وقتی فریبرز عرب‌نیا «بهرام چوبینه» شد/ اثری که کیمیایی را لرزاند

خبرگزاری مهر -گروه هنر-فریبرز دارایی؛ ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با سپری کردن بیش از ۴ دهه پا به قرنی تازه گذاشت؛ در این عمر سپری شده ۴۴ ساله، آثار مختلفی با موضوعاتی متنوع از دفاع مقدسی، دینی، کمدی، اجتماعی و … تولید و در سالن‌های تئاتر به صحنه رفتند. برخی از این آثار بسیار جریان ساز بودند و برخی آثار خاطره‌انگیز و پرمخاطب.

شاید خالی از لطف نباشد مروری داشته باشیم بر آثاری که طی دهه‌های ۶۰، ۷۰، ۸۰ و ۹۰ تولید و اجرا شدند، روندی که این آثار برای تمرین و تولید طی کردند، گروهی که در تولید و اجرای اثر حضور داشتند و دیدن تصاویر این اجراها اعم از عکس یا فیلم.

از این رو در گروه هنر تصمیم بر این شد که از آغاز سال ۱۴۰۰ با جمع‌آوری اطلاعات مختلف اجراهای ۴ دهه گذشته، مروری‌بر تولیدات تئاتر ایران در این بازه زمانی داشته باشیم که این گزارش‌ها تا نیمه سال ۱۴۰۱ ادامه یافت و بعد از وقفه‌ای چند ماهه قرار بر این است که از ابتدای سال ۱۴۰۲ این روند مجدداً ادامه پیدا کند.

از این رو در پنجاه و سومین گام از مرور «چهار دهه خاطرات صحنه» سراغ نمایش «بهرام چوبینه» به نویسندگی و کارگردانی شکرخدا گودرزی رفته‌ایم.

شکرخدا گودرزی از جمله هنرمندان عرصه تئاتر ایران است که به عنوان نویسنده و کارگردان با سابقه تئاتر دغدغه پرداختن به شخصیت‌ها و متون کهن ایران زمین را داشته و دارد. وی در سال ۸۸ به تولید و اجرای نمایش «بهرام چوبینه» پرداخت؛ اثری برگرفته از شاهنامه فردوسی که در نیمه دوم سال در سالن قشقایی مجموعه تئاتر شهر روی صحنه رفت.

«بهرام چوبینه» با حضور بازیگران متعددی اجرا شد که فریبرز عرب‌نیا یکی از چهره‌های مطرح بازیگری ایران نیز در این نمایش به ایفای نقش پرداخت. عرب‌نیا در آن دوران در سریال تلویزیونی «مختارنامه» داود میرباقری مشغول نقش‌آفرینی بود و حضور در «بهرام چوبینه» بعد از چند سالی دوری از صحنه تئاتر، بازگشت مجدد این بازیگر توانا به صحنه بود.

پردیس افکاری، حمید ابراهیمی، افشین زارعی، نادیا فرجی، امیر مولوی، سیروس اسنقی، سیروس همتی، طوفان مهردادیان، علی برجی، نیما گودرزی و داود فتحعلی‌بیگی دیگر بازیگران «بهرام چوبینه» بودند و ناصح کامگاری نیز طراحی صحنه این نمایش را عهده‌دار بود.

«بهرام چوبینه» در زمان اجرای خود از استقبال خوب مخاطبان و علاقه‌مندان به تئاتر بهره‌مند شد.

شکرخدا گودرزی درباره پرداخت به شخصیت بهرام چوبینه و نگارش نمایشنامه‌ای بر این اساس، به خبرنگار مهر گفت: رابطه من با شاهنامه فردوسی رابطه‌ای که ریشه در کودکی من دارد زیرا از کودکی در جمع‌های خانوادگی شاهنامه‌خوانی حضور داشتم و خواندن شاهنامه برای من بسیار جذاب و دوست‌داشتنی بود. بهرام چوبینه قصه‌ای از شاهنامه است که با بقیه داستان‌ها فرق دارد. در نگاه فردوسی در این قصه عنصری زیرپوستی نسبت به حکومت‌ها وجود دارد.

وی ادامه داد: بهرام چوبینه فردی از طبقات فرودست جامعه با خصوصیات میهن‌دوستی، شجاعت و عدالت‌خواهی است اما به دلیل اینکه خون شاهی در وجود او جریان ندارد و از خاندان شاهی یا خاندان‌های بالادست حکومت نیست، علیرغم سزاواری و شایستگی، از طرف سیستم حکومت به عنوان شاه پذیرفته نمی‌شود.

گودرزی معتقد است در قصه بهرام چوبینه شاهنامه فردوسی یک نوع آپارتاید وجود دارد و به موضوع نژادپرستی و نقد آن پرداخته می‌شود.

این کارگردان تئاتر درباره همکاری خود با فریبرز عرب‌نیا و انتخاب این بازیگر برای ایفای نقش در نمایش «بهرام چوبینه»، یادآور شد: فریبرز عرب‌نیا هم به لحاظ جسمانی و هم نوع بازی‌ای که ارائه می‌دهد برای ایفای نقش بهرام چوبینه اولویت اول من بود. وقتی نمایشنامه را به وی ارائه دادم هنوز سریال تلویزیونی «مختارنامه» پخش نشده بود. سالن قشقایی فاصله نزدیکی با مخاطب دارد و فریبرز عرب‌نیا بازیگری است که نگاه و چشم‌های قدرتمندی دارد و بازتاب درونی نقش را از طریق چشمان‌اش به مخاطب بسیار خوب انجام می‌دهد.

وی با اشاره به اینکه فریبرز عرب‌نیا با زبان انتخاب شده برای بهرام چوبینه آشنا بود، اظهار کرد: بسیاری از بازیگران ما با زبان کلاسیک مسأله دارند و جزو سازوکار بیان آن‌ها شده است. فریبرز عرب‌نیا بازیگری بسیار فهیمی است و بهترین گزینه برای من بود.

گودرزی تأکید کرد: فریبرز عرب‌نیا با وجود اینکه سوپراستار بود در تمام تمرین‌ها به موقع حضور پیدا می‌کرد و بدون ادعا به همراه گروه به تمرین‌های مختلف بدن و بیان می‌پرداخت و رفتاری بسیار حرفه‌ای داشت. متأسفانه الان بازیگرانی که کمی چهره شده‌اند رفتاری حرفه‌ای از خود نشان نمی‌دهند.

این کارگردان تئاتر درباره بازخوردهای متفاوت و مختلفی که نسبت به اجرای «بهرام چوبینه» وجود داشت، توضیح داد: بازخوردها همیشه دوگانه است به دلیل اینکه یا نیمه پر لیوان دیده می‌شود یا نیمه خالی. عده‌ای در آن زمان مخالف حضور فریبرز عرب‌نیا بر صحنه تئاتر بودند و می‌گفتند که وی از سینما به تئاتر آمده است در حالی که عرب‌نیا تعلیمات تئاتری زیر نظر استاد سمندریان دارد و کار خود را از تئاتر شروع کرده است. عده‌ای دیگر اینگونه موضع نگرفتند و بدون اینکه کار را ببینند صرف اینکه کاری تاریخی است، آن را قضاوت کردند اما اکثری قریب به اتفاق کسانی که نمایش را دیدند واکنش‌های بسیاری خوبی داشتند.

وی یادآور شد: آدم‌های بزرگی به تماشای «بهرام چوبینه» نشستند و نظرات خوبی داشتند. منتقدان تئاتری نیز «بهرام چوبینه» را نگاه جدیدی در راستای پرداختن به ادبیات و آثار کهن ایرانی دانستند. آقای مسعود کیمیایی بعد از تماشای نمایش «بهرام چوبینه» کتاب «جسدهای شیشه‌ای» خود را به من هدیه داد و در ابتدای این کتاب برای من نوشت «شکرخدای عزیز، من در زندگی خیلی تنم لرزیده و با دیدن بهرام چوبینه در زیرزمین تئاتر شهر بار دیگر تنم لرزید. این سرزمین مال شماست».

این هنرمند با سابقه تئاتر درباره هزینه‌های تولید «بهرام چوبینه»، تصریح کرد: در آن زمان این نمایش با حدود ۴۰ میلیون تومان هزینه تولید و اجرا شد. ولی اگر بخواهیم در مقطع زمانی کنونی این نمایش را تولید و اجرا کنیم بسیار پر هزینه خواهد بود و حداقل نیازمند بیش از ۵۰۰ میلیون تومان بودجه است.

گودرزی در پایان سخنان خود درباره اینکه آیا به بازتولید نمایش «بهرام چوبینه» فکر می‌کند یا نه، گفت: تا زمانی که دنیا درگیر نژادپرستی و ژن برتر است و تا زمانی که هژمونی ژن برتر و نژاد برتر در دنیا وجود دارد، اجرای «بهرام چوبینه» حرف برای گفتن دارد.