نمایشگاه کتاب تهران؛ کدام «آینده خواندنی است»، دولتی یا بدون سانسور؟

هفتمین دورهٔ «نمایشگاه کتاب تهران، بدون سانسور» با هدف مقابله با سانسور دولتی و حکومتی در ایران و دفاع از آزادی اندیشه و بیان مدتی است که آغاز شده است.

در این رویداد فرهنگی، ۲۵ ناشر و نهاد مستقل در اروپا، آمریکا و کانادا کتاب‌های تازهٔ خود را معرفی می‌کنند، نویسندگان، شاعران و مترجمان هم به بررسی و تحلیل نقش مخرب سانسور و خودسانسوری در آثار هنری و ادبی می‌پردازند. نزدیک‌ترکردن ارتباط میان ناشران مستقل در داخل و خارج ایران هم از دیگر اهداف‌ نمایشگاه برون‌‌مرزی کتاب تهران بدون سانسور است.

انصراف برخی ناشران سرشناس ایران از شرکت در سی‌وچهارمین نمایشگاه دولتی کتاب تهران و معضل نپیوستن جمهوری اسلامی به کنوانسیون جهانی کپی‌رایت نیز از دیگر مسائلی است که در این دوره از نمایشگاه‌ها بررسی می‌شود.

در هفتمین دورهٔ نمایشگاه برون‌مرزی کتاب تهران بدون سانسور که از چهاردهم اردیبهشت با شعار «زن زندگی آزادی» آغاز شده و تا شانزدهم خرداد ادامه دارد، ۲۵ ناشر و نهاد مستقل فرهنگی شرکت دارند تا به‌گفتهٔ خودشان چندصدایی بر تک‌صدایی موجود در فرهنگ و ادب ایران چیره شود.

در بیانیهٔ هفتمین نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور با اشاره به ۴۴ سال سانسور و استبداد دینی که ضربات مهلکی بر فرهنگ و جامعه ایران وارد کرده، آمده است که ناشران فارسی‌زبان در خارج کشور به هدف اصلی خود که مبارزه با سانسور در ایران است، همچنان پابرجا هستند و در این راه با انتشار هزاران عنوان کتاب در زمینه‌های گوناگون ادبیات، پژوهش، نقد فرهنگی، دینی، سیاست، تاریخ، دادخواهی و خاطرات زندان گام‌های بلندی در راستای روشنگری از یک سو و ثبت «جنایت‌های حکومت اسلامی» از دیگر سو برداشته‌اند.

در این برهه تاریخی جنبش اعتراضی «زن زندگی آزادی» نیز نور امیدی در دل مردم ایران ازجمله ناشران تابانده است. در بخش دیگری از این بیانیه همچنین آمده است که هفتمین نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور در شرایطی در ۲۰ شهر اروپا و آمریکای شمالی برگزار می‌شود که مردم ایران در اندوه و غم کشته‌شدن صدها تن از جوانان در جریان برکوس اعتراضات سراسری به سر می‌برند و این در حالی است که شمار گسترده‌ای فعال دانشجویی، اجتماعی و سیاسی نیز از زندان‌های جمهوری اسلامی سر در آورده‌اند.

در بیانیهٔ ناشران مستقل ایرانی خارج کشور اشاره شده است که در چندین ماه اخیر بسیاری از برنامه‌های مربوط به کتاب خاموش ماند زیرا بیشتر فعالیت‌ها بر «حمایت از خیزش سراسری مردم داخل ایران» متمرکز شده بود.

کاروان هفتمین «نمایشگاه کتاب تهران، بدون سانسور»

هفتمین دوره نمایشگاه کتاب تهران بدون سانسور با همکاری اتحادیهٔ جهانی ناشران مستقل از چهاردهم اردیبهشت ابتدا از آلمان و در شهر اشتوتگارت با یاری وهمکاری گروه دانشجویی «ژینا برای آزادی» آغاز شد و سپس این نمایشگاه زنجیره‌ای به‌ترتیب در وین، لس‌آنجلس، مونیخ، پاریس و لندن برگزار شد.

در این سری از نمایشگاه‌ها، ضمن رونمایی و معرفی کتاب‌های بدون سانسور، برنامه‌های داستان‌خوانی، شعرخوانی و گفت‌وگوی رودررو با نویسندگان و شاعران و مترجمان نیز گنجانده شده بود.

پوستر هفتمین نمایشگاه

بحث محوری سخنرانان شرکت‌کننده در هفتمین «نمایشگاه کتاب تهران، بدون سانسور» تاکنون پیرامون نقش پدیده سانسور و خودسانسوری و تأثیرات مخرب آن بر فرهنگ ایران دور می‌زد. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این نمایشگاه، به‌گفتهٔ دست‌اندرکارانش، نزدیک‌ترشدن ارتباط میان ناشران خارج از ایران با نویسندگان و شاعران و مترجمان داخل کشور است؛ زیرا هدف اولیه این نمایشگاه‌ها در این خلاصه شده بود که هر نویسنده بتواند کتابش را آن‌گونه که می‌خواهد بنویسد، هر ناشر بدون هراس و دلهره از توقیف و تهدید کتاب‌هایش را منتشر کند و هر خواننده هم بتواند کتاب مورد علاقهٔ خود را به‌آسانی پیدا کند و بخواند، بدون حتی یک کلمه سانسور.

کاروان ناشران هفتمین «نمایشگاه کتاب تهران، بدون سانسور» این هفته به لندن رسید و این رویداد فرهنگی ازاین پس تا شانزدهم خرداد در ۱۴ شهر دیگر اروپا، کانادا و آمریکا ادامه دارد.

غیبت ناشران سرشناس در نمایشگاه دولتی کتاب تهران

شش روز پس از شروع فعالیت «نمایشگاه کتاب تهران، بدون سانسور»، سی و چهارمین نمایشگاه دولتی کتاب تهران نیز از بیستم اردیبهشت آغاز شد، اما مهم‌ترین خبر مرتبط با آن خودداری حدود چهل ناشر ازجمله شماری از ناشران سرشناس از حضور در آن بود.

بیشتر در این باره:

«تشکیل پرونده» برای سه ناشر به دلیل عدم رعایت حجاب اجباری در نمایشگاه کتاب تهران

البته یاسر احمدوند، رئیس نمایشگاه دولتی کتاب تهران، دلیل غیبت این ناشران را «شخصی و داخلی نظیر آماده نبودن، مشکلات بودجه‌ای و نداشتن نیرو» عنوان کرده است، اما به‌دنبال سرکوب خونین اعتراضات «زن زندگی آزادی»، غیبت این ناشران در نمایشگاه دولتی کتاب تهران در افکار عمومی نوعی تحریم اعتراضی توصیف شده است.

برخی ناشرانی که نامی از آن‌ها در لیست حاضران نمایشگاه به چشم نمی‌خورد، عبارت‌اند از امیرکبیر، ققنوس، قطره، توس، طرح نو، هرمس، پریان و شماری ناشر دیگر.

نشر قطره مانند سال گذشته اعلام کرده برای حمایت از کتابفروشی‌ها در نمایشگاه تهران شرکت نکرده است. انتشارات مروارید مهم‌ترین دلیل عدم حضور در نمایشگاه سی و چهارم را مقرون‌به‌صرفه نبودن آن ذکر کرده و گفته اجاره‌بهای غرفه‌ها از ۱۲ میلیون سال پیش امسال به ۴۰ میلیون تومان افزایش یافته است.

در این دوره از نمایشگاه کتاب تهران، نشرهای مرکز، ققنوس، نگاه، ثالث، چشمه، پارسه و نیلوفر ازجمله ناشرانی هستند که یا تنها در بخش مجازی این نمایشگاه شرکت دارند و یا در هیچیک از دو بخش حضور ندارند.

سوای این‌ها، روزنه، کتاب روشن، روشنگران، طرح نو، نشر رسم در حوزه گرافیک و امید فردا نیز ازجمله ناشرانی هستند که در سی و چهارمین دوره نمایشگاه کتاب تهران شرکت نکرده‌اند.

در این میان شهلا لاهیجی، مدیر انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، گفته است نه درخواست حضور در این نمایشگاه دولتی داشته و نه ثبت‌نام کتاب کرده است. دلیل آن هم به‌گفتهٔ خانم لاهیجی نامناسب‌بودن مکان برپایی نمایشگاه تهران است.

آزاده پارساپور

از سویی، آزاده پارساپور، مدیر نشر نوگام در لندن و بنیانگذار سلسله نمایشگاههای کتاب تهران بدون سانسور، در مقاله‌ای نیز به بایکوت سی‌وچهارمین نمایشگاه کتاب تهران از سوی گروهی از ناشران داخل ایران پرداخته و نوشته بسیاری از آن‌ها زیر بار محدودیت‌ها، سخت‌گیری‌ها و تبعیض‌های حاکم بر این نمایشگاه نرفته‌اند.

این ناشران تأکید کرده‌اند نمایشگاهی که در مصلای تهران برگزار شده، بیشتر جنبهٔ یک فروشگاه و یا یک بازار بزرگ کتاب دارد که به بقای ناشران و کتابفروشی‌های مستقل نیز ضربهٔ شدید اقتصادی وارد می‌کند.

به‌گفتهٔ خانم پارساپور، مدیر نشر نوگام در لندن، نمایشگاه کتاب تهران کلاً بدل به میدان نبرد و منازعه میان وزارت ارشاد در یک سو و ناشران و کتابفروشان در سوی دیگر شده است.

این ناشر همچنین می‌افزاید یکی از برنامه‌های مهم هر نمایشگاه بین‌المللی در عرصهٔ کتاب برقراری ارتباط با ناشران دیگر کشورها ست. هرچند نمایشگاه دولتی کتاب تهران مدعی است یکصد ناشر خارجی را دعوت کرده، ولی نباید فراموش کرد که صنعت نشر در ایران امروز صنعتی منزوی است، چراکه تا جمهوری اسلامی به کنوانسیون کپی‌رایت و یا حق مؤلف نپیوندد و سانسور را کنار نگذارد، این معضل حل نخواهد شد.

مدیر نشر نوگام در ادامه افزوده است که سی و چهارمین نمایشگاه دولتی کتاب تهران به‌دنبال «خیزش انقلابی زن زندگی آزادی» شروع به کار کرده و به این دلیل تدابیر شدید امنیتی بر نمایشگاه کتاب تهران حاکم است.

شعار امسال این نمایشگاه را «آینده خواندنی است» گذاشته‌اند و این در حالی است که به‌گفتهٔ آزاده پارساپور این روزها در ایران قلم‌ها را می‌شکنند، صداها را خفه می‌کنند و به‌دنبال آن روایت‌های ساختگی را جایگزین واقعیت‌های تاریخی می‌کنند، بنابراین روشن است که برای آینده دیگر چیزی باقی نمی‌ماند که خواندنی باشد. مدیر نشر نوگام با این حال تأکید می‌کند که صداها خاموش نخواهد شد زیرا نسل جوان امروز به‌خوبی نشان داده که آیندهٔ ایران طور دیگری رقم خواهد خورد.