لزوم تبیین اهمیت فعالیت در حوزه هسته‌ای برای مردم

ایسنا/خراسان رضوی عضو هیات مدیره انجمن فیزیک ایران با بیان اینکه باید ضرورت کار در حوزه هسته‌ای برای مردم تبیین گردد، گفت: اکنون مردم ما فعالیت در عرصه هسته‌ای را باعث تحریم و مشکلات اقتصادی خود می‌دانند، اما باید اجتناب‌ناپذیر بودن فعالیت در این حوزه برای عموم تبیین شود. 

نیما قلعه در گفت‌وگو با ایسنا در تشریح چیستی فیزیک هسته‌ای، اظهار کرد: در فیزیک هسته‌ای با ذراتی در ابعاد یک صد هزارم آنگستروم (اندازه هسته اتم) سروکار داریم. در میان اتم‌ها، برخی دارای هسته سنگین و برخی دارای هسته سبک هستند. در این بین، آهن هسته‌ای میان‌وزن و عدد جرمی آن ۵۶ است. اگر با استفاده از فرایند شکافت هسته‌ای (تجزیه هسته اتم به اجزای کوچکتر)، عدد جرمی اتم‌هایی که هسته سنگین‌تر از آهن دارند را بشکافیم، انرژی هسته‌ای تولید می‌شود. به علاوه با استفاده از فرایند گداخت هسته‌ای، یعنی تبدیل دو هسته سبک به هسته‌ای سنگین‌تر نیز می‌توان هسته‌های سبک‌تر از آهن را ترکیب و انرژی هسته‌ای تولید کرد. 

وی با بیان اینکه در حال حاضر تولید انرژی هسته‌ای با استفاده از فرایند گداخت صرفه اقتصادی ندارد، عنوان کرد: اما با استفاده از فرایند شکافت هسته‌ای در عناصری مانند اورانیوم، توریوم و پلوتونیوم می‌توانیم انرژی هسته‌ای تولید کنیم، به طوری‌که برای تولید برق توجیه اقتصادی دارد. 

عضو هیات علمی گروه فیزیک دانشگاه فردوسی با بیان اینکه شاید بتوان امروزه کاربردهای فیزیک هسته‌ای را به دو دسته کاربردهای پزشکی و غیرپزشکی تقسیم کرد، افزود: رادیوتراپی (استفاده تابش در درمان تومورهای سرطانی)، پزشکی هسته‌ای تشخیصی (کاربرد تابش در تصویربرداری)، رطوبت‌سنجی خاک، ارتفاع‌سنجی مایعات در مخازن، کنترل ضخامت کاغذ در هنگام تولید، محاسبه میزان ناخالصی مواد معدنی، ایجاد جهش در بذرهای کشاورزی و افزایش عمر مواد غذایی همه بخشی از کاربردهای تابش‌های مختلف در زندگی ما هستند. امروزه فناوری هسته‌ای در این زمینه‌ها به طور گسترده در کشور ما در حال استفاده است. 

رآکتور چیست؟

قلعه در خصوص چیستی رآکتور هسته‌ای، بیان کرد: قلب رآکتور توده‌ای از اورانیوم با غنای مشخص است که با نظم خاصی در میله‌هایی به نام میله سوخت قرار گرفته اند. با تابش یک ذره نوترون اولیه به اولین میله سوخت، شکافت هسته‌ای در این میله آغاز می‌شود و سپس انرژی تولید شده به سایر میله‌ها تسری می‌یابد و فرایند تولید انرژی هسته‌ای ادامه پیدا می‌کند. غنی‌سازی اورانیوم نیز عبارت است از دستیابی به اورانیومی که سوختی مناسب برای رآکتور است.

وی با بیان اینکه کشور ما دارای دو نوع رآکتور قدرت و تحقیقاتی است، ادامه داد: در ایران تنها یک رآکتور قدرت داریم که در بوشهر قرار دارد و برای تولید برق به کار می‌رود و تنها یک درصد از برق مورد نیاز کشورمان را تولید می‌کند. رآکتورهای تحقیقاتی نیز برای مواردی نظیر تولید رادیوداروها و تحقیقات مرتبط با نوترون یا آموزش کار با راکتور مورد استفاده قرار می‌گیرند. در برخی از کشورهای پیشرفته در مجاورت برخی از بیمارستان‌ها، رآکتور تحقیقاتی ساخته شده است، زیرا رادیوداروها نیمه‌عمر بسیاری کوتاه و در حد چند ساعت دارند، لذا لازم است این رآکتورها در نزدیکی یک بیمارستان ساخته شوند تا داروها با کمترین فاصله زمانی ممکن پس از تولید، به بیماران برسند. 

این استاد دانشگاه اضافه کرد: امروزه رآکتورهای سایز کوچک برای استفاده در پیشرانه در دنیا ساخته شده‌اند و در کشتی‌های بزرگ و زیردریایی به کار گرفته می‌شوند. یعنی در حقیقت در این پیشرانه‌ها، انرژی مورد نیاز توسط رآکتور فراهم می‌شود و تا ۳ الی ۵ سال نیاز به سوخت‌گیری مجدد ندارند. ایران نیز در حال انجام تحقیقات بر روی ساخت چنین رآکتورهایی است. 

قلعه با اشاره به وضعیت کشورهای پیشرفته در حوزه فناوری هسته‌ای، افزود: در این کشورها زیرساخت تولید انرژی از طریق رآکتور فراهم است و تجهیزات به‌روزی در این حوزه وجود دارد. فرانسه ۷۰ درصد برق مصرفی خود را از انرژی هسته‌ای تامین می‌کند و این میزان برای  کشورهای انگلیس و آمریکا به ترتیب ۱۵ و ۲۰ درصد است.کشورهای پیشرفته روزبه‌روز در حال انجام تحقیقات علمی بیشتر برای توسعه این حوزه هستند. 

وی با بیان اینکه شروع فعالیت ایران در حوزه هسته‌ای به پیش از انقلاب اسلامی برمی‌گردد، عنوان کرد: پس از انقلاب و با شروع جنگ تحمیلی، شرکت زیمنس آلمان که قرار بود رآکتور بوشهر را بسازد، دست از ادامه پروژه کشید. تا آن زمان بخشی از بنای رآکتور ساخته شده و مقداری از تجهیزات لازم هم وارد کشور شده بود. نهایتاً ایران با روسیه وارد مذاکره شد و این کشور پس از سال‌ها، کار ساخت رآکتور را به پایان رساند. 

لزوم غنی‌سازی در داخل کشور

عضو هیات مدیره انجمن فیزیک ایران با بیان اینکه غنی‌سازی اورانیوم به میزان لازم برای سوخت‌رسانی به رآکتورهای موجود در کشور ضروری است، گفت: گاهی در برخی از مقاطع زمانی بعضی از کشورها پیشنهاد می‌دادند که غنی‌سازی نکنیم و در عوض خودشان اورانیوم غنی‌ شده لازم برای سوخت رآکتور را به کشور ما ارسال می‌کنند. در این مورد بارها با بدعهدی این کشورها مواجه شده ایم، لذا ضروری است غنی‌سازی اورانیوم به ویژه برای سوخت رآکتورهای تحقیقاتی در ایران انجام شود. 

قلعه با بیان اینکه در حال حاضر سوخت رآکتورهای تحقیقاتی را خودمان در ایران غنی‌سازی می‌کنیم و سوخت غنی‌ شده رآکتور قدرت بوشهر از روسیه وارد می‌شود، اظهار کرد: این رآکتور توسط روسیه ساخته و تضمین داده شده است که سوخت آن توسط این کشور تامین شود. روسیه در حوزه علوم و تکنولوژی هسته‌ای قوی است و جایگاه بالایی بر اساس داده‌های پایگاه‌های استنادی در این حوزه دارد و به نظر من همکاری هسته‌ای با روسیه برای ما مفید است. 

مراقب جایگاه هسته‌ای خود در بین کشورهای منطقه باشیم

وی با اشاره به جایگاه ایران در فناوری هسته‌ای، اظهار کرد: تا ۱۰ سال پیش به ندرت می‌دیدیم کشورهایی نظیر ترکیه، عربستان و امارات در حوزه علوم و فناوری هسته‌ای تحقیقات پیشرفته‌ای انجام دهند و ایران در منطقه دست برتر را داشت. اما اکنون با بررسی مقالات علمی منتشر شده می‌توان گفت این کشورها نیز در حال انجام پژوهش‌های گسترده‌ای در این حوزه هستند و مقالات خوبی منتشر می‌کنند. تا چند سال پیش در کشوری مانند امارات، فیزیک هسته‌ای چندان مطرح نبود، در حالیکه امروز این کشور در حال جذب بسیاری از فیزیکدانان از سایر کشورها است و اخیراً موفق به راه‌اندازی راکتور قدرت خود به نام براکت شده است.

عضو هیات علمی گروه فیزیک دانشگاه فردوسی بیان کرد: در کشور ما  در برخی دولت‌ها به گسترش فناوری هسته‌ای توجه زیادی شده و در برخی دولت‌ها این حوزه کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این امر باعث شده است پیشرفت هسته‌ای در کشور با افت‌وخیزهایی همراه باشد. هرچند ارتقاء دانش عمومی در مورد علوم و فناوری هسته‌ای مفید است، ولی به نظر من تبلیغات بیش از اندازه در خصوص پیشرفت‌های کشور در این حوزه ضرورتی نداشته و حساسیت‌برانگیز بوده و مورد سوء استفاده دشمنان قرار می‌گیرد. گاهی لازم است در مسیری که انتخاب کرده‌ایم، بدون سروصدا و تبلیغات حرکت کنیم. در همین ارتباط، متاسفانه حذف فیزیکی متخصصین هسته‌ای کشور در چند سال گذشته، لطمات جبران‌ناپذیری به صنعت هسته‌ای ما وارد کرده است.  

قلعه با بیان اینکه اگر برای تمام حوزه‌های علمی، الگوی پیشرفت در علوم و فناوری نانو را مدنظر قرار دهیم می‌توانیم در همه زمینه‌ها پیشرفت کنیم، افزود: در حوزه نانو، ما آهسته و پیوسته به پیش رفتیم، از فعالیت‌های علمی پشتیبانی مادی و معنوی کردیم، تبلیغات بیش از حد انجام نشد و حاصل این شد که امروز در دنیا حرف برای گفتن داریم و جزو چند کشور اول هستیم. 

وضعیت خوبی که ممکن است پایدار نباشد

وی با اشاره به وضعیت خوب ایران در تولید رادیوداروها، ادامه داد: اکنون تمام نیازهای ایران در حوزه رادیودارو در داخل تامین می‌شود و مراکز متعدد رادیوتراپی و پزشکی هسته‌ای نیز در کشور ما فعال اند، اما این مراکز ممکن است در آینده پاسخگوی نیاز کشور نباشند، لذا توسعه در حوزه مراکز درمانی و تشخیصی و نیز تولید رادیوداروها ضروری است. 

عضو هیات مدیره انجمن فیزیک ایران تاکید کرد: هرچند کشور ما دارای منابع غنی سوخت‌های فسیلی است، اما این نباید باعث بی‌توجهی ما نسبت به تولید انرژی از منابعی نظیر باد، خورشید و هسته‌ای شود. باید ضرورت کار در حوزه هسته‌ای برای مردم تبیین گردد. واقعیت این است که اکنون مردم ما چندان نگاه مثبتی نسبت به فعالیت کشور در عرصه هسته‌ای ندارند، زیرا آن را باعث تحریم و مشکلات اقتصادی خود می‌دانند، اما باید اجتناب‌ناپذیر بودن فعالیت در این حوزه برای عموم تبیین شود. 

قلعه با بیان اینکه تا حدود ۱۰ سال پیش محدودیت‌های خاصی برای حضور متخصصین هسته‌ای ایرانی در کنفرانس‌های خارجی و همکاری‌های علمی مشترک با دانشمندان سایر کشورها وجود نداشت، گفت: اما اکنون مدتی است که به دلیل تحریم‌ها دیگر داشتن چنین همکاری‌هایی حتی در حوزه‌هایی که صرفاً جنبه تئوریک دارند هم فراهم نیست. زمانی فیزیک و مهندسی هسته‌ای جزو نخستین انتخاب‌های دانشجویان نخبه بود، اما امروز تعداد کسانی که تمایل به کار در این حوزه دارند بسیار اندک است. 

وی با اشاره به توسعه‌های صورت گرفته در سیاست خارجی ایران و گسترش روابط با کشورهایی نظیر عربستان و امارات، گفت: طبیعتاً گسترش روابط با این کشورها باعث می‌شود ضمن تضعیف تبلیغات منفی علیه ایران، جهان بیشتر متوجه اهداف صلح‌جویانه ایران در زمینه‌های مختلف از جمله هسته‌ای شود و گشایش‌هایی در این حوزه رخ دهد.

انتهای پیام