وقتی یک فرانسوی برای ایران «سرود ملی» ساخت!

سرود «ایران جوان» یا «وطنم» که اجرای آن با آواز شهرام ناظری برای خیلی‌ها گوش‌آشنا است، قطعه‌ای موسیقی بدون کلام با نام «سلام شاه» بوده‌ است که توسط آلفرد لومر، هنرمند فرانسوی که ایرانی‌ها او را «موسیو لومر» صدا می‌کردند، ‌ساخته شده است.

ایسنا پلاس: ۵ اردیبهشت‌ماه، ‌سالمرگ شاعر و ترانه‌سرای مطرح ایرانی «بیژن ترقی» است که در سال ۱۳۸۸ در سن ۷۹ سالگی از دنیا رفت اما آثارش هنوز هم میان مردم زمزمه می‌شود. «بهار دلنشین»، ‌ «آتش کاروان» و «افسانه محبت» از سروده های مطرح بیژن ترقی محسوب می‌شود اما سرود «ایران جوان» را می‌توان یکی از مهم ترین سروده‌های او مطرح کرد که البته در این سال‌ها پرمناقشه هم بوده است.

روزی که ناصرالدین‌شاه دستور ساخت سرود را صادر کرد!

ناصرالدین شاه قاجار پیش از نخستین سفرش به اروپا در سال ۱۸۷۳ میلادی دستور ساخت یک «مارش» را به «آلفرد لومر» استاد فرانسوی موسیقی «دارالفنون» می‌دهد که در دیدارهای رسمی شاه در کنار سرودهای ملی دیگر کشورها نواخته شود. موسیو لومر این درخواست را اجابت کرد و این مارش بی‌کلام، «سلام شاه» نامیده شد و در مراسم‌های رسمی به جای سرود ملی ایران به کار رفت. به همین دلیل اروپاییان از آن به عنوان «سرود ملی ایران» یاد کرده‌اند.

این آهنگ در دوره مظفرالدین شاه قاجار بر روی صفحه ضبط شد و وقتی شاه برای سلام رسمی به تخت مرمر می‌آمد و بر تخت می‌نشست دسته موزیک این آهنگ را اجرا می‌کرد و این کار تا دوره محمدعلی شاه قاجار معمول بود. بر روی برچسب صفحه گرامافون این سرود نیز عنوان «سلام شاه با سلامتی، ارکس شاهی به‌فرمان مسیو لمر ژنرال» درج شده‌است. البته نت این سرود در آرشیو ملی فرانسه نیز موجود است.

آلفرد لومر که بود و چرا مهم بود؟

آلفرد لومر، موسیقی‌دان نظامی فرانسوی بود که در سال ۱۲۴۷ خورشیدی در زمان پادشاهی ناصرالدین‌شاه قاجار به ایران آمد تا به دانشجویان بخش موسیقی دارالفنون آموزش دهد.

لومر، هارمونی را به موسیقی ایرانی معرفی کرد، قطعات زیادی با الهام از موسیقی ایرانی ساخت و همچنین موسیقیدانان برجسته‌ای تربیت کرد. او نخستین کسی است که «نت» را در ایران تدریس کرد و کوشش‌هایی هم برای ثبت موسیقی سنتی ایران داشت.

لومر که رییس دسته موزیک نظامی ایران بود، برای ما ایرانی‌ها بیشتر برای قطعه «سلام شاه» شناخته می‌شود و این هنرمند در نهایت هم در ایران از دنیا رفت و در گورستان دولاب به خاک سپرده شد.

بیژن ترقی و خلق یک ترانه جاودان!

سال ۱۳۸۴ بود که زنده‌یاد بیژن ترقی، بر روی اجرای جدید این قطعه شعری سرود:

نامِ جاوید وطن             صبحِ امید وطن

جلوه کن در آسمان                  همچو مهرِ جاودان

وطن ای هستیِ من                  شور و سرمستیِ من

جلوه کن در آسمان                  همچو مهرِ جاودان

بشنو سوزِ سخنم                     که هم‌آوازِ تو منم

همه جان و تنم             وطنم وطنم وطنم وطنم!

بشنو سوزِ سخنم                     که نواگر این چمنم

همه جان و تنم             وطنم وطنم وطنم وطنم!

همه با یک نام و نشان              به تفاوتِ هر رنگ و زبان

همه با یک نام و نشان              به تفاوتِ هر رنگ و زبان

همه شاد و خوش و نغمه‌زنان                 ز صلابتِ ایران جوان

ز صلابت ایران جوان                           ز صلابتِ ایرانِ جوان

این کار، برای اولین بار توسط ارکستر ملل به رهبری پیمان سلطانی در تالار وحدت اجرا شد که خواننده آن سالار عقیلی بود. در اسفند ۱۳۹۴ نیز شهرام ناظری در آلبوم خود به اجرای دوباره این اثر به عنوان «خاطره‌ای ماندگار در حافظه جمعی ایرانیان» پرداخت.

مناقشه بر سر «ایران جوان»؛ پیمان سلطانی یا سیاوش بیضایی!؟

پس از این که این سرود مورد اقبال عمومی قرار گرفت اختلاف‌نظرهایی درباره آن میان برخی از اعضای جامعه موسیقی ایران پدید آمد. پیمان سلطانی رهبر ارکستر ملل ایران در مصاحبه‌ای کوتاه با روزنامه جام جم این سرود را «نخستین سرود ملی ایران» و «میراثی به‌جامانده از دوران قاجار» خواند ولی مدتی بعد مدعی شد که این سرود به هیچ وجه سرود ملی ایران نبوده‌است و از بازخوانی این اثر در محافل دیگر ابراز نارضایتی کرد و خود را خالق «ایران جوان» معرفی کرد.

او همچنین در مصاحبه‌ای دیگر عنوان کرد که حدود ۱۲ سال است که بر روی تصنیف‌هایی با تم ملی و میهنی تحقیق می‌کند و منظورش از «نخستین سرود ملی ایران» این بود که این قطعه در میان دیگر قطعه‌های پروژه‌ای که روی آن کار می‌کرد نخستین سرود ملی و میهنی‌ای است که ساخته شده ‌است.

از سوی دیگر سیاوش بیضایی که تنظیم مجدد مارش «سلام شاه» را انجام داده بود، خود را پس از هنرمندان درگذشته یعنی آلفرد لومر و بیژن ترقی، تنها وارث در قید حیات این اثر هنری معرفی کرد و از بی‌توجهی برخی از اعضای جامعه موسیقی به حقوق مادی و معنوی یکدیگر ابراز نارضایتی کرد.

منوچهر صهبایی که اواخر سال ۱۳۸۶ به مدت ۶ ماه رهبری ارکستر سمفونیک تهران را بر عهده داشت در نامه‌ای به رئیس دفتر موسیقی وزارت ارشاد با اشاره به تحقیقات فراوانش برای پیدا کردن و جمع‌آوری اولین سرودهای ملی ایرانی و آثار مشابه، ثبت این اثر توسط پیمان سلطانی و اجرای آن را خیانت در امانت دانست. وی مدعی شد که این مجموعه را به‌طور امانت به سلطانی داده‌است و او در مورد تنظیم اثر و انتشار اثر با او هیچ مشورتی نکرده‌است.

پیمان سلطانی، رهبر ارکستر ملل ایران نیز در پاسخ نامه‌ای که به رئیس دفتر موسیقی وزارت ارشاد نوشت ضمن رد اتهام خیانت در امانت، آثار گذشتگان را متعلق به یک فرهنگ و یک ملت دانست و اظهار داشت که این آثار چه به صورت نت یا شنیداری در آرشیوهای خصوصی، آرشیو رادیو، آرشیو هنرستان و… یا در صفحات قدیمی موجود هستند.

در فاصله سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۸ یک سلسله بحث‌ها در مطبوعات فارسی‌زبان شکل گرفت که محوریت آن سرقت هنری سرود ایران جوان بود، در ابتدا پیمان سلطانی سیاوش بیضایی را متهم به سرقت این اثر کرد و از خوانندگانی که این سرود را می‌خواندند تقاضا کرد که نام وی (پیمان سلطانی) را به عنوان آهنگساز بیاورند ولی در نهایت این بحث‌ها به دادگاه کشیده شد که در پی آن سلطانی موفق به دفاع از گفته خود نشد و در تاریخ ششم تیر ماه ۱۳۹۸ سیاوش بیضایی در یک نشست مطبوعاتی ضمن اعلام اسناد تبرئه شدن خود در این دادگاه، نه تنها سایر آثار موسیقایی سلطانی را از آن او ندانست بلکه بر اساس اسنادی طرح‌های گرافیکی او را کپی معرفی کرد!

انتهای پیام