ترکیه ؛ دموکراسی‌خواهان در برابر اقتدارگرایان

نگارش از پیمان عارف • به روز شده در: ۰۷/۰۵/۲۰۲۳ - ۱۷:۲۲ مطالب بیان شده در مقاله های بخش دیدگاهها، تنها نظر شخصی نگارنده مطلب است

یک هفته تا انتخابات ریاست‌جمهوری و مجلس در ترکیه باقی مانده و نظرسنجی‌های معتبر از پیشی گرفتن ۷-۸ درصدی کمال قلیچداراوغلو رهبر حزب اصلی مخالف -حزب جمهوری خلق- از رجب طیب اردوغان رهبر حزب عدالت و توسعه دارد که از آبان ۱۳۸۱ قدرت را در ترکیه در اختیار داشته است.

کمال قلیچداراوغلو که در یک دهه گذشته رهبری حزب جمهوری خلق را بر عهده داشته توانست با رویکرد «گشایش به راست» این حزب را از یک حزب چپ‌گرای کمالیست که نمی‌توانست از بدنه مذهبی و محافظه‌کاران ملی‌گرا رای بگیرد به حزبی تبدیل کند که به راحتی در کنار حزب اسلامگرایی چون حزب سعادت بنشیند و با حزب ملی‌گرای محافظه‌کاری چون حزب نیک همکاری کند و حتی ناراضیان جدا شده از اردوغان همچون احمد داود اوغلو و علی باباجان را نیز با روی گشاده در صفوف خود بپذیرد.

تا بدین ترتیب جبهه‌ای متنوع از دموکراسی‌خواهان را شکل دهد که از اسلامگرای دموکراتی چون تمل قره‌ملا اغلو که میراث‌دار نجم‌الدین اربکان رهبر فقید حزب رفاه است در منتهی‌الیه راست شروع شود و حزب سوسیال دموکرات جمهوری خلق در منتهی الیه چپ برسد.

جبهه‌ای از میانه‌ها که میانه سیاست ترکیه را تشکیل می‌دهند و خواستار آنند که نظام اقتدارگرای ریاستی که اردوغان با رفراندوم بحث برانگیز فروردین ۱۳۹۶ بر ترکیه تحمیل کرده برچیده شود و ساختار سیاسی به نظام دموکراتیک پارلمانی بازگردد تا دیگر ترکیه با «رژیم یک نفره» اداره نشود و تصمیمات رییس‌جمهور جایگاه فرامین پادشاه را نداشته باشد.

در نقطه مقابل ائتلاف دموکراسی‌خواهان میانه، کارزار انتخاباتی اردوغان نیز چند حزب را در خود جای داده که ویژگی اصلی‌ و مشترک‌شان را احتمالا بتوان در دلدادگی به نظام تصمیم‌سازی اقتدارگرا و خوانش افراطی از گفتاری دانست که حاملشان هستند.

حزب حرکت ملی‌گرا که از سال ۲۰۱۶ بطور غیررسمی و از ۲۰۱۸ به‌صورت رسمی حامی و موتلف اردوغان بوده یک حزب ملی‌گرای راست افراطی است که در دهه ۱۹۶۰ توسط یک سرهنگ قبرسی تبار ارتش به نام آلپ اردلان تورکش که در کودتای ۱۹۶۰ علیه عدنان مندرس و جلال بایار نقشی مهم داشت و حیات سیاسی‌اش را با خواندن اعلامیه کودتای ۲۷ می ۱۹۶۰ از رادیو آغاز کرد پایه‌گذاری شد و توسط یک ملی‌گرای محافظه‌کار افراطی با نام دولت باغچه‌لی رهبری می‌شود که گفته می‌شود دارای روابط بسیار نزدیک با جریان‌های مافیایی و گروه‌های جرایم سازمان‌یافته نه تنها در ترکیه بلکه در اروپا و امریکای لاتین است.

حزب حرکت ملی‌گرا آرمان خود را توران و دین خود را اسلام اعلام می‌کند و در تلاش است تا با خوانشی از اسلامگرایی در خدمت آرمان توران به سنتز ترک-اسلام دست یابد که در نیمه قرن بیستم نهاد آت‌سیز بمثابه الگوی «اسلام ترکی» پیشنهادش می‌کرد.

باغچه‌لی که دستکم در ۵ سال گذشته نقش رییس‌جمهور در سایه را ایفا کرده نقش ویژه‌ای در سیاست خارجی اردوغان در پروژه کشورهای ترک‌زبان و گسترش‌طلبی به سوی قفقاز و آسیای مرکزی داشته است. همچنین بسیاری از ناظران بر این باورند که تشدید تنش ترکیه با یونان و قبرس و درگیری‌های لفظی گاه و بیگاه اردوغان با ماکرون، نیز اعزام نیرو به لیبی و مداخله در جنگ دوم قره‌باغ را نیز باید در سایه همین رییس جمهور در سایه ترکیه فهمید.

حزب سوم ائتلاف جمهور حزبی کوچک تحت عنوان «همبستگی بزرگ» است که در ۱۹۹۲ توسط محسن یازیجی اغلو پایه‌گذاری شد و با درگذشت ناگهانی او هیچگاه به حزب مهمی در سیاست ترکیه تبدیل نشد.

همبستگی بزرگ نیز آنگونه که خود رسما در منشورش می‌گوید از «سنتز ترک-اسلام» پیروی می‌کند و از دل حرکت ملی‌گرا درآمده است.

اما علاوه بر این ۳ حزب که در سال ۲۰۱۸ نیز حامی اردوغان بودند و ائتلاف جمهور را تشکیل می‌دهند برای انتخابات هفته آینده این ائتلاف ۳ عضو جدید نیز پذیرفته است:

حزب اسلامگرای افراطی «رفاه نو» که توسط فاتح اربکان فرزند نجم‌الدین اربکان تاسیس شده و خواستار تضعیف قوانینی است که از حقوق زنان در ترکیه حمایت می‌کنند و معتقد است قوانینی که متضمن حقوق زنان است به اساس نهاد خانواده لطمه زده است. آقای فاتح اربکان به‌ویژه مخالف بخش‌هایی از قوانین مدنی ترکیه است که از زنان مقابل خشونت در خانواده حمایت می‌کند.

آنچه که در روزهای اخیر درباره این حزب خبرساز شد بروشورهای تبلیغاتی این حزب بود که در آن تصویر کاندیداهای مرد به‌صورت عادی و طبیعی نمایش داده شده اما کاندیداهای زن به‌صورت سایه و در پشت مردان جای گرفته‌اند. چیزی که در شبکه‌های اجتماعی به عنوان یادآور برخی از اعلامیه‌های ترحیم تلقی شد.

حزب دیگر موتلف اردوغان حزب کردی «حزب خدا» است که گرچه خود را به عنوان مخفف «حزب مجادله آزادگی» ثبت کرده اما آن تلخیص به کلمه خدای فارسی-کردی رسیده که با توجه به خاستگاه این حزب در حزب‌الله ترکیه به‌نظر می‌رسد مراد همان حزب خدا باشد.

حزب‌الله ترکیه در دهه ۱۹۹۰ برای تشکیل یک حکومت اسلامی به‌ویژه در مناطق کردنشین تشکیل شد و پرونده‌های ترور بسیاری در این دهه به نام آن ثبت شده است.

حزب الله اگر چه در مناطق کردنشین با حزب کارگران کردستان ، پ‌ک‌ک نیز جنگیده اما شاخه سیاسی آن حزب خدا از فدرالیسم برای مناطق کردنشین دفاع می‌کند و خواستار اجرای هر چه بیشتر قوانین شریعت در قوانین عرفی و مدنی جمهوری ترکیه است.

اما این حضور شگفتی‌ساز حزب چپ‌گرای «چپ دموکراتیک» -حزبی که توسط بولنت اجویت نخست‌وزیر فقید و رهبر اسبق حزب جمهوری خلق به عنوان حزبی چپ گراتر از جمهوری خلق پایه‌گذاری شد- در ائتلاف جمهور حامی اردوغان بود که بلوک رادیکال‌های اقتدارگرا در برابر میانه‌های دموکرات را تکمیل کرد.

حزبی که در سال ۱۹۹۷ با حمایت ارتش از ساقط کردن دولت اربکان و طی یک شبه کودتا بر سرکار آمد و با تعطیلی حزب رفاه توانست در انتخابات ۱۹۹۹ پیروز شود اما نتوانست مانع از حضور حزب فضیلت به رهبری رجایی کوتان به عنوان جانشین حزب تعطیل شده رفاه به عنوان حزب دوم در مجلس شود. حزبی که وقتی مروه کاواکچی به عنوان نماینده حزب فضیلت با حجاب وارد مجلس ترکیه شد او را هو کرد و از صحن مجلس بیرونش انداخت چه وجه اشتراکی با حزب اسلامگرای عدالت و توسعه دارد جز اقتدارگرایی؟

چپ غیردموکراتیکی که نام چپ دموکراتیک بر خود نهاده و هم زمانی که در قدرت بوده و هم حال که بیرون قدرت است در کنار اقتدارگرایی ایستاده ؛ چه آن زمان که اقتدار در دستان لاییک‌های ارتش بود و چه اکنون که اقتدار در ید اردوغان و حامیان عثمانی-توران گرایش در میت و ارتش است.

اردوغان پس از لغو ۲ روزه برنامه‌هایش به دلیل بیماری در تماسی ویدئویی ظاهر شد
کمال قلیچداراوغلو، مهم‌ترین رقیب اردوغان چگونه از سایه خارج شد؟
دفاع رقیب اصلی اردوغان از کردهای ترکیه؛ «انگ زدن دسته جمعی به کردها از سوی دولت شرم آور است»

دموکراسی خواهان کرد و نقش بی‌بدیل دمیرتاش

حزب دموکراتیک خلق‌ها به عنوان حزبی که مطالبات کردها را در سیاست ترکیه نمایندگی می‌کند و برای نخستین بار در انتخابات ۷ ژوئن ۲۰۱۵ توانست وارد مجلس شود نیز بخشی غیرقابل نادیده گیری از این آرایش دموکرات-اقتدارگراست.

پس از انتخابات ۲۰۱۵ و رد شدن حداقل نصاب ۱۰٪ آراء کشوری برای ورود به مجلس توسط حزب دموکراتیک خلق‌ها ، اردوغان که پس از ۱۳ سال رای گرفتن از کردها با واقعیت جدیدی تحت عنوان حزب کردی مواجه شده بود و می‌دانست که با وجود حزب دموکراتیک خلق‌ها دیگر نخواهد توانست روی رای کردها به عنوان پایگاه رای ثابت خود حساب کند همواره کوشید تا با متهم کردن این حزب به وابستگی به پ‌ک‌ک ، این حزب را به بیرون از صحنه اصلی سیاست ترکیه براند و مانع از رشد آن شود.

رفتاری که اوج آن در نوامبر سال ۲۰۱۶ و در ماههای پس از کودتای نافرجام ۱۵ جولای و در شرایطی که کشور تحت شرایط فوق العاده اداره میشد زمانی رقم خورد که رهبران حزب دموکراتیک خلق‌ها به شمول صلاح الدین دمیرتاش و فیگن یوکسک داغ رهبران مشترک این حزب به همراه چندین چهره برجسته دیگر این حزب شبانه بازداشت و بعدها با احکام سنگین زندان به اتهام تلاش برای تجزیه ترکیه مواجه شدند.

حزب دموکراتیک خلق‌ها که توسط دولت اردوغان تا آستانه انحلال قضایی نیز پیش رفته و به دلیل همین خطر انحلال قضایی در انتخابات هفته آینده با عنوان حزبی جدید به نام «حزب سبز چپ» شرکت می‌کند با ابتکار عمل رهبر زندانی‌اش صلاح‌الدین دمیرتاش از زندان ادیرنه در صفوف ائتلاف دموکراسی خواهان جای گرفته اگر چه رسما بخشی از ائتلاف ملت بشمار نمیرود.

دمیرتاش که این روزها از درون زندان ادیرنه و با کمک همسرش باشاک دمیرتاش در سیاست ترکیه حضور دارد با حمایت قاطعش از قلیچداراغلو پایگاه رای مهم و موثر کردها را به روی حزب جمهوری خلق گشوده است.

پایگاه رایی که دستیابی به آن پیشتر برای جمهوری خلق با توجه به برخی رخدادهای زمان آتاتورک و عصمت اینونو در مناطق کردنشین رویایی دست نیافتنی می‌نمود.

بهرروی دمیرتاش با حکایت قاطع از قلیچداراغلو ضلع دیگری از ائتلاف دموکرات‌ها در برابر اقتدارگرایان را شکل داده که بدون آن امکان پیروزی تقریبا منتفی میشد و اردوغان نیز برای عدم تحقق آن بسیار کوشید. البته نه از طریق دمیرتاش و زندان ادیرنه بلکه از طریق مذاکره با اوجالان در زندان امرالی. مذاکراتی که بنظر می‌رسد برای اردوغان چندان نتیجه‌بخش نبود!

انتخابات هفته آینده ترکیه از جنس اتحاد کثرت‌های دموکراتیک در برابر وحدت تک صدایی اقتدارگرایانه است، وحدت متکثر، حول دموکراسی و مخالفت با اقتدارگرایی که پیشتر و در انتخابات مارس ۲۰۲۱ اسراییل در برابر نتانیاهو کارنامه موفق خود را نشان داد.

آیا هفته آینده در ترکیه و در برابر اردوغان نیز این الگو موفق خواهد بود؟

این پرسشی است که برای رسیدن به پاسخ آن چند روزی بیشتر باقی نمانده است.

هم‌رسانی این مطلب: