نامگذاری ۷ روز از سال به نام ستارگان آسمان نجوم

هفته نجوم در ایران از امروز دوشنبه ۴ اردیبهشت ماه آغاز می‌شود و به همین مناسبت، انجمن نجوم ایران قصد دارد با نامگذاری روزهای این هفته به نام ستارگان و بزرگان علم نجوم و بزرگداشت آنها، زمینه را برای توسعه زیر ساخت‌های تحقیقاتی در این حوزه‌ فراهم کند.

به گزارش ایسنا، زمان برگزاری هفته جهانی نجوم همه ساله در نزدیکترین شنبه به نخستین تربیع اول ماه برگزار می‌شود که این زمان بین نیمه ماه آوریل تا نیمه ماه مِی (اواخر فروردین تا اواخر اردیبهشت) است و بر این اساس هفته جهانی نجوم در ایران در سال جاری از ۴ تا ۱۰ اردیبهشت ماه است.

با توجه به اینکه تا ۱۰ سال آینده با خورشید گرفتگی کلی سال ۱۴۱۲ مواجه خواهیم شد، برای آنکه بتوان زیر ساخت‌های لازم را در کشور در میان منجمان آماتوری و حرفه‌ای فراهم کرد، عنوان هفته نجوم امسال «نجوم ایران افق ۱۴۱۲» نامگذاری شده است.

انجمن نجوم ایران علاوه بر نامگذاری روزهای هفته نجوم، مراسم بزرگداشتی برای پیشکسوتان نجوم خواهد داشت. 

روزهای هفته نجوم از ۴ تا ۱۰ اردیبهشت ماه دارای عناوینی به این شرح است:

دوشنبه ۴ اردیبهشت
گرامیداشت دکتر احمد کیاست پور به نام «حفظ آسمان شب، محیط زیست و گسترش علوم شهروندی»
 

سه شنبه ۵ اردیبهشت
گرامیداشت دکتر محمد حیدری ملایری به نام «استارتاپ‌ها، کسب و کارها، توسعه و تربیت نیروی متخصص»
 

چهارشنبه ۶ اردیبهشت
گرامیداشت دکتر حمیدرضا گیاهی یزدی، به نام «توسعه و اهمیت گردشگری نجومی»
 

پنج‌شنبه ۷ اردیبهشت
گرامیداشت آلینوش طریان به نام «نقش بانوان در آینده نجوم»
 

جمعه ۸ اردیبهشت
گرامیداشت منجمان آماتور مروج سید مصطفی امام، شیرین حق شناس، سعید صادقی مهر و آریا کریمی به نام «آموزش کودکان و نوجوانان در پیشبرد آینده نجوم»
 

شنبه ۹ اردیبهشت
گرامیداشت سیروس برزو به نام «ارتباط نجوم با سایر علوم و تاثیر آن در جامعه»
 

یکشنبه ۱۰ اردیبهشت
گرامیداشت دکتر محمدرضا ستاره به نام «همبستگی و تعامل نجوم حرفه‌ای و آماتوری»

به گزارش ایسنا، بزرگان نجوم ایران از گذشته تلاش داشته‌اند تا با ایجاد زیرساخت‌های لازم و اکتشافات خود، همواره پرچم کشور را در آسمان علم نجوم برافراشته نگه دارند.

به اعتقاد فعالان و محققان نجوم، رشد و بالندگی نجوم آماتوری و حرفه‌ای ایران در دهه ۸۰ شمسی، مرهون رویداد بی نظیر خورشیدگرفتگی کلی در سال ۱۳۷۸ بوده است؛ چرا که در آن دهه زیرساخت‌های لازم برای هدایت و راهنمایی نسل جوان علاقه‌مند چندان فراهم نبود، ولی تجارب به دست آمده از تشکیل گروه‌ها و انجمن‌ها باعث شد تا اکنون موسسات و مراکز دولتی، غیردولتی و دانشگاهی بی‌شماری در سراسر ایران به فعالیت در زمینه نجوم آماتوری و حرفه‌ای مشغول باشند.

حجم بالای علاقه مندی در حوزه نجوم باعث شد زمینه برای افزایش تعداد دانشجویان رشته‌های مرتبط با نجوم با ورود ابزارهای تخصصی مانند انواع تلسکوپ‌ها، فراهم شود.

اکنون بایستی به افق ۱۰ سال آینده نجوم آماتوری و حرفه‌ای ایران یعنی جایی که در واپسین روز از سال ۱۴۱۲ و ساعتی پیش از تحویل سال شاهد رویداد شگرف خورشیدگرفتگی کلی نگاهی داشته و شاهد باشیم که بار دیگر می‌تواند باعث شود تا خیل عظیمی از علاقه مندان در دهه آینده شمسی به نجوم علاقه مند شوند.

این فاصله ۴ هزار روزه تاوقوع این خورشیدگرفتگی تاریخی فرصتی را فراهم آورده تا دست اندرکاران برگزاری روز و هفته جهانی نجوم که از امروز دوشنبه ۴ اردیبهشت ماه آغاز می‌شود، با یادی از درگذشتگان و تجلیل از فعالیت‌های پیشکسوتان، توجه مسوولان را به توسعه زیر ساخت‌های مطالعات نجومی کشور جلب کنند؛ هفته‌ای که قرار است هر روزش با نام یکی از ستارگان آسمان علم نجوم کشور تعریف شود.

دکتر احمد کیاست پور استاد پیشکسوت نجوم ایران

 دکتر کیاست پور استاد فیزیک دانشگاه اصفهان و از توسعه دهندگان نجوم حرفه‌ای و آماتوری در ایران بود.

تدریس، نگارش و ترجمه چندین کتاب و مقاله و ساخت و تجهیز رصدخانه دانشگاه اصفهان، همکاری در تاسیس و فعالیت مرکز نجوم ادیب اصفهان، مکان‌یابی و مشاور تخصصی تجهیز رصدخانه دانشگاه کاشان عناوینی است که در کارنامه وی می‌درخشد.

دکتر احمد کیاست پور نخستین فرزند از خانواده حاج میرزا علیرضا و حاجیه خانم صدیقه اکلیلی است که در روز ۷ خرداد ۱۳۱۲ در اصفهان متولد شد.  

وی وقتی به سن دبستان رسید، پدرش در خدمت سربازی بود و مدرسه وی دستخوش تصمیم گیری های دایی و مادر شد و به مدرسه فرستاده نشد با این حال نزد پدر و به گونه خودآموز به سواد آموزی پرداخت و در سال ۱۳۳۱ ششم ابتدایی را به طور متفرقه امتحان داد و هر یک از دوره‌های اول و دوم دبیرستان را در یک سال در آموزشگاه شبانه با موفقیت به پایان رساند.

کیاست پور در سال ۱۳۳۴ در کنکور دانشگاه تهران در رشته فیزیک پذیرفته شد و زیر نظر استادانی چون دکتر کمال الدین جناب ، دکتر محمود حسابی و دیگران دوره سه ساله کارشناسی را گذراند و در خرداد ماه ۱۳۳۷ فارغ التحصیل شد. وی چند ماه قبل از فراغت از تحصیل، در موسسه ژئو فیزیک دانشگاه تهران به عنوان کارمند فنی به طور پیمانی استخدام و مسئولیت بخش ژئو مغناطیس آن مؤسسه را عهده دار شد.

دکتر کیاست پور در این زمان از گروه نجوم و رصدخانه دانشگاه جرج تاون و در واشنگتن دی سی بورس تحصیلی همراه با کمک هزینه تحصیلی دریافت کرد و در مهرماه ۱۳۳۸ و در آن دانشگاه مشغول تحصیل و تحقیق شد.

تحقیقات وی بیشتر در زمینه "بیناب سنجی" نجومی بود و پایان نامه خود را نیز در مورد خط‌های بینابی ضعیف در طیف خورشید انجام داد و در خرداد ماه ۱۳۴۳ دکتر کیاست پور در پایان سال تحصیلی ۵۳-۱۳۵۲ به میهن بازگشت و در سال ۱۳۵۳ با پایه یک استادی به استخدام دانشگاه اصفهان درآمد.

هدف وی در تمام دوران تحصیل و تدریس و تحقیق در خارج از کشور، ترویج علم نجوم و کسب تجربه در نجوم مشاهده‌ای بوده است تا در ایران بتواند در گسترش این زمینه سهمی داشته باشد. این استاد گرانقدر در روز شنبه ۱۶ آذرماه سال ۱۳۹۸ از جهان فروبست.

کشف جسم‌های ناشناخته‌ در دو کهکشان همسایه ما

دکتر محمد حیدری ملایری یکی از دانشمندان سرشناس جهانی در اخترشناسی و اختر فیزیک است و اکتشافاتش در زمینه ستارگان پرجرم یعنی ستارگانی که جرمشان دستکم ۱۰ برابر از جرم خورشید بیشتر است، بوده است.

حیدری در ١٠ اردیبهشت سال ۱۳۲۶ در ملایر زاده شد. او کلاس‌های اول و دوم دبستان را در ملایر گذراند و سپس با خانواده‌اش به تهران کوچ کرد و در سال ۱۳۴۵ کارشناسی خود را در رشته فیزیک از دانشگاه تهران دریافت کرد.

او سه سال هم در موسسه انتشارات فرانکلین، ویراستار کتاب‌های وابسته به دانش فیزیک بود و در این بازه، خود نیز بیش از ۱۰ عنوان کتاب فیزیک و اخترشناسی را از انگلیسی به فارسی برگرداند. در سال ۱۳۵۳ با بورس دولت فرانسه به پاریس رفت تا در رشته‌های اخترشناسی و اخترفیزیک در دانشگاه پاریس درس بخواند و در سال ۱۳۵۸ مدرک دکترای سیکل سوم خود و سپس در سال ۱۳۶۲ دکتری دولتی که بالاترین مدرک تحصیلی در فرانسه به‌شمار می‌رود را از دانشگاه پاریس گرفت.

در سال ۱۳۵۹ موفق به دریافت کرسی رسمی «اخترشناس» در رصدخانه پاریس شد و در سال ۱۳۶۴ با گذراندن کنکور به گروه اخترشناسان رصدخانه بزرگ اروپا (ESO) پیوست که در کشور شیلی در آمریکای جنوبی جای دارد و به مدت ۷ سال در آنجا به پژوهش مشغول بود.

دکتر حیدری در سال ۱۳۶۲ در جریان پژوهش‌های پایان‌نامه دکتری خود، جسم‌های ناشناخته‌ای را در دو کهکشان همسایه ما که ابرهای ماژلان Magellanic Clouds خوانده می‌شوند کشف کرد. پیشتر پنداشته می‌شد که این جسم‌ها ستاره‌ هستند، ولی او نشان داد که آنها سحابی‌های خاصی هستند که توسط ستارگان پرجرمِ نوزاد به وجود آمده‌اند. از آن زمان تا پایان عمر، بخش برجسته‌ای از فعالیت‌های او بر روی این جسم‌ها متمرکز بود. 

جرم بیشینه ستارگان، یکی دیگر از نتیجه‌های پژوهش‌های علمی و جالب دکتر حیدری به‌شمار می‌رود. پیشتر پنداشته می‌شد که ستارگان می‌توانند جرمی تا حدود ۵۰۰ برابر جرم خورشید داشته باشند اما حیدری نشان داد که چنین ستاره‌هایی وجود ندارند و ستاره‌های پرجرم‌تر از ۱۲۰ برابر جرم خورشید در واقع یک ستاره نیستند، بلکه گروهی از ستارگان کم‌جرم‌اند که چون بسیار تنگاتنگ هم جای گرفته‌اند، ما آن‌ها را یک ستاره می‌پنداشتیم.

دکتر محمد حیدری ملایری، فیزیک‌دان و اخترشناس و زبان‌شناس نام‌دار ایرانی پس از یک بیماری طولانی جهان ما را وانهاد و در روز ۱۰ اسفند سال ۱۴۰۱ در پاریس چشم از جهان فروبست.

دکتر حمیدرضا گیاهی یزدی

دکتر حمیدرضا گیاهی یزدی متولد ۱۳۵۲ پژوهشگر توانا و پرکار تاریخ نجوم محاسباتی بوده که در پی بیماری طولانی، روز شنبه ۱۴ خرداد ۱۴۰۱ درگذشت. او در رشته زمین‌شناسی تحصیل کرده بود، در نجوم آماتوری فعالیت داشت و سرانجام به پژوهش و نگارش در حوزه تاریخ نجوم محاسباتی در دوره اسلامی روی آورد.

کشف یک شاخص ظهر در مسجد میرزا داود همدان در افتتاح رصدخانه ابن صلاح همدانی

وی در سمت مدیر گروه تاریخ علم بنیاد دایرةالمعارف اسلامی (دانشنامه جهان اسلام) مشغول به فعالیت بود.

یزدی از پژوهشگران برجسته تاریخ علم، به‌ویژه تاریخ نجوم دوره اسلامی بود و مقالات ارزشمندی از وی در مجلات و دانشنامه‌های معتبر بین المللی و داخلی از جمله دانشنامۀ جهان اسلام، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، Suhail و Archive for the History of Exact Science منتشر شده بود.

مادر ستاره شناسی ایران

آلینوش طریان در تهران و در تاریخ سه‌شنبه ۱۸ آبان ۱۲۹۹ متولد شد . آلینوش تحصیلات پایه را در مدرسه ارامنه و دوره دبیرستان را در دبیرستان انوشیروان دادگر زرتشتیان سپری کرد و مدرک لیسانس خود را در سال ۱۳۲۶ از دانشگاه تهران دریافت کرد و همانجا به عنوان متصدی عملیات آزمایشگاهی دانشکده علوم استخدام شد.

سپس برای بورس تحصیلی درخواست کرد ولی به دلیل زن بودن او، استادش دکتر محمود حسابی، با این درخواست موافقت نکرد. بنابراین آلینوش طریان به خرج خانوادهٔ خود به دانشگاه سوربن رفت و سال ۱۳۳۵ (۱۹۵۶ میلادی) از آن دانشگاه مدرک دکترا گرفت. با وجود پیشنهاد استادی در دانشگاه سوربن، دکتر طریان با هدف خدمت به کشورش به ایران بازگشت و در دانشگاه تهران به عنوان دانشیار ترمودینامیک مشغول تدریس شد.

وی در سال ۱۳۳۸ برای شرکت در بورسیهٔ دولتی آلمان غربی در مطالعه رصدخانه خورشیدی انتخاب شد و پس از چهار ماه مطالعه به ایران بازگشت و در سال ۱۳۴۵ نقش عمده‌ای را در بنیان‌گذاری نخستین رصدخانه فیزیک خورشیدی در ایران ایفا کرد و در سال ۱۳۴۳ به مقام استادی در دانشگاه تهران رسید و نخستین شخصی بود که درس فیزیک ستاره‌ها (اختر فیزیک) را در ایران تدریس کرد.

پایه‌گذاری نخستین رصدخانهٔ فیزیک خورشیدی، ارائه درس‌های فیزیک خورشیدی و اختر فیزیک برای نخستین بار،  وقف خانه خود برای گسترش دانش و پایه‌گذاری نخستین تلسکوپ خورشیدی از خدماتی است که وی در طول حیات خود اجرایی کرد.

ایشان در ۱۵ اسفند سال ۱۳۸۹ شمسی دار فانی را وداع گفت.

ارجاع هاوکینگ به استاد دانشگاه کردستان

پرفسور محمدرضا ستاره از دانشمندان برتر جهان اسلام در اول خرداد ماه سال ۱۴۰۱ در مسیر بیجار به دیواندره دچار سانحه تصادف شد و پس از تحمل بیش از یک ماه درد و رنج ناشی از تصادف و ۱۰ عمل جراحی در روز  ۱۱ تیر ماه ۱۴۰۱ در بیمارستان امام خمینی تهران دار فانی را وداع گفت.

پروفسور ستاره اهل بیجار و از جمله نخبگان علمی و دانشمندان این شهرستان و استان کردستان به شمار می‌رفت که از سال ۱۳۸۰ عضو هیات علمی گروه فیزیک دانشگاه کردستان بوده و ضمن آموزش و پژوهش، دانشجویان زیادی را تربیت کرد.

ستاره، دکتری خود را در سال ۱۳۸۰ از دانشگاه صنعتی شریف در زمینه فیزیک نظری با رساله "اثر کازیمیر در کیهان شناسی" اخذ کرد. تالیف بیش از ۳۰۰ عنوان مقاله در مجلات معتبر بین المللی و تربیت ده‌ها دانشجو در مقاطع تحصیلات تکمیلی کارشناسی ارشد و دکتری فیزیک از خدمات ماندگار ایشان به جامعه علمی کشور است.

وی دارای شاخص "هرش" ۵۲  بوده و مقالات وی بیش از ۱۱۰۰۰ ارجاع دریافت کرده‌اند که از این نظر در بین فیزیکدانان ایرانی جایگاه رفیعی دارد. درباره جایگاه دکتر ستاره همین توصیف کافی است که استیون هاوکینگ یکی از برجسته‌ترین استادان کیهان‌شناس و دانشمندان نامدار سده معاصر در حوزه فیزیک نظری و نظریه‌پرداز سیاهچاله‌ها چند نوبت به مقالات ستاره ارجاع داده بود. جالب آنکه در آخرین مقالات که چند ماه پس از مرگ هاوکینگ در دسامبر ۲۰۱۸ یعنی حدود ۹ ماه پس از مرگ وی منتشر شد، حاوی ارجاعی به دکتر ستاره بود. 

ارسال اولین قرآن به فضا

سیروس برزو در سال ۱۳۳۲ در سرخس به دنیا آمد و از همان دوران نوجوانی با راهنمایی یکی از معلمان خود، کلکسیونی از عکس‌ها و یادمان‌های فضایی را جمع آوری کرد و این سرآغاز علاقه مندی‌اش به دانش و فناوری فضایی شد. بعدها پس از فارغ التحصیلی به عنوان دبیر حرفه و فن به استخدام آموزش و پرورش درآمد و همزمان فعالیت‌های روزنامه‌نگاری خود را از سال ۱۳۵۸ با انتشار مقالاتی در ماهنامه دانشمند آغاز کرد.

مقالات و گزارش‌های او در نشریات علمی آن زمان مورد توجه قرار گرفت و در نهایت از تدریس کناره گیری و به دعوت موسسه کیهان به تهران مهاجرت کرد و سپس در اوایل دهه ۶۰، مامور تاسیس مجله کیهان علمی شد و در مسئولیت نخستین سردبیر آن نشریه، فعالیت‌های مطبوعاتی‌اش را پی گرفت.

سیروس برزو، در اواخر همان دهه، امتیاز انتشار ماهنامه تخصصی با نام «مرزهای بیکران فضا» را دریافت کرد. این ماهنامه حدود ۳۰ شماره انتشار یافت و نقطه عطفی در تاریخ روزنامه نگاری علمی ایران محسوب می‌شد. گفتگوهای اختصاصی با فضانوردان، انتشار گزارش‌های ویژه از رویدادهای فضایی جهان، برگزاری نمایشگاه‌ها و کلاس‌های آموزش فضایی، بخشی از نوآوری‌های مرزهای بیکران فضا به شمار می‌رفت.

این نشریه به دلیل مشکلات مالی تعطیل شد و پس از آن سیروس برزو به روسیه مهاجرت کرد. برزو در سال‌های سکونت در روسیه به عنوان استاد زبان فارسی در دانشگاه‌های شهرهای مسکو، آستراخان و اوفا به تدریس و تربیت دانشجویان خدمت می‌کرد. 

فضانوردان نامداری همچون گئورگی گرچکو، الکساندر بالندین، ویکتور گارباتکو، سالیجان شریپف، الکساندر الکساندروف، والدیمیر الزوتیکن و غیره به دعوت او به ایران سفر کرده و با یادگاری‌های اهدایی آنها به برزو، نمایشگاه‌ها و همایش‌های فضانوردی متعددی در شهرهای مختلف برگزار کردند. همچنین او در سال ۱۳۸۵ موفق شد به کمک پاول وینوگرادوف، فضانورد نامدار روسی، کارت پستال‌هایی از مینیاتورهای استاد محمود فرشچیان را به همراه کتاب "نخستین‌های فضانوردی" (نوشته خودش) به ایستگاه فضایی بین المللی ارسال کند.

در سال‌های بعد نیز برزو با همراهی الکساندر کالری، یک جلد کلام الله مجید را به عنوان نخستین قرآن چاپ ایران به فضا ارسال کرد. این آثار، بعدها و پس از بازگشت از فضا، در مراسم مختلفی در ایران رونمایی شد و در معرض دید علاقه مندان قرار گرفت. سیروس برزو در مدت اقامتش در روسیه، ارتباط خود را با جامعه مطبوعاتی ایران حفظ کرد و از او گزارش‌های اختصاصی از پروازهای فضایی و نیز گفت‌وگو با فضانوردان در رسانه‌های ایران منتشر می‌شد.

وی در اوایل دهه ۹۰ برای همیشه به ایران بازگشت تا تجربیاتش را در اختیار گروه‌ها و نهادهای مختلف فضایی برای ترویج دانش و فناوری فضایی در ایران قرار دهد.

بروز، در پی سفری ترویجی به کرمان، مبتلا به کرونا شد و در بیمارستان در همان شهر بستری شد و سرانجام در روز ۱۳ مهرماه ۱۳۹۹ همزمان با آغاز هفته جهانی فضا، جان به جان‌آفرین تسلیم کرد.

انتهای پیام