قصه کلاهبرداران آبکی؛ از بازارسیاه آب در تهران چه می‌دانید؟

پایتختی تهران و توسعه بی‌حدوحصرش، این شهر را خشک و بی‌آب کرد. کمبود آب تهران از دوره فتحعلی‌شاه آغاز و از آن زمان تاکنون یکی از مشکلات همه حکومت‌ها و دولت‌ها برای تامین آب مورد نیاز پایتخت‌نشینان بوده است.

بی‌آبی باعث شد که تهرانی‌های قدیم راه‌هایی پیدا کنند برای تامین آب مورد نیاز و تقسیم عادلانه آن. کندن قنات؛ مثل قنات مستوفی، شاه، وزیر و ... و سپردن کار به میراب برای نظارت بر جیره‌بندی آن از دوره قاجار از جمله این راه‌ها بود. «احسان بهرام غفاری» در کتاب «صدای پای آب» می‌نویسد: «برنامه آب‌برداشتن از قنات به دیوار نصب می‌شد. قنات مهرگرد مظهر آن در اندرونی کاخ گلستان دارای مجرایی موقوفه بود و تقسیم‌بندی آن بر اساس برنامه‌ای از پیش تعیین‌شده بود. در این برنامه هرکسی می‌دانست چه زمانی از این آب استفاده کند. برنامه آب‌برداشتن از قنات مهرگرد این‌طور بود: روز شنبه: خانه مستوفی‌الممالک؛ شب شنبه: محله عودلاجان؛ روز یکشنبه: خانه معتمدالدوله و گذر هفت‌تن؛ شب یکشنبه : کوچه باغ ایلچی؛ و...

تقسیم نوبتی آب و انتخاب شخصی به‌عنوان میراب برای نظارت بر کار به بسیاری از بی‌نظمی‌ها در پایتخت خاتمه داد. آن زمان ۲نوع آب وجود داشت؛ آب روز و آب شب. آب روز پر از آلودگی و لجن بود و متعلق به فقرا. آب آخر شب نسبتا پاکیزه‌تر بود. دلیلش این بود که شب‌ها کسی از داخل جوی‌ها رد نمی‌شد و مردم ظرف و لباس در آن نمی‌شستند... آن وقت‌ها کسانی که پولدارتر و گردن‌کلفت‌تر بودند از این آب استفاده می‌کردند. آب دیگری هم بود که به آب اول شب معروف بود. این آب مخصوص افرادی بود که با میراب دائما چانه می‌زدند.

آب قنات شاه موسوم به آب شاه در تهران کیفیت خوبی داشت و مردم حاضر بودند برای آن پول بیشتری بدهند. در تابستان آب قنات شاه که توسط بشکه و گاری حمل می‌شد بازار سیاه پیدا می‌کرد. بعضی از فروشندگان سوءاستفاده و آب نهرها را داخل بشکه می‌کردند و به‌عنوان آب قنات شاه میان مردم می‌فروختند. همین موضوع باعث شیوع بیماری میان مصرف‌کنندگان شد... شهرداری تهران برای نخستین بار با پلمب کردن بشکه‌های آب نوعی استاندارد محلی برای توزیع آب آشامیدنی رایج کرد.»

۴۶۲۲۰