رئیسی در راه دمشق / پایان «بدعهدی» سوریه در پرداخت «طلب ۳۰ میلیارد دلاری» ایران؟

• ابراهیم رئیسی روز چهارشنبه همراه با گروهی از مقامات بلندپایه سیاسی و اقتصادی به سوریه سفر می‌کند. اما سفر رئیسی به سوریه چه اهمیتی دارد؟آخرین بار که رئیس جمهوری ایران به سوریه سفر کرد، سال ۱۳۸۸ بود. پس از سفر محمود احمدی‌نژاد به سوریه دیگر رئیس دولت‌های بعدی به سوریه سفری نداشتند. حالا پس از حدود ۱۳ سال، ابراهیم رئیسی قرار است به سوریه سفر کند. سفری دو روزه که گفته می‌شودرئیسی ضمن دیدار با مقامات عالی این کشور، با تجار نیز دیدار و گفت‌وگو می‌کند.

• حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس بر این باور است که اولویت‌های سیاست خارجه دولت رئیسی با روحانی فرق دارد؛ تمرکز روحانی روی برجام بود و اولویت رئیسی، روی منطقه است.فلاحت‌پیشه با اشاره به بدهی سوریه به ایران، درباره بدعهدی این کشور برای بازپرداخت بدهی‌ها نیز توضیحاتی می‌دهد.او می‌گوید: «نوع نگاه دولت رئیسی به سیاست خارجه متفاوت از نوع نگاه دولت روحانی است. اولویت این دولت مناسبات منطقه‌ای است. دولت قبلی حساب ویژه‌ای روی برجام باز کرده بود و زمانی که برجام بهم ریخت، برنامه‌های دولت نیز بهم ریخت.»

• فلاحت‌پیشه توضیح می‌دهد: «ایران و سوریه طی چهار دهه اخیر روابط نزدیکی داشتند. پنج سال از عمر دولت روحانی در دوران جنگ داخلی سوریه گذشت. در طول آن دوران بسیاری از مقامات ایرانی به سوریه سفر کردند. روحانی اما سفری به این کشور نداشت. شاید به دلیل اولویت‌های سیاست خارجه بود.»

• رئیس پیشین کمیسیون امنیت مجلس ادامه می‌دهد: «سفر ابراهیم رئیسی به سوریه در شرایط تازه‌ای شکل می‌گیرد، دوره‌ای که سوریه سیاست‌های تازه‌ای در پیش گرفته است. سوریه مانند قبل نیست که در حاشیه تحولات منطقه‌ای باشد و الان مورد پذیرش قرار می‌گیرد.»او می‌گوید که سوریه بخش عمده‌ای از پذیرش خود را مدیون حمایت ایران است. ایران در دوره‌های مختلف به حدی از این کشور حمایت کرد که بحران‌ها را پشت سر گذاشت. اگر ایران نبود، دولت کنونی سوریه هم نبود.

روسیه طلب خود را گرفته اما ایران نه!

• فلاحت‌پیشه در ادامه از کمک‌های ایران در عرصه‌های مختلف به سوریه خبر می‌دهد. هزینه‌هایی که حالا دولت سوریه در بازپرداخت آن بدعهدی می‌کند. او می‌گوید: «ایران در حوزه‌های نظامی و سیاسی، هزینه‌های زیادی در سوریه و عراق متقبل شد، ولی پس از اینکه این کشورها به آرامش نسبی می‌رسند، اهداف اقتصادی ایران تامین نمی‌شود.»

• فلاحت‌پیشه ادامه می‌دهد: «مشخصا این موضوع در عراق اتفاق افتاد. ایران حمایت‌های زیادی در حوزه سیاسی و نظامی از این کشور داشت. اما در عرصه‌های اقتصادی کشورهای دیگر مانند عربستان، چین و ترکیه جایگاه ایران را در عراق قبضه کردند.»او می‌گوید: «در سوریه هم اینگونه است. ایران خواسته‌های جدی از سوریه دارد، از جمله طلب‌هایی که هنوز پرداخت نشده است. پنج قرارداد عمده وجود دارد برای اینکه سوریه مطالبات ایران را بدهد اما عملا در اجرا بخش اعظم این مطالبات داده نشده است. در حالی‌که کشوری مانند روسیه، به راحتی مطالبات خود را از سوریه می‌گیرد.»

بدهی ۳۰ میلیارد دلاری سوریه به ایران

• اما بدهی سوریه به ایران چقدر است؟ مقامات دولتی پیش از این بارها از کمک‌های ایران به سوریه گفته‌اند. برای مثال امیرعبداللهیان، کمک‌های نظامی ایران به سوریه را در قالب کمک‌های مستشاری عنوان کرد. اما رقم هزینه‌هایی که ایران در سوریه داشته، همیشه با ابهام مواجه بود.فلاحت‌پیشه درباره رقم بدهی سوریه به ایران می‌گوید: «در طول جنگ سوریه تا سال ۱۳۹۵ و بعد از آن، ایران کمک‌های زیادی به سوریه کرد؛ کمک‌هایی برای مقابله با داعش، بازسازی سوریه و صادرات انرژی به این کشور. ارقام متفاوتی برای این کمک‌ها بیان شده است که رقم آن تا ۱۵ میلیارد دلار هم برآورد شده است. البته این رقم تقریبی است.»

• او ادامه می‌دهد: «بخش دیگری از این کمک‌ها بعد از جنگ و سال ۱۳۹۵ بود؛ مانند کارهای فنی و مهندسی و صادرات انرژی که ۱۰ تا ۱۵ میلیارد دلار برآورد شده است. موضوع این است که آمار شفافی از میزان هزینه‌ای که ایران به سوریه داشته، اعلام نمی‌شود. امیدوارم یکی از دستاوردهای سفر رئیسی به سوریه همین باشد. یکبار برای همیشه رقم مطالبات ایران از سوریه (چه در زمان جنگ، چه بعد از آن) مشخص شود.»رئیس پیشین کمیسیون امنیت مجلس درباره قرارداد ایران و سوریه توضیح می‌دهد که قرار بوده سوریه با روش‌های دیگر این بدهی را پرداخت کند. او می‌گوید: «امیدوارم در جریان این سفر، تکلیف پنج راهکار عمده برای بازپرداخت بدهی‌های ایران هم مشخص شود. این راهکارها هم اجرایی نشدند.»

سوریه قرار بود این بدهی را چگونه پرداخت کند؟

• فلاحت‌پیشه پنج راهکار مورد توافق ایران و سوریه را به ترتیب توضیح می‌دهد.۱: تعهد دولت سوریه برای در اختیار قرار دادن بخشی از معادن فسفات این کشور در محدوده زمانی ۵۰ ساله است که ایران بتواند از این معادن برداشت کند. متاسفانه ایران برای خارج کردن فسفات از این معادن با منع مواجه شد. قرار بود ایران از بندر طرطوس، فسفات را صادر کند، اما روس‌ها این بندر را قرق نظامی کردند و اجازه استفاده را به ایران ندادند. سوریه از ایران خواست که در بندر لاذقیه این کار را انجام دهد. اما این بندر زیرساخت لازم را نداشت.۲: قرار بود حدود پنج هزار هکتار زمین کشاورزی برای بهره‌برداری به ایران دهند. متاسفانه تا چند سال اخیر که من خبر دارم، حقابه این زمین‌ها داده نشد. به عبارتی زمین بدون حقابه هم قابل استفاده نیست. ۳: راهکار دیگر، چاه‌های نفتی است که قرار بود ایران به عنوان بخشی از مطالبات از آن استفاده کند. اما این موضوع هم نتیجه‌ای نداشت، زیرا که این چاه‌ها فقط کشف شده بود و هیچ زیرساختی نداشت. حتی دولت سوریه این موضوع را مطرح کرده که ایران استخراج از این چاه‌ها را انجام دهد و ۱۲ درصد آن را به سوریه بدهد. طبیعی است در شرایطی که ایران برای مخازن مشترک نفت خود هم سرمایه لازم را ندارد، برداشت از چاه‌های سوریه هم صورت نمی‌گیرد.۴: قرار بود گاوداری بزرگی در اختیار ایران قرار بگیرد. آن گاوداری هم یک مکان متروکه بود و امکان بهره‌برداری نداشت.۵: راهکار پنجم هم یک طرح مخابراتی هم بود که آن هم به نتیجه نرسید.

• او ادامه می‌دهد: «در دولت روحانی، زمانی‌که جهانگیری (معاون وقت رئیس جمهوری) می‌خواست به سوریه سفر کند، قبل از سفر با ایشان در این زمینه صحبت کردم که این مطالبات را پیگیری کند. از آن سفر هم هیچ گزارش شفافی منتشر نشد.»فلاحت‌پیشه می‌گوید: «اکنون در سطح ریاست جمهوری قرار است این دو کشور گفت‌وگو کنند. امیدوارم طرفین این دیدار، این مطالبات را پیگیری کنند تا هم زمینه‌ساز گسترش مناسبات شود، هم این حق‌الناس در سوریه نماند. امیدوارم این سفر با چند سخنرانی تمام نشود و این پنج راهکار به نتیجه عملی رسد.»

اهمیت بازگشت سوریه به اتحادیه عرب برای ایران

• آنطور که الجزیره گزارش داده، قرار است اردن میزبان نشستی با موضوع سوریه باشد. این نشست با حضور مقامات عربستان، عراق، مصر و سوریه برگزار می‌شود. آنطور که رسانه‌ها گزارش می‌دهد، قرار است برای بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، گفت‌وگو شود.

• اما این موضوع چه پیام و اهمیتی برای ایران دارد؟ فلاحت‌پیشه می‌گوید: «شرایطی که در سوریه در حال شکل گرفتن است، بی‌شباهت به وضعیت پنچ سال پیش عراق نیست. حدود پنج یا ۶ سال پیش ساز و کاری صورت گرفت که عضویت عراق در اتحادیه عرب احیا شد. همین‌که این عضویت احیا شد، عراقی‌ها در قالب ساز وکارهای اقتصادی با اتحادیه عرب، تعرفه بر واردات کالاهای کشورهای عربی را صفر کردند. نتیجه این بود که بسیاری از صادرکنندگان با زیان گسترده مواجه شده بود. ایران که برای عراق هزینه کرده بود، به یکباره در عرصه اقتصادی بسیاری از فرصت‌ها را از دست داد.»

• او ادامه می‌دهد: «در آینده نزدیک احتمالا این اتفاق برای سوریه هم بیفتد. همین حالا عربستان واسطه شده تا سوریه به جمع اتحادیه عرب برگردد. امیدوارم ساز و کارهای اقتصادی که در ضمن عضویت سوریه در اتحادیه عرب صورت می‌گیرد، بر مناسبات ایران و سوریه حاکم نشود و بتوانند قراردادهای محکمی را در بازسازی سوریه ببندند. قراردادهایی که مثل آن پنج راهکار نباشد و اجرایی شود و نیاز نباشد پس از سال‌ها افراد دیگری دوباره آن را برای اجرا پیگیری کنند.»

• او در پایان می‌گوید: «ایران باید از روابط دیپلماتیک کشورهای منطقه استقبال کند. هر چقدر منطقه آرام باشد، به سود ایران است. در واقع موضوع نوع سیاست خارجه است. امیدوارم کسانی که پروتکل سفر ابراهیم رئیسی به سوریه را آماده کرده‌اند، دغدغه‌هایی مانند طلب‌ ایران را هم در برنامه قرار داده باشند و این سفر با چند سخنرانی تحت عنوان کشورهای دوست و برادر تمام نشود.»

بیشتر بخوانید:

• اطلاعیه سپاه درباره «انفجار» در یک پایگاه