۲۴ اردیبهشت؛ یادآور وداع با ۴ تن از مفاخر علم و اخلاق

۲۴ اردیبهشت، سالروز رحلت ۴ استاد برجسته عرصه علم و اخلاق است؛ استادانی که افزون بر آثار مکتوب، شاگردان برجسته تربیت و آثار پرمغز و جاودانه‌ای تالیف کرده و با گوهر عمر خویش، بر ارزش فرهنگی و علمی تاریخ ایران زمین بسی افزوده‌اند. سرزمین ایران و مردم دانش‌دوست و اخلاق‌مدار آن، روز ۲۴ اردیبهشت سال‌های ۱۳۵۲، ۱۳۶۴، ۱۳۸۱ و ۱۳۹۲، به ترتیب استاد مهدی الهی قمشه‌ای، استاد علی‌نقی فیض‌الاسلام، استاد کاظم مدیر شانه‌چی و آیت‌ا... سیدعزالدین حسینی زنجانی را از دست دادند؛ بزرگانی که هر کدام، در عرصه علم و ادب و اخلاق، وزنه سنگینی بودند. یکی از رسالت‌های مهم صفحه اندیشه روزنامه خراسان، پاسداشت یاد مفاخر و بزرگانی است که فرهنگ ایرانی اسلامی، برای همیشه از خدمات علمی، فرهنگی و اجتماعی آن‌ها بهره‌مند است و ۲۴ اردیبهشت، بهانه‌ای است برای توجه دوباره به این رسالت مهم و راهبردی؛ رسالتی که هدف آن، روشن نگه داشتن نام بزرگان و تشویق نسل جدید به طی طریق در مسیر آن هاست؛ امید آن‌که این هدف محقق شود.

آیت‌ا... سیدعزالدین زنجانی
ولادت: ۱۲۹۹، زنجان
وفات: ۱۳۹۲، مشهد
 
فقیه، مفسر قرآن، فیلسوف و مرجع تقلید معاصر، در زنجان و در خاندانی اهل علم متولد شد. اجدادش تا چند نسل قبل، امام جمعه این شهر بودند. آیت‌ا... حسینی زنجانی، ابتدا حضور در مدارس جدید را تجربه کرد و با زبان فرانسوی آشنایی داشت. وی تحصیلات علوم دینی را در زنجان و تحت نظارت پدرش شروع و آن را در قم و نجف تکمیل کرد. این مرجع تقلید، در قم از محضر علمایی همچون امام خمینی، علامه طباطبایی و آیات عظام سید صدرالدین صدر، حجت کوه‌کمری و سیداحمد خوانساری بهره برد و در نجف نیز، در جلسات درس آیات عظام سید ابوالقاسم خوئی و سید عبدالهادی شیرازی شرکت می‌کرد. آیت‌ا... حسینی زنجانی یکی از نخستین شاگردان امام خمینی بود؛ او زمانی حضور در درس امام را تجربه کرد که ایشان هنوز در میان حوزویان خیلی شناخته نشده بود. آیت‌ا... حسینی زنجانی در درس اسفار و شرح منظومه امام شرکت می‌کرد و بیش از پنج سال از محضر ایشان بهره برد. آیت‌ا... حسینی زنجانی، با آغاز نهضت اسلامی، به آن پیوست و به دلیل حمایت از امام خمینی، در سال ۱۳۴۲، همراه با آیت‌ا... مطهری، مرحوم فلسفی و تنی چند از شاگردان امام، به زندان افتاد و بعد‌ها نیز به مشهد تبعید شد. این تبعید، مقدمه‌ای برای آشنایی بیشتر آیت‌ا... حسینی زنجانی با حوزه علمیه مشهد بود و بعدها، زمینه را برای هجرت او به این شهر مقدس فراهم کرد؛ هر چند که وی، پیش از تبعید به مشهد نیز، از طریق ارتباط پدرش با آیت‌ا... سیدجواد خامنه‌ای، کم و بیش فضای حوزه علمیه مشهد را می‌شناخت. آیت‌ا.. حسینی زنجانی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، مدت دو سال، امام جمعه زنجان بود و پس از آن، به دلایلی ترجیح داد به مشهد هجرت کند و مجاور حرم رضوی شود. او در مشهد نیز، به تدریس و تالیف آثار مختلف پرداخت و به دلیل تسلط کم‌نظیرش بر فلسفه که حاصل یک دهه شاگردی نزد علامه طباطبایی و تحصیل در محضر امام خمینی بود، بسیاری از فضلای حوزه و دانشگاه، حضورش را در مشهد مغتنم شمردند و از دانش وی بهره‌مند شدند. مجالس سخنرانی ایشان در مسجد امام صادق (ع) خیابان دانشگاه مشهد یکی از شلوغ‌ترین و پرجمعیت‌ترین مجالس مذهبی بود. آیت ا... عزالدین حسینی زنجانی بعضی از درس‌های عالی حوزوی را نیز در این مسجد برگزار می‌کرد. این مرجع تقلید و دانشمند بزرگوار، در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۲ دار فانی را وداع گفت و در حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شد.

استاد مهدی الهی قمشه‌ای
ولادت: ۱۲۸۰، قمشه (شهرضا)
وفات: ۱۳۵۲، قم

حکیم، عارف، شاعر و مترجم برجسته قرآن، نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه، در خاندانی بافضیلت متولد شد. ۱۴ ساله بود که برای فراگیری علوم دینی، به حوزه علمیه اصفهان رفت؛ در آن روزگار، یعنی دهه ۱۲۹۰ ش، حوزه علمیه اصفهان یکی از مهم‌ترین حوزه‌های علمیه جهان تشیع بود و بزرگانی مانند میرزاجهانگیرخان قشقایی در آن تدریس می‌کردند. استاد الهی قمشه‌ای، موفق به حضور در درس میرزاجهانگیرخان و محمدحکیم خراسانی شد و در همان زمان، با آیت‌ا... سیدحسن مدرس نیز، آشنایی پیدا کرد و مدتی در درس وی حاضر بود. حضور استاد الهی قمشه‌ای در حوزه علمیه اصفهان به یک سال نرسید که تصمیم گرفت تحصیل در حوزه علمیه مشهد را هم تجربه کند؛ این بود که در ۱۵ سالگی و به رغم قرار داشتن در سنین نوجوانی، با کوله‌باری از دانش راهی مشهد شد و توانست در مدرسه علمیه نواب، پای درس بزرگانی همچون آقابزرگ حکیم، حاج‌آقا حسین قمی و ملا محمدعلی فاضل بنشیند. استاد الهی قمشه‌ای، چند سال بعد و در حالی که تازه ۲۰ بهار از عمرش گذشته بود، بار سفر بست تا به عتبات برود و در حوزه علمیه نجف تحصیل کند. در مسیر حرکت، مدتی در تهران توقف کرد و آن‌جا بود که به تشویق آیت‌ا... سیدحسن مدرس، در مدرسه سپهسالار اقامت گزید و حضورش در تهران، همیشگی شد. استاد الهی قمشه‌ای، بعد از بازداشت آیت‌ا... مدرس، مدتی بازداشت بود و پس از آزادی، تدریس در مدرسه سپهسالار را آغاز کرد. سال‌ها بعد و در پی تاسیس دانشگاه تهران و دانشکده معقول و منقول (الهیات)، استاد به این دانشکده رفت و ۳۵ سال تدریس کرد. یکی از شاهکار‌های جاودانه ایام حیات استاد الهی قمشه‌ای، ترجمه قرآن اوست که در سال ۱۳۲۳ ش، توسط انتشارات اسلامیه به چاپ رسید. ترجمه استاد، یکی از نخستین تلاش‌ها برای ارائه ترجمه‌ای ساده و روان از قرآن کریم بود. او بعدها، نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه را هم ترجمه کرد، اما هیچ‌کدام شهرت ترجمه قرآنِ وی را نیافتند. استاد در دوران تدریس حوزوی و دانشگاهی، شاگردان برجسته‌ای را تربیت کرد که از میان آن‌ها می‌توان به علامه حسن‌زاده آملی و آیت‌ا... جوادی آملی اشاره کرد. استاد الهی قمشه‌ای، روز ۲۴ اردیبهشت ۱۳۵۲، در حال اشتغال به تصحیح ترجمه قرآنش، دار فانی را وداع گفت. پیکر وی پس از تشییع با شکوه، در قبرستان وادی‌السلام قم به خاک سپرده شد.

استاد کاظم مدیر شانه‌چی
ولادت: ۱۳۰۶، مشهد
وفات: ۱۳۸۱، مشهد

استاد کاظم مدیر شانه‌چی، یکی از برجسته‌ترین استادان در تاریخ دانشگاه فردوسی و دانشکده الهیات این دانشگاه است. استاد، پرورش‌یافته حوزه علمیه مشهد بود و علوم دینی را در مدارس قدیمی این حوزه، مانند مدرسه خیرات‌خان و در محضر علمایی همچون آقابزرگ تهرانی، حاج هاشم قزوینی، ادیب نیشابوری و آیت‌ا... العظمی میلانی فرا گرفت و از سال ۱۳۳۷ و در پی تاسیس دانشکده معقول و منقول (الهیات) دانشگاه مشهد، با دعوت زنده‌یاد دکتر علی‌اکبر فیاض و تشویق استادش، مرحوم حاج هاشم قزوینی، به این دانشکده رفت و به تدریس فقه، علم‌الحدیث و درایة الحدیث پرداخت. با این حال، حوزه فعالیت این دانشمند بزرگ و معلم ارزشمند، به تدریس در دانشگاه و تحقیقات معمول علمی، محدود نمی‌شد. وی تلاشی مستمر در شناسایی و معرفی نسخ خطی داشت و می‌توان گفت که در نسخه‌شناسی، از صاحب‌نظران روزگار خود محسوب می‌شد. کتاب «نسخه‌های خطی چهار کتابخانه مشهد»، حاصل بخشی از فعالیت‌های استاد مدیرشانه‌چی در این حوزه است. وی برای تطبیق نسخه‌ها و شناسایی آن‌ها به کشور‌های مختلفی سفر کرد. استاد مدیرشانه‌چی، در عرصه تالیف نیز، در زمره فعال‌ترین محققان زمان خود بود؛ «مزارات خراسان» یکی از شناخته شده‌ترین آثار وی است که با مقدمه مرحوم دکتر علی‌اکبر فیاض انتشار یافته؛ کتابی که می‌توان در آن، رد و نشان و سرگذشت بقعه‌های متبرک و مزار‌هایی را که در پهنه و گستره خراسان بزرگ وجود دارند، پیدا کرد. استاد مدیرشانه‌چی، آثاری را نیز در حوزه تدریس خود پدید آورد؛ کتاب‌هایی مانند «آیات‌الاحکام»، «تاریخ فقه مذاهب اسلامی»، «تاریخچه ادوار منطق» و «حجّ پیامبر (ص)». استاد مدیرشانه‌چی، سال‌ها مسئولیت کتابخانه دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی را برعهده داشت. این کتابخانه، یکی از غنی‌ترین کتابخانه‌های دانشگاهی ایران است و در آن، نسخه‌های خطی بسیار کمیابی نگهداری می‌شود. آن مرحوم که در نظم و انضباط، در کار و زندگی‌اش شهرت داشت، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی عضو ستاد انقلاب فرهنگی در مشهد بود و سال‌ها در سِمَت عضو هیئت مدیره کتابخانه آستان قدس رضوی فعالیت می‌کرد. وی یکی از منادیان وحدت حوزه و دانشگاه بود و اعتقاد داشت که حضور استادان حوزوی در دانشگاه، این وحدت را تسریع می‌کند. استاد کاظم مدیرشانه‌چی روز ۲۴ اردیبهشت ۱۳۸۱ دار فانی را وداع گفت و در حرم رضوی به خاک سپرده شد. 

استاد سیدعلی‌نقی فیض‌الاسلام
ولادت: ۱۲۸۴، سِدِه (خمینی‌شهر)
وفات: ۱۳۶۴، تهران

بیشتر مردم، مرحوم فیض‌الاسلام را با ترجمه‌اش از نهج‌البلاغه می‌شناسند؛ او، همان‌طورکه رهبر انقلاب درباره‌اش گفته‌اند، کسی بود که نهج‌البلاغه را «همه فهم» کرد. تا پیش از ترجمه این کتاب ارجمند توسط فیض‌الاسلام، استفاده از نهج‌البلاغه و معارف آن به صورت مستقیم، برای بخش مهمی از جامعه ایران، ممکن نبود. مرحوم سیدعلی‌نقی فیض‌الاسلام در خانواده‌ای متدین و اهل علم متولد شد و جالب این جاست که بخشی از مقدمات را نزد مادر فاضله‌اش آموخت. او بعدها، به حوزه علمیه اصفهان عزیمت کرد و چندی بعد، راهی مشهد شد و در این شهر، به درس حدیث مرحوم شیخ علی‌اکبر نهاوندی راه یافت. فیض‌الاسلام بعد از چند سال حضور در مشهد و گرفتن اجازه نقل روایت از مرحوم نهاوندی، به عتبات رفت و در درس علمایی همچون سیدابوالحسن اصفهانی، آقاضیاء عراقی و شیخ عباس قمی، مؤلف مفاتیح‌الجنان، حاضر شد و از آن‌ها اجازه اجتهاد و روایت گرفت. مرحوم فیض‌الاسلام، علاوه بر ترجمه نهج‌البلاغه، قرآن و صحیفه سجادیه را نیز به زبان فارسی ترجمه کرده است؛ اما دو ترجمه اخیر، شهرت ترجمه نهج‌البلاغه را نیافتند. وی در کنار ترجمه، به تدوین کتابی تفسیری مشغول شد و آن را در چند جلد منتشر کرد. او سخنرانی زبردست و مبلغی بسیار توانمند بود؛ در وانفسای پس از شهریور ۱۳۲۰ که برخی معاندان، بنای حمله به ریشه‌های اعتقادی مردم را داشتند، فیض‌الاسلام از جمله حوزویان روشن‌بینی بود که قلم خود را برای پاسخگویی علمی و مقابله با این تهاجم به کار گرفت؛ کتاب «رهبر گمشدگان» که در همان ایام، توسط فیض‌الاسلام و در پاسخ به ادعا‌های شریعت سنگلجی به رشته تحریر درآمد، نقش مهمی در تنویر افکار عمومی داشت. او که بعد از بازگشت از نجف، در تهران ساکن شده بود، با سخنرانی‌های کوبنده خود به مصاف افرادی مانند کسروی می‌رفت و جمع کثیری از مردم کوچه و بازار برای کسب فیض، در سخنرانی‌های وی حاضر می‌شدند. مرحوم فیض‌الاسلام در کتاب «بنادرالبحار»، ۲۵ جلد از مجموعه عظیم روایی «بحارالانوار» علامه مجلسی را ترجمه کرد و شرح و تفسیر مفصلی بر آن نوشت که در نوع خود کم‌نظیر است. وی یکی از نخستین آثار را درباره سیره و تاریخ حیات حضرت زینب کبری (س)، با عنوان «خاتون دو سرا سیدتنا زینب الکبری» به رشته تحریر درآورد. مرحوم فیض‌الاسلام در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۶۴ بدرود حیات گفت و در بهشت زهرا (س) تهران، به خاک سپرده شد.

منبع: خراسان

باشگاه خبرنگاران جوان وب‌گردی وبگردی