آثار مولانا چگونه در یونسکو ثبت شد؟

مدیر موسسه پژوهشی میراث مکتوب از روند ثبت آثار مولانا در «فهرست حافظه جهانی» یونسکو می‌گوید.

اکبر ایرانی در نوشتاری در این‌باره که در اختیار ایسنا قرار داده نوشته است: «نمایندگی کشورمان در یونسکو خبر داد سه اثر پیشنهادی ایران، برای ثبت در «فهرست حافظه جهانی» از تصویب شورای اجرایی سازمان یونسکو گذشت؛ مجموعه آثار مولانا(مثنوی، دیوان کبیر، مجالس سبعه، مکتوبات و فیه مافیه)، اسناد روابط خارجی ایران در دوره قاجار(به کوشش مژده محمدی) و  اسناد بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی (به کوشش عمادالدین شیخ‌الحکمایی).

برنامه مذکور که از سال ۱۹۹۲ تأسیس شده، وظیفه ثبت میراث مستندی را که دارای ارزشِ جهانشمول شناخته شوند، بر عهده دارد. شورای کارشناسان بین‌المللی زیر نظر سازمان یونسکو، ارزش آثار معرفی‌شده را بررسی و بر اساس ملاک‌های فنی و مصوب، اعلام نظر می‌کند. در نهایت شورای اجرایی یونسکو، متشکل از ۵۸ کشور جهان با بررسی اسناد ذیربط، برای درج عنوان آثار در فهرست جهانی، تصمیم می‌گیرد.

بحمدالله این بخت و اقبال مرا یار بود که به عنوان نماینده مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب در کمیته ملی حافظه جهانی با حکم وزیر علوم وقت از آغاز تشکیل، عضو این کمیته باشم و با تصویب اعضای محترم، مسئول تهیه و تنظیم پرونده آثار مولانا و آماده‌سازی آن شدم. نخست قرار بود نسخه‌ای از مثنوی معنوی از سوی ایران به یونسکو معرفی شود، ولی از آنجا که یکی از اهداف ثبت آثار، همگرایی و تقویت صلح و دوستی بین اعضا هست، کشور ترکیه به عنوان کشوری که میزبان پیکر مولاناست و کهن‌ترین دستنویس‌های آثار مولانا در قونیه نگهداری می‌شود و از طریق موسیقی سماع، سهم بزرگی در معرفی مولانا دارد، برای ثبت مشترک نسخه‌های مثنوی معنوی دعوت شد. با توجه به اهمیت آثار مولانا،  کمیته فنی برنامه، پیشنهادی فراتر داد تا همه پنج اثر مولانا با عنوان «کلیات مولانا»، ثبت جهانی شود. برای یافتن نسخه‌های اصیل از آثار مولانا در اقصی نقاط جهان، از سایر کشورها که گمان می‌رفت، آثاری در کتابخانه‌های آنها یافت شود، دعوت به عمل آمد. جلسه‌ای در آنتالیا تشکیل شد. بنده به عنوان نماینده ایران دیدگاهای فنی و تخصصی خود را مطرح کردم و البته بر ثبت نسخه‌های مثنوی به عنوان معروفترین اثر مولانا تأکید بیشتری داشتم. زیرا از بین کشورهای شرکت‌کننده، تنها ایران و ترکیه واجد شرایط ثبت نسخه‌هایی از همه آثار بودند و کشورهای دیگر تنها از مثنوی نسخه‌ای معرفی کردند. بااین حال شورای فنی برنامه حافظه جهانی یونسکو بر این باور بود که ثبت نسخه‌هایی در چارچوب کلیات مولانا فرصت بهتری برای همکاری‌های بین‌المللی و شناخت نسخه‌های آثار مولانا در دیگر نقاط جهان را فراهم می‌کند. بدین سبب سرانجام نسخه‌هایی از آثار مولانا با همراهی و همکاری کشورهای ایران، ترکیه، تاجیکستان، بلغارستان، آلمان و ازبکستان پیشنهاد شد و سرانجام در فهرست ثبت میراث جهانی قرار گرفت.
در مراحل ثبت که پرونده این شش کشور ثبت می‌شد، با دقت تمام جزئیات مورد بررسی قرار می‌گرفت و برخی افزوده‌های غیرمرتبط با آثار مولانا، حذف و اصلاح می‌شد.

شایان ذکر است که طبق دستورالعمل‌های برنامه حافظه جهانی یونسکو، هر عضو می‌تواند تنها دو اثر را برای ثبت در هر دو سال پیشنهاد دهد. تاکنون ایران ۱۱ اثر از جمله کلیات سعدی، جامع‌التواریخ، التفهیم بیرونی، خمسۀ نظامی و... را ثبت مستقل کرده، و مسالک و ممالک استخری را که در آن سه نقشۀ خلیج فارس موجود است، ثبت مشترک با آلمان نموده و عرفات العاشقین را ثبت منطقه‌ای با هند کرده است. هر کشوری مجاز است نسخه نفیسی که دارای ملاک‌های ثبت جهانی است، پیشنهاد دهد. مثلا مصر نسخه‌ای از شاهنامه را در فهرست حافظه جهانی ثبت کرده است. این ثبت وظیفه دارنده نسخه را برای حفظ و نگهداری بهتر، مرمت و در دسترس گذاشتن برای عموم سنگین‌تر می‌کند. البته وقتی نسخه‌ای از آثار برجسته هر کشوری در فهرست‌های یونسکو ثبت می‌شود، بر اعتلای فرهنگی آن کشور می‌افزاید. ثبت مشترک نیز که بین چند کشور دارنده نسخه از یک مؤلف انجام می‌شود، گامی است در راستای تقویت صلح و دوستی بین کشورها.
متأسفانه به دلیل هجوم طالبان به افغانستان، پیگیری پرونده نسخه مثنوی آرشیو ملی افغانستان که بنده آن را تکمیل کرده بودم، ناتمام ماند و کشور همزبان و مظلوم افغانستان از این ثبت مشترک جهانی محروم شد.

این ثبت جهانی آثار مولانا بدون پسوند رومی را که در اغلب آثار چاپ خارج ایران رایج است، به همه فرهیختگان، به‌ویژه ایران‌دوستان تبریک می‌گویم. خوشحالم که به عنوان خادم کوچک فرهنگ ایران، سهم ناچیزی در ثبت آثار حضرت مولانا جلال‌الدین داشته‌ام.»

انتهای پیام