دیپلماسی برای «هیرمند»

رودخانه‌های مرزی همیشه موجب چالش‌هایی در روابط بین دولت‌ها بوده‌اند. رودخانه هیرمند به‌عنوان شریان اصلی دریاچه هامون، رودخانه مرزی ایران و افغانستان است. عدم پایبندی افغانستان بر تامین حق‌آبه رودخانه هیرمند و به‌تبع آن خشکی هامون به‌عنوان دریاچه‌ای که حیات سیستان به آن وابسته است، موجب چالش‌هایی در این منطقه شده است. از گذشته مذاکرات مختلفی بین ایران و افغانستان برای تامین حق‌آبه ایران صورت گرفته و در ماه‌های اخیر این تلاش‌ها افزایش یافته است و دولت سیزدهم در این باره مصمم است.

به گزارش ایسنا، هیرمند یا هلمند نام رودی است که از ولایت هلمند افغانستان روان می‌شود و به دریاچه‌ هامون - که دریاچه‌ای مشترک میان افغانستان و ایران است - می‌ریزد. دریاچه و تالاب بین‌المللی هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه، هفتمین تالاب بین‌المللی جهان و دوازدهمین ذخیره‌گاه‌ زیست‌کره کشور محسوب می‌شود که در سال ۹۵ در شبکه جهانی ذخیره‌گاه‌های زیست کره در یونسکو ثبت شده است. بخش اصلی این ذخیره‌گاه پناهگاه حیات وحش هامون با تالاب‌های مهم در آن است. وسعت کل ذخیره‌گاه نیز ۹۷۷ هزار و ۱۵۸ هکتار است.این ذخیره‌گاه بخشی از حوزه فرامرزی هیرمند است که تنها ۱۷ درصد آن در ایران واقع شده است و در حقیقت بخش انتهایی حوزه را تشکیل می‌دهد. 

منطقه حفاظت‌شده هامون به دلیل قرار گرفتن در مرکز مناطق کویری و نیمه کویری کشورهای ایران و افغانستان، تنها مامن زیست پرندگان مهاجر شرق کشور است. تالاب هامون از سه بخش هامون «صابوری» در شمال سیستان، هامون «پوزک» که ۹۰ درصد آن در کشور افغانستان و ۱۰ درصد آن در ایران است و هامون «هیرمند» تشکیل شده است که در زمان‌های فراوانی آب این سه بخش به یکدیگر می‌پیوندند و دریاچه مشترک هامون میان کشورهای ایران و افغانستان را تشکیل می‌دهند. 

درنتیجه در پروژه هامون سه قسمت هامون هیرمند، هامون صابونی و هامون پوزک حائز اهمیت است که مهم‌ترین منبع تعذیه کننده آن رودخانه هیرمند است. این رود از بلندی‌های «کوه‌بابا» سرچشمه می‌گیرد و در سد کمال خان ۷۰ کیلومتری مرز ایران وارد کشور می‌شود که با توجه به میزان آبدهی و حق‌آبه‌ای که بایستی به این دریاچه اختصاص یابد اما نیافته، معضلاتی برای مردم بومی منطقه به وجود آورده است که پنج شهرستان شمالی سیستان و بلوچستان را در بر می‌گیرد.

هیرمند