امتناع طالبان از پرداخت حقابه ایران از رود هیرمند / مستندات تاریخی و جغرافیایی حق را به کدام طرف می‌دهد؟

به گزارش «تابناک»، روز گذشته و در جریان سفر آیت الله رئیسی به جنوب سیستان و بلوچستان ـ که با هدف افتتاح و آغاز عملیات اجرایی چند پروژه عمرانی انجام شد ـ رئیس جمهوری در سخنانی هشدارآمیز خطاب به مقامات افغانستانی گفت: به حاکمان افغانستان عرض می‌کنم، این مطلب ما را عادی تلقی نکنند و بسیار جدی بگیرند؛ به مسئولان و حاکمان افغانستان اخطار می‌کنم که حق مردم استان سیستان و بلوچستان و منطقه سیستان را سریع بدهند.

وی در همین باره افزود: برخی به ما خبر می‌دهند که سد کجکی افغانستان آب چندانی ندارد یا مثلاً بخشی از این سد را لجن فرا گرفته است. افغانستان باید سریع اجازه دهد تا کارشناسان ما بررسی کنند، اگر کارشناسان ما تایید کردند در نبود آب بحثی نداریم، اما اگر آب وجود دارد، این حق مردم باید داده شود و ما به هیچ عنوان اجازه نمی‌دهیم حق مردم ضایع شود.

هشدار و مطالبه عالی‌ترین مقام اجرایی کشور از مقامات افغانستان، مبنی بر پرداخت حقابه ایران از رود هیرمند که رئیس جمهور تأکید دارد طرف افغانستانی باید آن را جدی بگیرد، ناظر بر معاهده دلتای سال ۱۳۵۱ است که بر اساس آن افغانستان متعهد شده است که سالانه ۸۲۰ میلیون مترمکعب آب از رود هیرمند به ایران بدهد و در واقع به سمت تالاب هامون در شهرستان زابل سرازیر کند.

با وجود این، طرف افغانستانی در همه سال‌های گذشته و پیوسته از پرداخت حقابه ایران و تالاب هامون امتناع کرده و در سال ۲۰۲۱ نیز با افتتاح بند انحرافی کمال خان با ظرفیت ذخیره سازی ۵۲ میلیون مترمکعب آب شرایط را برای ایران سخت‌تر کرد.

سد کجکی و سد سوختوک دو سد دیگری هستند که افغانستانی‌ها بر روی رود هیرمند و سرشاخه‌های آن احداث کرده اند و در مجموع آبگیری در این سد‌ها باعث شده است، بخش قابل توجهی از حقابه تالاب هامون امکان ورود به خاک کشور ایران را از دست بدهد.

بیشتر بخوانید

• واکنش معصومه ابتکار به مناقشه حقابه هیرمند
• تجمع اعتراضی در بستر ‌خشکیده تالاب هامون

علاوه بر این‌ها نکته بسیار مهم دیگر این که مستندات ماهواره‌ای و اظهارات مقامات افغانستانی در مذاکرات فی ما بین تأیید می‌کند که آن‌ها پس از آبگیری سد کمال خان بخش قابل توجهی از آب سد را به شوره زاری تحت عنوان گودزره منحرف کرده اند و نه تنها خود امکان استفاده مطلوب از این آب را به دلیل شوره زار بودن منطقه ندارند، بلکه اجازه ورود این آب به ایران را نیز نمی‌دهند.

در همین رابطه، مرداد ماه سال گذشته علی اکبر محرابیان، وزیر نیرو به رسانه‌ها گفت: متاسفانه طی دو سال آب به سمت گودزره رفته که در واقع منجر به هدر رفت گشته و این موضوع باعث شده ما از حقابه قانونی خودمان محروم شویم و مردم ایالات زرنج افغانستان نیز از سهم خودشان محروم شوند. در سفر اخیر مذاکرات فراوانی داشتیم و اعلام کردیم که این سازه الحاقی مانع دریافت حقابه ما از هیرمند شده است. این موضوع را وزیر نیرو و عالی‌ترین مقام افغان پذیرفتند؛ یعنی بنا بر این شد که یک قطره آب هم به سمت گودزره نرود؛ یعنی در سیلاب بارش‌ها و رها سازی‌های آینده حقابه رسمی ایران دریافت و در چارچوب دیپلماسی آب عمل شود.

به رغم مذاکرات جدی ایران با طرف افغانستانی در سال گذشته پیرامون ضرورت امتناع از انحراف آب هیرمند به سمت شوره زار گودزره و پرداخت حقابه قانونی ایران، بررسی‌ها نشان می‌دهد، نه در سال گذشته و نه در سال جدید مقامات افغانستانی به تعهدات تاریخی و مذاکرات دو طرفه خود عمل نکرده و نمی‌کنند!

اکنون نیز پس از هشدار جدی رئیس جمهوری ایران مبنی بر ضرورت پرداخت حقابه قانونی ایران از رود هیرمند، دفتر سخنگوی دولت افغانستان با صدور بیانیه‌ای تند و خارج از عرف به اظهارات رئیس جمهور ایران و سایر مقامات ایرانی واکنش نشان داده و در این باره ضمن پذیرش تعهدات تاریخی قانون تأکید کرده است به دلیل خشکسالی و کمبود آب عملاً قادر به پرداخت حقابه ایران نیست.

در این بیانیه با اشاره به اینکه معلومات ایرانی‌ها از رود هیرمند کم است، همچنین اضافه شده است که اکنون در بند کمال خان هیچ آبی وجود ندارد و اگر آب بند کجکی نیز در آن جاری شود، آب به ایران نمی‌رسد.

واکنش طرف افغانستانی پیرامون مطالبه حقابه تالاب هامون توسط مقامات ایرانی در حالی مطرح می‌شود که اولاً تصاویر ماهواره‌ای که در ادامه آمده است، نشان می‌دهد در سال جاری نسبت به سال‌های قبل به واسطه بارندگی مطلوب آب کافی در بند کمال خان وجود دارد و همچنان افغانستانی‌ها در حال منحرف کردن آب به سمت شوره زار گودزره هستند و ثانیاً آن‌ها در حالی طرف ایرانی را به اطلاعات ناقص پیرامون واقعیت‌های جغرافیایی منطقه متهم می‌کنند که بار‌ها با درخواست ایران برای کارشناسی دقیق منطقه توسط ناظران ایرانی مخالفت کرده اند.

همچنین در حالی که مقامات افغانستانی در بیانیه خود عنوان کرده اند در صورت رهاسازی آب از سد کجکی به پایین دست به دلیل فاصله زیاد عملاً آبی به ایران نخواهد رسید، وزیر نیروی جمهوری اسلامی ایران در واکنش به این نکته گفت: بر اساس مستندات موجود و مورد استناد جهانی، طالبان در فصول مختلف اخیر رهاسازی آب از سد کجکی به سمت سد انحرافی کمال‌خان را انجام داده و از سد کمال‌خان هم آب را به ولایت نیمروز رسانده است؛ بنابراین، اگر بر خلاف معاهده مانع جدیدی در این مسیر ایجاد نشده باشد، مساله فنی در رسیدن آب وجود ندارد.

 
در تأیید همین نکات به تازگی حسین دلیریان، سخنگوی سازمان فضایی ایران به رسانه‌ها گفت: تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد، حکومت افغانستان در برخی نقاط با انحراف مسیر آب و ایجاد بند‌های متعدد، مانع رسیدن آب به ایران شده است.

بر اساس موارد مطرح که ناظر بر مستندات تاریخی، جغرافیایی و واقعیت‌های موجود به آن‌ها اشاره شد، به نظر چالشی جدی در حوزه تأمین حقابه قانونی ایران از رود هیرمند پیش روی مسئولان ایران گشوده شده است و نیاز به ورود جدی و عملی مسئولان ارشد کشور به این موضوع کاملاً احساس می‌شود.