غازی خسروبیگ؛ قدیمی‌ترین کتابخانه عمومی بالکان

کتابخانه عمومی غازی خسروبیگ در شهر سارایوو کشور بوسنی و هرزگوین در سال ۱۵۳۷ به دست «خسروبیگ» از حکمرانان عثمانی تأسیس شد. داستان از این قرار بود که در دوران عثمانی در بوسنی و هرزگوین حدوداً ۱۰۰ دبیرستان اسلامی و حدود ۱۰۰۰ مکتب دبستان فعال بود. این ساختمان‌های آموزشی در کنار خود کتابخانه کوچک یا بزرگی داشتند؛ اما به مرور زمان بر اثر ضعف اقتصادی این کتابخانه‌ها تعطیل می‌شدند و کتاب‌های آن‌ها به کتابخانه غازی خسروبیگ منتقل می‌شد.

این کتابخانه عمومی محل گردهمایی مسلمانان بوسنی در قرن پیش بود؛ چراکه در قرن بیستم مسلمانان بوسنی و هرزگوین دارای سازمان رسمی مستقل نبودند و کتابخانه غازی خسروبیگ نقش سازمانی را داشت که منافع ملی مسلمانان را تأمین می‌کرد.

حافظه شبه‌جزیره بالکان

کتابخانه تاریخی غازی خسروبیگ که در محله باش چارشی سارایوو قرار دارد، با زیربنای ۷ هزار مترمربع و ۳۵ کتابدار بزرگترین کتابخانه کشور بوسنی و هرزگوین محسوب می‌شود. افزون بر قدمت ۵۰۰ ساله این کتابخانه، به دلیل وجود برخی آثار خطی نادر در این کتابخانه، به عنوان حافظه شبه‌جزیره بالکان از آن یاد می‌شود. قدیمی‌ترین اثر موجود در این کتابخانه، نسخه خطی احیاء علوم‌الدین از امام محمد غزالی متعلق به سال ۱۱۰۵ میلادی است که ۵ سال قبل از مرگ نویسنده نوشته شد.

این کتابخانه یکی از مهم‌ترین مجموعه‌های نسخه‌های خطی اسلامی را در خود جای داده است، بسیاری از آن‌ها در اصل توسط غازی خسروبیگ اهدا شده است. در سال ۱۶۹۷، ژنرال اتریشی یوجین ساووی به کتابخانه حمله و بسیاری از آثار تاریخی را ویران کرد. در طول جنگ‌های یوگسلاوی در دهه ۱۹۹۰، بخش بزرگی از شهر سارایوو در محاصره نیرو‌های ارتش جمهوری صربستان بود. بسیاری از کتاب‌های چاپ شده برای نگهداری به مسجد کاروا منتقل شدند. این دست‌نوشته‌ها در طول تقریباً چهار سال محاصره شهر، هشت بار جابه‌جا شدند.

کتابخانه غازی خسروبیگ به عنوان نماد‌های هویت اسلامی منطقه بالکان، در وهله اول یک کتابخانه عمومی است که همزمان آرشیو، موزه، مرکز پژوهشی و یک مرکز فرهنگی در سارایوو هم محسوب می‌شود. بخش نسخ خطی کتابخانه دارای ۱۰ هزار و ۵۸۵ نسخه خطی و حدود ۱۶ هزار اثر به زبان عربی، ترکی، فارسی و بوسنیایی است. موضوعات نسخ خطی شامل موضوعات مذهبی، شعر، ادبیات، ریاضیات، داروسازی، شیمی و لغت‌نامه است. در کتابخانه حدوداً ۴۰ هزار اثر نگهداری می‌شود. تاریخ‌شناسان اذعان می‌کنند که منابع فعلی کتابخانه ۱۰ درصد منابعی است که در این کتابخانه وجود داشته است. این کتابخانه همچنین مجموعه‌ای غنی از روزنامه‌ها و مجلات را در اختیار دارد. اولین روزنامه چاپ شده در بوسنی هرزگوین در سال ۱۸۶۶ با عنوان «گلستان سارایوو»، مجلات مختلف، مجموعه تمبر بوسنی و هرزگوین و مجموعه‌ای از عکس‌های قدیمی نیز در این کتابخانه نگهداری می‌شود.

ساختمان جدید کتابخانه غازی خسروبیگ در طول ده سال با کمک مالی ۸.۸ میلیون دلاری کشور قطر ساخته و در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۴ بازگشایی شد. کتابخانه جدید ظرفیت نگهداری نزدیک به ۵۰۰ هزار نسخه کتاب را دارد و در سه طبقه با نمای شیشه و مرمر ساخته شده است. کتابخانه غازی خسروبیگ دارای بخش‌های متنوعی است و به عنوان یک کتابخانه عمومی مدرن طیف گسترده‌ای از خدمات را ارائه می‌کند.

بخش‌ها و خدمات کتابخانه غازی خسروبیگ

سالن کنگره و اتاق‌های کنفرانس

کتابخانه امکان برگزاری سمینارها، کنفرانس‌ها و جلسات را فراهم می‌کند. سالن کنگره با بیش از ۲۲۰ صندلی مبله شده است. در داخل سالن سه کابین برای ترجمه هم‌زمان وجود دارد که ترجمه هم‌زمان به سه زبان را امکان‌پذیر می‌سازد. هر صندلی دارای تجهیزات کمکی با هدست بی‌سیم است.

اتاق کنفرانس متوسط

از آنجایی که الزامات برای کنفرانس‌ها یا جلسات با ظرفیت متوسط و کوچک وجود دارد، این اتاق با ۷۰ صندلی مکانی ایده­ال برای چنین گردهمایی‌هایی است.

اتاق کنفرانس کوچک

ظرفیت این اتاق ۲۴ صندلی است و برای جلسات موقت، کنفرانس‌های مطبوعاتی و سایر گردهمایی‌های کوچک در نظر گرفته شده است. تجهیزات فنی این اتاق شامل دو نمایشگر پلاسما ۴۲ اینچی و یک وایت‌برد کوچک قابل‌حمل است. ویژگی بارز این اتاق جلسه این است که از پنجره‌ها می‌توان منظره جالب و زیبایی از مدرسه همسایه را دید.

موزه

ساختمان کتابخانه دارای محتوای فرهنگی است که نمایانگر و تکمیل‌کننده سنت چندصدساله آن است. موزه کتابخانه از طریق نمایشگاه دائمی خود، اطلاعات جالبی مرتبط با سنت اسلامی بوسنیایی‌ها در این منطقه به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهد. خوشنویسی اسلامی، اندازه گیری زمان، علما، مسجد و تکیه، حج و زندگی روزمره بخش‌های موضوعی دیگر این موزه است.

اتاق خواندن (سالن مطالعه)

افتتاح ساختمان جدید کتابخانه غازی خسروبیگ در ژانویه ۲۰۱۴ باعث بهبود و نوسازی فضای ذخیره‌سازی نسخه‌های خطی و مواد چاپی ارزشمند شد که منبعی منحصربه‌فرد برای مطالعه تاریخ سنت اسلامی و گذشته فرهنگی بوسنی و هرزگوین است. دانشجویان، محققین و دانشمندان می‌توانند مطالعات و تحقیقات علمی خود را در آن انجام دهند.

ساعات کاری کتابخانه

کتابخانه غازی خسروبیگ روز‌های دوشنبه تا جمعه از ساعت ۸ تا ۱۸ و شنبه‌ها از ساعت ۸ تا ۱۶ به مراجعان خدمات ارائه می‌دهد.

حق عضویت

مبلغ حق عضویت سالانه کتابخانه ۵۰ مارک است که این مبلغ برای دانشجویان و بازنشستگان ۳۰ مارک و برای جانبازان جنگ و خانواده‌های سربازان کشته‌شده رایگان است.

باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری ادبیات