده خراسان بزرگ حمله کردند و برای سال­‌ها این محدوده را تحت کنترل خود درآوردند. آشوری‌ها برای نمایش اقتدار خود تصاویری از شهرها و قلعه­‌های فتح شده را در کاخ‌­های واقع در پایتخت­‌های خود نقش می کردند. آشوری‌­ها علاوه بر ثبت اقدامات خود با این کار تلاش می‌­کردند این تصاویر را در بارگاه خود قرار دهند تا افراد و خصوصا شاهانی که به دیدن آنها می‌رفتند، آن تصاویر را ببینند و درس عبرت بگیرند.

عضو هیات علمی گروه باستان­شناسی دانشگاه رازی کرمانشاه اضافه کرد: آشوری ها برای گرامیداشت فتوحات و جاودان ساختن نام خود اقدامات متفاوتی را در سرزمین های فتح شده انجام می دادند که یکی از آنها برافراشتن سنگ یادمان در مکان هایی بود که آن را فتح می کردند و نماد کنترل آنها در آن منطقه به شمار می­‌رفت.

وی با بیان اینکه احتمالاً دامنه نفوذ و گسترش فتوحات آشوری­ها در ایران تا فلات مرکزی پیش رفته، افزود: از آنجایی که کرمانشاه به سرزمین اصلی آشوری­ها نزدیک بود و از طرفی این سرزمین قابلیت های مهمی در حوزه کشاورزی و دامپروری داشت و راه تجاری مهمی از آن می­ گذشت، برای همین ترجیح داده اند که کنترل این منطقه توسط حاکمان دست نشانده آشوری انجام شود. به همین دلیل شاهد ایجاد مراکز اداری نظامی برای حضور این حاکمان آشوری در غرب ایران، به ویژه منطقه کرمانشاه هستیم.

علی بیگی از اثر مُهر گِلین تپه خیبر روانسر، تابوت مفرغین سراب قره­‌دانه و قاب سنگی دور یک پاشنه درب در قباق تپه به عنوان نشانه هایی از حضور آشورها در این محوطه ها نام برد و گفت: سر اورل اشتاین باستان شناس انگلیسی و اریخ اشمیت باستان شناس آمریکایی در سال ۱۹۳۷ اولین باستان شناسانی بودند که از تپه قباق تپه در کوزران بازدید کردند. در سال ۱۳۴۷ نیز گروهی از باستان­شناسان ایرانی به سرپرستی علی اکبر سرفراز برای اولین بار این محوطه را بررسی نموده و یکسال بعد هم آن را به ثبت ملی رسانده ­اند. این گروه باستان‌شناسی تلاش کردند با ۱۸ پایه سیمانی عرصه (گستره) این محوطه را مشخص کنند.

وی به بازدید دکتر عباس مترجم از دیگر باستان­ شناسان کشورمان از  این محوطه در سال ۱۳۷۷ اشاره کرد و ادامه داد:  این باستان‌شناس نیز در بررسی های خود اعلام کرد که قباق تپه آثاری را از دوره های مختلف نوسنگی تا دورۀ اشکانی در بر می گیرد و احتمالاً در دوره اشکانی وسعتی به اندازه یک شهر داشته است.

این باستان شناس در ادامه به اتفاقی که در سال ۱۳۷۱ منجربه توجه بیشتر به این محوطه باستانی شد اشاره کرد و گفت: در این سال، یک دانش آموز به صورت اتفاقی کوزه ای حاوی ۱۴۱ سکه را در این محوطه پیدا کرد که سکه­‌ها مربوط به قرن چهارم پس از میلاد هستند.

وی تصریح کرد: در سال ۱۳۹۳ به اتفاق آقای علیرضا مرادی بیستونی از کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه از این تپه بازدیدی داشتیم، در آن زمان در دامنۀ تپه یک خانه متروکه وجود داشت که از قطعه سنگی به عنوان پله برای دسترسی به ایوان خانه استفاده شده بود که بررسی‌­های بعدی نشان داد این اثر بخشی از یک پلکانی است که آن را به پایین تپه می رساند. یکی از پله های این پلکانی سنگی بود که بعدها این پله را بیرون می آورند که براساس بررسی هایی که روی آن انجام دادیم، مشخص شد که بخشی از یک قاب سنگی دور یک پاشنه درب مربوط به روزگار باستان بوده که از آن در خانه ه­ای دوره معاصر استفاد مجدد شده و نمونه­ های مشابه آن را می­ توان در تخت جمشید و به ویژه بناهای آشوری در شمال عراق، سوریه، ترکیه و فلسطین هم دید.

علی بیگی یادآورشد: زمانی که این پاشنه در سنگی کشف شد، با توجه به وجود شواهد احتمال می رفت متعلق به دوره هخامنشی و یا آشوریان باشد، اما از آنجایی که پاشنه درهای دوره هخامنشی در تخت جمشید مربع شکل بودند و پاشنه در کشف شده به شکل مستطیلی بود و آثاری از دوره هخامنشی در بازید و بررسی این محوطه گزارش نشده بود، می ­توان احتمال داد که این نوع پاشنه در مربوط به دوره آشور است که نمونه آن از چند محوطه از ایران گرفته تا فلسطین کشف شده است.  

عضو هیات علمی گروه باستان شناسی دانشگاه رازی کرمانشاه ادامه داد: باتوجه به اهمیتی که کرمانشاه برای آشوریان داشته، آنها با الحاق این منطقه به سرزمین آشور آن را به استانی آشوری تبدیل کردند و با ساخت یک مرکز اداری همچون استانداری، کنترل این منطقه را به دست گرفتند. به نظر می­ رسد قباق تپه مرکزِ یکی از دو سه استان آشوری غرب ایران  بوده است.

وی وسعت این محوطه را حدود ۲۵ هکتار اعلام کرد و گفت: در طول سال‌های گذشته یافته­ هایی سطحی مختلفی مانند ظروف سفالی، مُهر و پایه ستون توسط مردم کشف شده که برخی از آنها به هیئت باستان­ شناسی تحویل داده شده است.

علی بیگی به کاوش‌های صورت گرفته در این محوطه طی سالهای اخیر اشاره کرد و گفت: کاوش های ما در این محوطه در دو گمانه به مساحت ۱۸ متر مربع انجام گرفت که در یکی از گمانه ها، بقایای معماری، دیوارهای خشتی و کف هایی پوشیده از حصیر را پیدا کردیم که تاریخ آن به حدود ۱۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برمی­ گردد.

وی با بیان اینکه در این کاوش ها یافته هایی از دوره ساسانی، اشکانی و آشور کشف شد، تصریح کرد: وجود چاله‌های ذخیره غلات، دانه ­های گیاهی و بقایای جانوری، اطلاعاتی را از اقتصاد و معیشت ساکنان این سکونت­گاه باستانی در اختیار ما قرار داده است. 

این باستان شناس به کشف یک سنگ یادمان تاریخی مهم طی کاوش ها اشاره کرد و گفت: در گمانه کوچکی که در راس محوطه کاوش شد، به قطعه سنگ شکسته ­ای برخوردیم که هر دو طرف آن حجاری شده بود و در یک طرف آن نوشته ای با خط میخی و در طرف دیگر تصویر بخشی از کلاه یک شاه و قسمتی از بال یک عقاب دیده می شد. نوشته پشت این سنگ در حدود ۲۳ سطر است و با کیفیت بسیار خوبی حفظ شده بود و اطلاعات مهمی را در اختیار ما قرار می دهد.

وی با بیان اینکه براساس نمونه های مشابه چنین سنگ هایی که در نقاط مختلف کشف شده بود امکان بازسازی آن وجود داشت، گفت: این قطعه سنگ شرح لشکرکشی های پنجم و ششم سارگن دوم پادشاه آشوری را سرزمین­‌های مختلف که اکنون در مرزهای امروزی ایران، ترکیه و سوریه قرار گرفته اند را نشان می­دهد.

علی بیگی تاکید کرد: در ادامه کاوش ها توانستیم یک قطعه سنگ دیگر را که بخشی دیگر از همین سنگ یادمان بود را کشف کنیم، این قطعه دارای نوشته­ای ۳۱ سطری است که شرح لشکرکشی هفتم سارگن دوم در آن بازتاب یافته است.

وی یادآورشد: از آنجایی که در سنت آشوریان  خلاصه ­ای از شرح تمام لشکرکشی­های یک شاه نگاشته می­ شد، بنابراین می ­توان گفت که احتمالاً بر سطح رویی سنگ یادمان یعنی جایی که دارای تصویر شاه است، شرح لشکرکشی ­های اول تا چهارم آمده باشد. با ادامۀ کاوش در این گمانه پایۀ سنگی محل برافراشتن این سنگ یادمان نیز کشف شد.

عضو هیات علمی گروه باستان­‌شناسی دانشگاه رازی تصریح کرد: بر اساس متون میخی و به ویژه نقوش برجستۀ درون کاخ­ های آشوری می دانیم که آشوری‌ها سنگ یادمان‌­های خود را در قلعه ها و شهرها و یا در معابد برپا می کردند، برای همین به نظر می رسد که در قواخ تپه(قباق تپه) نیز سنگ یادمان کشف شده در چنین محلی برپا بوده است.

وی تصریح کرد: برای اینکه پی ببریم این قطعه سنگ از کدام معدن سنگ برای ایجاد سنگ یادمان استخراج شده، نمونه­ ای از این سنگ را مورد آزمایش قرار دادیم و مشخص شد که این قطعه سنگ از سازند زمین شناسی شهبازان تراشیده شده که در دسترس ­ترین و نزدیک ترین برون‌زد آن در محدودۀ جنوب چهارزبر در ۲۹ کیلومتری جنوب قباق تپه واقع شده است. این پژوهش نشان داد که آشوری­‌ها برای انتخاب یک سنگ مناسب چه زمین پیمایی گسترده ­ای داشته­ اند تا یک قطعه سنگ مناسب را برای ساخت یادمان پیدا کنند.

علی بیگی با بیان اینکه تاکنون سه سنگ یادمان و چهار نقش برجسته از آشوری‌ها در ایران کشف شده است، گفت: آنطور که در متن ­های آشوری آمده، شاهان آشوری یازده سنگ یادمان در ایران برپا کرده اند، اما در این میان، نامی از سنگ یادمان قباق تپه دیده نمی شود که چرایی این مسئله خود موضوع مهمی به شمار می­ رود.

وی تاکید کرد: برای اینکه بدانیم چه بر سر سنگ یادمان قباق تپه آمده و چرا این سنگ یادمان شکسته شده، بررسی­ هایی انجام شد که نشان می­ دهد بر روی سنگ یادمان قباق تپه اثراتی از ضربات پتکی سنگین دیده می­ شود. اثرات این ضربات علاوه بر خود سنگ یادمان، بر روی پایۀ سنگ یادمان هم وجود داشت که حاکی از آن است، مردم محلی ناراضی از حضور آشوری‌ها، پس از شورش بر علیه متجاوزین، سنگ یادمان آنها را خرد کرده ­اند. این اتفاق برای شمار دیگری از سنگ یادمان­های آشوری دیگر چون سنگ یادمان نجف ­آباد، سنگ یادمان ایران و ... افتاده است.

این باستان شناس کرمانشاهی یادآورشد: طبق بررسی ها، سایر سنگ یادمان هایی هم که توسط آشورها در ایران ساخته شده بود نیز تخریب شده اند که به نظر می رسد این اتفاق در زمان سقوط آشوریان یعنی زمانی که مادها بر علیۀ سلطۀ حاکمان آشوری شورش کرده و با شکست آشوری ها نینوا را تصرف کردند، روی داده است. این وضعیت تنها محدود به  سنگ یادمان­های ایجاد شده در سرزمین‌­های تصرف شده نبوده، بلکه تصاویری که از شاهان یا حتی سربازان آشور در کاخ های آنها در پایتخت های آشوری وجود داشته نیز با ضربه اجسام سخت و سنگین تخریب شده است.

وی گفت: این اقدامات تنها به دلیل اَعمال فجیع بوده که آشوریان در زمان تصرف مناطقی مختلف انجام داده اند و این موضوع نشان از تنفر عمیق مردم از آنها است.

به گفته این باستان شناس، این وقایع احتمالاً در سال ۶۱۲ قبل از میلاد که مادها به کمک ماناها و بابلی ­ها سلطه آشوریان را در منطقه برچیدند، رخ داده است.

انتهای پیام