تصور ما از آفریقا، فانتزی و دور از واقعیت است

خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: در روزهای اخیر گسترش نزاع و درگیری‌های داخلی در کشور سودان، بار دیگر این کشور را در صدر تحلیل‌های سیاسی و رسانه‌ای جهان قرار داده است. عمیق‌تر شدن اختلافات میان ارتش سودان به فرماندهی ژنرال عبدالفتاح برهان و نیروهای واکنش سریع به فرماندهی ژنرال حمیدتی، این کشور را وارد یک بن‌بست سیاسی کرده است و خطر تجزیه این کشور را برای دومین بار به واقعیت نزدیک‌تر کرده است.

گروه بین‌الملل خبرگزاری مهر برای پاسخ به پرسش‌ها پیرامون تحولات جاری در سودان، پس از نمایش مستند «خواب‌های سیاه» در محل خبرگزاری مهر، گفت‌وگویی با مصطفی حریری، کارگردان این مستند انجام داده که مشروح آن در ادامه می‌آید.

کشور سودان نه‌تنها برای افکار عمومی و مردم ما، بلکه برای بسیاری از مقامات سیاسی و تصمیم‌گیرندگان کشور نیز ناشناخته است و ظاهرا تحلیل دقیقی از جایگاه این کشور و اهمیت تحولات آن در بین تصمیم‌گیرندگان سیاست خارجی وجود ندارد؛ مستند «خواب های سیاه» به چه میزان در تغییر نگاه‌ها و جلب‌ توجه افکار عمومی نسبت به اهمیت تحولات سودان مؤثر بوده است؟

حریری: بله، همان‌طور که اشاره کردید یک خطای فاحشی در خصوص نگاه افکار عمومی و تصمیم گیران سیاست خارجی ما نسبت به تحولات کشورهای آفریقایی و به‌خصوص سودان وجود دارد. ما یک تصوری از آفریقا داریم که خیلی تصور فانتزی و دور از واقعیت هست و همین نگاه در حوزه سیاست خارجی نیز حاکم است. اولین تصور اشتباه ما در خصوص آفریقا و به‌خصوص سودان جنوبی، حضور قدرت‌های بیگانه در این کشور است.

برخلاف تصور ما حضور کشورها و بازیگران خارجی و بیگانه و ازجمله اسرائیل در کشورهای قاره آفریقا، حضور نظامی گسترده نیست؛ بلکه حضور نامحسوس و امنیتی است. دومین تصور اشتباهی که ما در مورد آفریقا داریم این است که تصور می‌کنیم درگیری‌ها در آفریقا از جنس درگیری‌ها در خاورمیانه است؛ درصورتی‌که در آفریقا زمینه‌های درگیری وجود دارد و کشورهای بیگانه و استعماری فقط از این شرایط زمینه‌ای استفاده می‌کنند.

سومین تصور فانتزی و دو راز واقعیت ما این است که تصور می‌کنیم که آفریقا یک بیغوله و یک مخروبه است درصورتی‌که این تصویری ذهنی ما از آفریقا کاملاً غلط است. آفریقا امروز بزرگ‌ترین منبع اقتصادی دست‌نخورده در دنیا محسوب می‌شود و چینی‌ها بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری‌های خود را امروزه در آفریقا انجام می‌دهند. دلیل این حضور گسترده چینی‌ها این است که هر نوع منبع معدنی که تصور کنیم در آفریقا وجود دارد. دلیل دوم حضور چینی‌ها اهمیت رود نیل و مسائل هیدروپلیتیکی در هندسه قدرت آینده است. وقتی‌که همه داده‌ها و شواهد نشان می‌دهد که جنگ‌های آینده در خاورمیانه و شمال آفریقا بر سر آب است، آن‌وقت به اهمیت رود نیل و آفریقا پی خواهیم برد.

این نگاه غیرواقعی و فانتزی چه تأثیری در جهت‌گیری سیاست خارجی و سیاست‌های اعلانی و اعمالی ما نسبت به سودان داشته داشت؟

حریری: وقتی ما شناخت درست و دقیقی از کشورهای آفریقایی ازجمله سودان نداشته باشیم، نمی‌توانیم زمینه‌های تحولات سیاسی آن را نیز درست رصد کنیم. امروز نه‌تنها در افکار عمومی، بلکه در نزد سیاستگزاران ما این سؤال وجود دارد که عبدالفتاح برهان و حمیدتی که باهم کودتا کردند؛ پس چه اتفاقی افتاد که امروز رودرروی هم قرار گرفتند؟ ما به دلیل ضعف اطلاعاتی نمی‌توانیم تحلیل دقیقی از تحولات امروز سودان داشته باشیم و نقش عوامل خارجی را در تحولات سودان درک کنیم.

عمر البشیر سال ۲۰۰۵ با «جان گارانگ» فرمانده جنبش مردمی آزادیبخش سودان توافقنامه ای موسوم به «نیواشا» را امضا کرد و دو طرف تصمیم گرفتند، جنگ داخلی ۲۱ ساله را که نزدیک به دو میلیون قربانی گرفت، پایان دهند. یکی از مفاد اصلی توافق جان گارانگ با عمر البشیر به صورت شفاهی این بود که هیچ‌وقت ادعای استقلال نکند؛ اما مشاهده می‌کنیم که اشاره‌ای خارجی برای رفراندوم در سودان افزایش می‌یابد و قبل از انجام رفراندوم، هواپیمای جان گارانگ که یکی از مخالفین تجزیه سودان بود، به طرز مشکوکی سقوط می‌کند.

مرگ جان گارانگ تحولات داخلی سودان را پیچیده‌تر کرد و گسترش شورش‌ها به رهبری ریک ماشار، زمینه یک جنگ داخلی را در سال ۲۰۱۱ در سودان اتفاق فراهم کرد که به گفته برخی از منابع، بیش از ۵۰۰ هزار نفر کشته بر جای گذاشت و فرمانده شورشی‌ها همین ریک مارشال هست. نظیر همین الگو را ما الآن در شمال سودان مشاهده می‌کنیم. فشار کشورهای خارجی در کنار نبود عدالت و توسعه متوازن، زمینه‌های تجزیه را در شمال این کشور نیز به وجود آورده است.

تصور عمومی ما این است که سودان کشوری عربی و مسلمان است، آیا این‌گونه است؟

حریری: بخش عمده سودان جنوبی، مسیحی هستند و بخشی نیز پیرو ادیان آفریقایی هستند. مسلمان‌ها در جنوب سودان در اقلیت هستند. اما در سودان شمالی قضیه برعکس است و بیش از ۹۰ درصد مردم آن مسلمان هستند.

آیا مستند خواب های سیاه امروزه و بعد از گذشت بیش از یک دهه، به حوزه سیاست سرریز کرده، یعنی آیا تأثیری در جهت‌گیری سیاست خارجی ما نسبت به دور جدید تحولات سودان بر جای گذاشته است؟

حریری: واقعیت این است که آن نگاه ریشه‌ای و همه‌جانبه‌ای که دستگاه سیاست خارجی سایر کشورها نسبت به کشورها دارند، در کشور ما حاکم نیست و به همین دلیل است که ما شناختی از استعمار نوین در کشورهای آفریقایی و نقش آن در تجزیه این کشورها نداریم. در آفریقا هرچند که استعمار قدیم برچیده شد و پشت سر آن جنگ رخ داد. این جنگ آن‌قدر فضا را برای مردم ناامن می‌کند و ترس از آینده را در آن‌ها ایجاد می‌کند که خود مردم از استعمار مطالبه حکومت و امنیت می‌کند. این شکل نوین پویش استعماری در آفریقا است.