موضوع همجنس‌گرایی در انتخابات پیش روی ترکیه

روز شنبه ۹ اردیبهشت − رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه سه روز پس از آنکه در یک برنامه تلویزیونی حالش بد شد و سه روز استراحت می‌کرد، برای ادامه کمپین انتخاباتی‌اش به شهر ازمیر ترکیه رفت تا بر نفرتش بر جامعه کوییر (همجنس‌گرایان، دوجنس‌گرایان، افراد ترنس و نان‌باینری و مانند آن) تاکید کند:

در ملت ما چهارچوب‌های خانواده پایدار است. ال‌جی‌بی‌تی‌ها در این سرزمین ظهور نخواهند کرد. مثل یک مرد، سربلند (استریت) بیاستید: خانواده‌های ما این شکلی هستند.

برخلاف جمهوری اسلامی ایران، در جمهوری سکولار ترکیه، رابطه با همجنس جرم نیست اما مانند روسیه، لهستان یا بلاروس، این روابط به چارچوبی برای سیاستمداران هویت‌گرای سنتی مانند اردوغان بدل شده است تا از آن بهره بجویند: هراس علیه بخشی از جامعه را گسترش دهند تا بخش‌های مختلف جامعه در جدل با همدیگر باقی بمانند و متوجه نشوند در سطوح بالاتر حکومت چه رخ می‌دهد.

وضعیت جامعه کوییر ترکیه چه بود، در گذر حکومت اردوغان به چه تبدیل شد و چه آینده‌ای پس از انتخابات این ماه ترکیه در انتظار این جامعه ترکیه خواهد بود؟

ترکیه: رکورددار بزرگ‌ترین راهپیمایی اعتراضی پراید در جهان اسلام

در گذر سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۴ میلادی، استانبول، بزرگ‌ترین شهر ترکیه شاهد راهپیمایی‌های اعتراضی پراید جامعه کوییر این کشور بود. در سال ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴، دست‌کم صد هزار نفر خیابان استقلال را لبریز پرچم‌های رنگین‌کمانی، رقص و ابراز وجود خود کردند.

حضور افراد کوییر در راهپیمایی روز کارگر سال ۲۰۲۳ شهر آنکارا، تصویر از کائوس گ‌ل

در سال ۲۰۱۵، مقامات شهرداری استانبول دیگر مجوز به این راهپیمایی ندادند، همان‌طور که پیش‌تر آنکارا و بتدریج دیگر شهرداری‌ها هم مجوزهای این راهپیمایی‌ها را لغو کردند. این ممنوعیت‌ها جلوی حضور جامعه کوییر را در خیابان‌های ترکیه نگرفت.

تا همین ماه مه که انتخابات ترکیه تکلیف دولت را مشخص می‌کند، گروه‌های کوچک و بزرگ به خیابان‌ها می‌آیند تا بگویند از جامعه حذف نشده‌اند و طبق قانون حق دارند حق حیات داشته باشند و حق دارند عقیده و گرایش‌های خودشان را به شکلی که می‌خواهند، ابراز کنند.

از این تصویر، ترکیه در دوران حکومت اردوغان، فاصله گرفته است و حالا ترکیه چهره‌ای دیگر دارد: در شاخص‌های سنجش وضعیت افراد جامعه ال‌جی‌بی‌تی در اروپا، در گذر سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ میلادی، برای سه سال پیاپی، ترکیه پس از آذربایجان بدترین رتبه را دریافت کرده است. پلیس حالا در روز پراید استانبول مجهز به خیابان‌ها می‌آید تا با خشن‌ترین شیوه ممکن، جلوی حضور مردم در پراید استانبول را بگیرد.

نگاه سیاستمداران نزدیک به اردوغان هم در این سال‌ها نسبت به افراد جامعه ال‌جی‌بی‌تی تنگ‌نظرتر از گذشته شده است. مثال بارزش سليمان صويلو، وزیر کشور ترکیه که خواست برقراری حقوق افراد جامعه ال‌جی‌بی‌تی را «پروپاگاندای تروریست‌ها» خوانده است:

«این یک تروریسم فرهنگی است. پروپاگاندای یک سازمان تروریستی است که می‌خواهد مردم ارزش‌هایشان، مذهب، اتحاد، عشق به والدین و پایبندی به خانواده را فراموش کنند. این دقیقا سیاست اروپا است، این دقیقا سیاست آمریکاست تا تفرقه بیاندازند و بر ما حکم برانند.»

او که برای اعضای حزب آک‌ (حزب حاکم ترکیه به رهبری اردوغان) در شمال شرق این کشور صحبت می‌کرد، افزود: «بعد چه خواهد شد؟ آن‌ها ال‌جی‌بی‌تی را به ترکیه خواهند آورد. می‌بخشید، ولی مردان با مردان ازدواج خواهند کرد، زنان با زنان ازدواج خواهند کرد. این فقط به درد [کمال] قلیچ‌داراوغلو می‌خورد. چه شرمی!»

وقتی قانون جوابگوی تنگ‌نظری‌ها نیست

تمامی حرف‌های سیاستمدارانی مانند اردوغان یا صویلو، برخلاف تاریخ چند هزار ساله رابطه با همجنس در محدوده تاریخی‌ای است که کشور ترکیه امروز بر آن قرار دارد. همچنین برخلاف سنت‌ها، ارزش‌هایی است که ادبیات، هنر، فرهنگ این کشور به آن وابسته است.

در ترکیه از ۱۸۵۸ میلادی، وقتی امپراتوری وقت عثمانی قانون مجازات را تصحیح کرد، دیگر مجازاتی برای روابط خارج از ازدواج مانند رابطه همجنس‌گرایانه یا سادامی (sodomy در دیدگاه قرون وسطایی، به هر رابطه خارج از رابطه آلت تناسلی مرد با زن گفته می‌شود. مانند خودارضایی، رابطه دهانی یا مقعدی و تفاوتی بین رابطه با همجنس یا با غیرهمجنس در این کلام نیست) وضع نکرد.

این قانون تازه تحت تاثیر قوانین ناپلئونی (برپایه تصحیح‌های قانونی امپراتور ناپلئون بوناپارت) نوشته شده بودند. فرانسه پس از نخستین انقلاب، مجازات بر رابطه با همجنس را در قوانین این کشور حذف کرده بود.

در ترکیه، افراد جامعه کوییر دیگر کشورها مانند ایران و برابر کنوانسیون ژنو از ۱۹۵۱ می‌توانند درخواست پناهندگی بدهند. از ۱۹۸۸ این کشور اجازه فرآیند «تصدیق جنسیت» (که در فضای اداری داخل ایران به اشتباه «تغییر جنسیت» هم خوانده می‌شود) را به افراد ترنس می‌دهد.

شاید اگر دولت‌ هویت‌گرای سنت‌طلب اسلام‌گرای اردوغان به قدرت ترکیه برای دهه‌ها تکیه نزده بود، شاید امروز ترکیه نخستین کشور جهان اسلام بود که در آن ازدواج زوج‌های همجنس ممکن شده بود.

در ترکیه، سربازی وجود دارد اما مانند ایران، مردان همجنس‌گرا اجازه گذراندن دوره سربازی را ندارند. در ایران، زمانی که رضا شاه برابر ارتش بریتانیا – با توجه به حضور این ارتش در عراق و دیگر مناطق نزدیک به ایران – چهارچوب ارتش مدرن ایران را ریخت، قوانین بریتانیایی را وارد قوانین ایران کرد که همچنان براساس آن می‌توان به‌واسطه همجنس‌گرایی، معافیت سربازی را دریافت کرد.

یا قانون پروپاگاندا یا قانون آزادی

در شمال شهر استانبول در بخش اروپایی وقتی از ایستگاه مترو نزدیک به دانشگاه بغازیچی پیاده می‌شوید، به تونل‌هایی راه می‌برید که لبریز از رنگ‌های پرچم پراید (یا همان پرچم رنگین‌کمان) است. نمادهای جامعه کوییر استانبول که در محله‌هایی مانند این منطقه استانبول، حضور پررنگی دارند.

این نماد تناقضی است که ترکیه امروز شاهد آن است: نزدیک به نیمی از جمعیت، مسن‌تر، سنتی‌تر و مذهبی‌تر، همچنان مردد به رابطه به همجنس نگاه می‌کند در حالی که نیمه جوان‌تر، جهانی‌تر و سکولارتر، تفاوتی بین رابطه بین همجنس یا غیرهمجنس نمی‌بیند.

این تناقض است که آینده ترکیه را برپایه انتخابات این ماه ترسیم خواهد کرد. می‌توان پیش‌بینی کرد که برابر گفته‌های سیاستمداران نزدیک به اردوغان، اگر او برنده شود، قوانینی سخت‌گیرانه‌ در انتظار جامعه کوییر خواهد بود. مانند قوانینی که در روسیه وضع شده‌اند و به اسم «حمایت از کودکان» می‌خواهند «جلوی پروپاگاندای غربی» را بگیرند که می‌خواهد «رابطه با همجنس» را برخلاف «مردم ارزش‌هایشان، مذهب، اتحاد، عشق به والدین و پایبندی به خانواده» وضع کند.

در مقابل، شاید مسیری دیگر شکل بگیرد و ترکیه عاقبت بدل به نخستین کشور جهان اسلام شود که قوانین پیش‌رو و برابرطلب را برای تمامی افراد جامعه به همراه آورده است. این آینده‌ای است که این ماه خواهیم دید در چه مسیری قرار خواهد گرفت.