غیرمنتظره‌های انتخابات ترکیه/ نتیجه نهایی را اوغان تعیین می‌کند؟

ابوالفضل خدائی: در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری کنونی رقابت سختی با کمال قلیچداراوغلو دارد و این نامزد سوم انتخابات یعنی سینان اوغان است که با کسب درصد اندکی از آرا شاید تعیین کننده رییس جمهور بعدی ترکیه باشد. طبق آرای شمارش شده در انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه، اردوغان ۴۹.۳ درصد رای، کمال قلیچداراوغلو با کسب ۴۵ درصد آرا و سینان اوغان با ۵.۲ درصد آرا برای دور دوم رای گیری آماده می‌شوند زیرا درصد آرای هیچ یک از نامزدها بالای ۵۰ درصد نشده است. برای بررسی بیشتر موضوع با محمدعلی دستمالی پژوهشگر حوزه ترکیه گفتگو کرده ایم که در ادامه مشروح آن را می خوانید:

ارزیابی شما از نتایج انتخابات ترکیه چیست؟

من فکر می کنم مردم ترکیه، برنده اصلی و واقعی این رقابت بزرگ بودند. چیزی که می گویم، صرفا به خاطر مشارکت ۹۰ درصدی آنها نیست. خیر. به این دلیل آنها را برنده می دانم که در ساختار سیاسی ترکیه، از اردوغان با آن کبر و تفرعن و شان شگرفی که برای خودش قائل است تا رهبران احزاب مخالف که خود را پیشرو و توانمند می دانند، همگی تابع خواست و اراده مردم هستند. واقعا اگر مردم ترکیه نخواهند اردوغان بر سر قدرت بماند، هیچ عاملی او را نگه نمی دارد. نه کهکشان رسان ای و کمیپن های چند میلیون دلاری و نه ارعاب و زورگویی و پروژه های پرزرق و برق. برای مخالفین هم چنین قاعده ای صدق می کند. اگر مردم آنها را نخواهند، راهی برای قدرت گرفتن ندارند. پس چیزی که در صحنه سیاسی ترکیه اهمیت حیاتی دارد، رویکرد و «اراده آزاد مردم» است. لذا بگذارید بدون تعارف عرض کنم، دموکراسی خاورمیانه و شکوه انتخابات این کشور در منطقه ما نظیر ندارد و مردم این کشور حق دارند از این جهت به خود ببالند. فارغ از این که منِ کارشناس خارجی کشور همسایه، چه دیدگاهی در مورد حزب حاکم و حزب مخالف دارم، فارغ از این که چه نگاهی به اثرگذاری اقتصاد بر سیاست ترکیه دارم، باید بفهمم و بپذیرم که هیچ چیزی از اراده مردم و مطالبات مردم، بالاتر و مهم تر نیست. ترکیه دارای یک ساختار حزبی آبرومند و جذاب است و هر کسی با هر سلیقه و گرایشی می تواند در مقام نامزد یا رای دهنده، در میدان سیاست حاضر شود.

>>>بیشتر بخوانید:

کلیچدار اوغلو، تهران، باکو

انتخابات ترکیه و احتمال شگفتی/ مخالفان،قالی را از زیر پای اردوغان بیرون می‌کشند؟

از حیث نتایج نامزدهای ریاست جمهوری و نمایندگان پارلمان، این چند نکته توجه مرا جلب کرد: نخست این که رای اردوغان نسبت به دوره های پیشین کاهش پیدا کرد و از ۵۱ درصد به ۴۹ درصد رسید. دوم این که حزب جمهوری خلق و شخص کمال قلیچدار اوغلو، حضور قدرتمندانه ای داشتند و توانستند رای خوبی بگیرند. اما نکته سوم، مربوط به اهمیت نقش سینان اوغان است. راستش را بخواهید، پیشبینی من در مورد رای این سیاستمدار جوان ملی گرا، نهایتا ۱ تا ۲ درصد بود و انتظار نداشتم نزدیک به ۶ درصد، رای بگیرد. این همان نقطه ای است که محاسبات را به هم ریخت. این آدم که اصلا کسی به اهمیت نقش او توجهی نداشت، به یک باره تبدیل به یک پارسنگ طلایی شد. الان سرنوشت انتخابات در دست اوست. اگر به سمت اردوغان و باغچلی برود، مخالفین شکست می خورند و اگر در کنار قلیچدار اوغلو بایستد، اردوغان باید خداحافظی کند.

پیشبینی شما چیست؟ تصمیم نهایی او چه خواهد بود؟

پیشبینی در مورد تصمیم نهایی اوغان دشوار است. او از شخص قلیچدار اوغلو و حزب جمهوری خلق گلایه دارد و معتقد است که رفاقت آنها با حزب دموکراتیک خلق ها به عنوان یک حزب نزدیک به پ.ک.ک و اوجالان، خطاست. اما از دیگر سو، قبلا با دولت باغچلی شریک اردوغان نیز دعوای سختی کرده و از حزب او جدا شده است. حقیقتا معلوم نیست تصمیم نهایی او چه خواهد بود. در دوران جوانی، مدتها در باکو و نزد ابوالفضل ایلچی بیگ کار کرده و دیدگاه تباری و نژادی خاصی دارد و از این حیث، شاید احتمال پیوستن او به اردوغان بیشتر باشد. اما بالاخر دنیای سیاست است و چنان چه امتیاز طلایی خاصی از قلیچدار اوغلو بگیرد، ممکن است نظر او تغییر کند.

چرا مشارکت تا این اندازه بالا بود؟

ببینید! مشارکت مردم ترکیه در انتخابات، موضوعی است که لااقل برای خودشان، هیچ لطف و تازگی خاصی ندارد! در کشوری که کمترین مشارکت انتخابات در حد ۶۹ درصد بوده، کسی به مشارکت ۹۰ درصدی نمی نازد. از این حیث، ترکیه با عراق و ایران، تفاوت بسیار زیادی دارد. مردم ترکیه به شدت سیاسی و حزبی هستند و از این گذشته، به خوبی می دانند که رای آنها وضعیت را تغییر می دهد. می دانند که رای آنها وزن دارد.

رای کردها را چگونه دیدید؟

بخشی از کردها این بار هم به اردوغان رای دادند و اتفاقا حزب عدالت و توسعه در چند استان کردنشین، افزایش آراء را تجربه کرد. حزب بدنام هداپار به عنوان یک حزب کُردی سالامی نیز با لیست حزب حاکم به میدان آمد و رهبر آن یعنی یاپیجی اوغلو از حوزه انتخابیه استانبول به مجلس راه یافت. حزب دموکراتیک خلق ها به عنوان اصلی ترین حزب کردهای طرفدار اوجالان، تنها حزب سیاسی ترکیه بود که در این دوره از انتخابات در کل ۸۱ استان ترکیه، دچار کاهش آراء و کاهش محبوبیت شد. اما همین حزب در هر حال در کنار شریک کمونیست خود یعنی حزب کارگر ترکیه، ۶۵ کرسی گرفته و این ابزار مهمی است. رای حزب حرکت ملی خیلی بالاتر از تصور شرکت های نظرسنجی و تحلیلگران بود. همه تصور می کردند که این حزب راست افراطی شریک اردوغان، نهایتا ۷ درصد رای می گیرد اما نزدیک به ۱۱ درصد گرفت. چنین چیزی به معنی تشدید دوقطبی ترکی – کُردی هم هست.

درباره مکانیسم برگزاری انتخابات در ترکیه چه دیدگاهی دارید؟ آیا امکان تقلب وجود داشت؟

فکر می کنم آن نظم و شفافیت و سرعتی که در انتخابات ترکیه وجود دارد، می تواند به عنوان یکی از ابعاد و ابزارهای قدرت نرم این کشور تعریف شود. خیلی مهم است که در یک کشور پرجمعیت ۸۵ میلیون نفری، انتخاباتی با مشارکت نزدیک به ۹۰ درصد مردم برگزار شود اما در عرض چند ساعت، نتایج قطعی به شیوه شفاف در اختیار افکار عمومی گذاشته شود. شخصا فکر می کنم یکی از دلایل اصلی علاقمندی ما کارشناسان حوزه های مختلف روابط بین الملل و مطالعات منطقه ای به رویدادهای کشورهای دیگر، این است که نهایتا به یک الگوی تطبیقی و مقایسه ای برسیم و بتوانیم برای چنین پرسشی، جواب پیدا کنیم: در مقایسه با انتخابات آن کشور، اوضاع و احوال رقابت سیاسی و انتخاباتی در کشور خود من چگونه است؟ من فکر نمی کنم کسی بتواند از مهابت و اهمیت چنین پرسشی بگریزد. صد البته مقایسه ساختار سیاسی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه دشوار است. در هر حال، ترکیه یک کشور کاملا حزبی است و «حزب» در این کشور، یک پدیده واقعی، جاندار و «سازمان یافته» است. جدای از این، کارکرد حزب، فقط برای رسیدن به قدرت نیست و این پدیده سیاسی – اجتماعی، یک حضور عینی دارد که بخشی از آن، کارکرد انتقادی در همه حوزه های سیاسی و اجتماعی و حقوقی است و در حوزه آموزشی و فرهنگی هم، یک نهاد کادرساز و موثر است. حزب در ترکیه، مانند یک اداره و سازمان واقعی و رسمی اداره می شود. دفتر و دستک و برنامه کاری و ساعات کاری و تعهد و نقشه راه دارد. چندین حزب سیاسی در ترکیه شب و روز مشغول فعالیت هستند و اگر پویایی و قدرت چشمگیری در نظام سیاسی این کشور می بینیم، به خاطر تلاش این احزاب است. احزاب در ترکیه به شدت موثر، توانمند و کادرساز هستند. یک فعال سیاسی در ترکیه قبل از آن که به دولت یا پارلمان یا نهاد اجرایی راه پیدا کند، در تشکیلات حزب، رشد و پختگی و دانش را کسب می کند. اینها نکات مهمی هستند که نشان می دهد ما در ایران، می توانیم انتخابات ترکیه را همچون یک کارگاه آموزشی بدون هزینه و مفید برای خودمان تجزیه و تحلیل کنیم. امیدوارم در کشور ما شرایط برای کار سیاسی و حزبی تغییر کند، مکانیسم انتخاباتی ما کارآمد و به روز رسانی شود و لااقل در انتخابات پیش رو، شاهد برخی تغییرات نسبی و جزئی باشیم.