ادامه دربی انتخاباتی ۲۰۲۳ ترکیه/ انتخابات یا رفراندوم؟

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل - آذر مهدوان: انتخابات ۲۰۲۳ ترکیه اگرچه به دور دوم کشیده شد، اما شاید بتوان پیش بینی کرد پیروزی این دور از رقابت‌های انتخاباتی در ترکیه بازهم مرد همیشه پیروز در سپهر سیاسی ترکیه یعنی رجب طیب اردوغان است. دربی انتخاباتی ترکیه بین کمال قلیچداراوغلو (نماینده ائتلاف ملت) و طیب اردوغان (نماینده ائتلاف جمهور) همچنان در جریان است و همه چشم‌ها به سوی پاس گل سینان اوغان (نماینده ائتلاف آتا) است تا به راحتی مغلوب این دور از رقابت‌ها مشخص شود!

قلیچداراوغلو که فریب نظرسنجی‌های شرکت‌ها و موسسات انتخاباتی ترکیه و خارج از ترکیه را خورده بود، سرخوش از پیش بینی زودهنگام «پیروزی قطعی»، وارد کارزار انتخاباتی شد. درحالی که پیشتر نیز شکست در مقابل اردوغان را تجربه کرده بود. شاید به خاطر همین است که این روزها در ترکیه به او لقب «مردی که از شکست خوردن خسته نمی شود» داده اند.

اما فارغ از ظواهر انتخابات ریاست جمهوری ترکیه چند نکته در مورد این انتخابات حائز اهمیت است که در این مطلب قصد داریم به صورت مختصر به این نکات بپردازیم.

نگاه ملی گرایی و امنیتی در مقابل بحران اقتصادی

مهم‌ترین بحرانی که در دو سال اخیر، گریبان گیر ترکیه شده و کماکان ادامه دارد شرایط اقتصادی این کشور بود. اقتصاد مهمترین مولفه در نگاه جامعه نسبت به نحوه مدیریت مسئولان کشور است. اگر چه انتظار می‌رفت با وخامت اوضاع اقتصادی دوران جولان رجب طیب اردوغان و حزب متبوعش پایان بیابد اما با کشیده شدن انتخابات ۲۰۲۳ به دور دوم، می‌توان نتیجه گرفت نگاه ملی گرایی و مسائل امنیتی در راستای تداوم بقای کشور امری به مراتب مهم‌تر از بحران اقتصادی برای مردم ترکیه است.

زیرا اردوغان و حزبی که رهبری آن را بر عهده دارد همیشه این موضوع را به افکار عمومی القا کرده است که حاکمیت کنونی ترکیه حافظ امنیت و بقای ترکیه است. در نتیجه پروپاگاندای تیم اردوغان در خصوص مبارزه با ترور به قدری کارساز شد که توانست اردوغان را برای دور دوم انتخابات نیز سرپا نگه دارد. اگر قلیچدار اوغلو به این گونه مسائل بیشتر اهمیت می‌داد و مانور تبلیغاتی خود را برای روی این مسائل متمرکز می‌کرد شاید سرنوشت انتخابات به گونه دیگری رقم می‌خورد.

اما در کنار این موضوع نگاه ملی گرایی نیز فاکتوری مهمی در این دور از انتخابات ترکیه بوده است. تقریباً هم در ائتلاف جمهور، هم در ائتلاف ملت و نیز در ائتلاف آتا جریان‌های ملی گرایی وجود دارند اما با توجه به میزان رای در انتخابات می‌توان فهمید که حزب ملی گرا در ائتلاف جمهور که از اقبال خوبی در جامعه برخوردار است توانست نجات دهنده اردوغان در دور اول انتخابات ریاست جمهوری باشد.

اردوغان رای دهندگان را به خوبی می‌شناسد

اما مساله دیگر در روند انتخابات ترکیه این بود که اردوغان رای دهندگان را بهتر از قلیچدار اوغلو می‌شناخت. اگر چه کمپین‌های تبلیغاتی قلیچداراوغلو با ذکاوت ویژه ای دنبال شد اما آنچه مشاهده شد قدرت تاثیری گذاری اردوغان در میان مردم است. اردوغان در تمامی سخنرانی‌هایش همان واژه‌های تکراری مانند وطن، شهید و ترور و… را استفاده کرد و کماکان تا زمان فرارسیدن دور دوم انتخابات نیز استفاده می‌کند.

ولی انتخابات ترکیه نشان می‌دهد قدرت این واژه‌ها همانند گذشته پا برجا است و اردوغان به راحتی با همین شکل سخن گفتن توانسته اقشار قابل توجهی از جامعه ترکیه را با خود همراه کند.

انتخابات یا رفراندوم؟

این روزها از سوی کارشناسان و سیاستمداران مخالف اردوغان واژه رفراندوم مداوم تکرار می‌شود؛ خانم مرال آکشنر رهبر حزب خوب روز گذشته در سخنانی گفت که این انتخابات صرفاً یک انتخابات ریاست جمهوری نیست و یک رفراندوم محسوب می‌شود. همین نوع سخن از سوی کمال قلیچداراوغلو نیز مطرح شده است. اما به واقع مبالغه هم نیست اگر بگوییم انتخابات ترکیه یک رفراندوم است؛ زیرا در جریان انتخابات دو ذهنیت در حال رقابت هستند: ذهنیت اسلامگرایی و ذهنیت لائیکی.

در نتیجه شهروندان ترکیه صرفاً به یک شخصیت سیاسی رای نخواهند داد بلکه به ذهنیت و رویکردی رای خواهند داد که می‌تواند تمام عرصه زندگی شان اعم از بعد اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را متحول کند.

مخالفان اردوغان معتقدند در این دور از انتخابات باید به «رژیم تک نفره» پایان داد و دوباره دموکراسی را وارد ترکیه کرد. دقیقاً جولان همین دو نوع ذهنیت موجب شکاف بیشتر در روند انتخابات ترکیه شده است. عمق اختلاف نظر در میان طرفداران اردوغان و قلیچدار اوغلو به قدری زیاد است که این اقشار شکست کاندیدای مورد نظرشان را همانند شکست خود تلقی می‌کنند.

در هیچ دوره از انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، جامعه به این شدت سیاست زده نشده بود. حتی در مکان‌هایی تفریحی ترکیه به راحتی می‌توان شاهد مباحثه سیاسی شهروندان بود. ضمن اینکه حضور نزدیک به ۹۰ درصد از رای دهندگان در پای صندوق‌های رای در دور اول اهمیت این دور از رقابت‌ها را اثبات کرد.

شباهت انتخابات ۲۰۲۳ با انتخابات ۲۰۱۵

اگر چه گفته می‌شود انتخابات ۲۰۲۳ ترکیه سخت‌ترین دوره انتخاباتی برای رئیس جمهور کنونی یعنی اردوغان بوده است اما داده‌ها و شواهد نشان می‌دهد سخت‌ترین دوره انتخاباتی برای اردوغان در انتخابات پارلمانی ۲۰۱۵ رقم خورد. انتخاباتی که حزب اردوغان اکثریت مطلق خود را از دست داد و برای تشکیل دولت هم موفق به ائتلاف با دیگر احزاب نشد. آن روزها اردوغان در چند قدمی شکست بعد از ۱۳ سال حاکمیت در ترکیه بود. نبود همراهی میان اعضای حزب عدالت و توسعه وجود کشمش‌ها میان احمد داود اوغلو و اردوغان شرایط را برای حزب حاکم بحرانی کرده بود. برای همین باید گفت که شرایط سختی که اردوغان در دوره انتخابات ۲۰۲۳ گذراند شباهت بسیاری با دوره ۲۰۱۵ دارد.

پیام جامعه ترکیه به اردوغان

اما مساله دیگر پیام مردم ترکیه به رئیس جمهورشان بود؛ جامعه ترکیه با کشاندن انتخابات به دور دوم خواست به اردوغان هشدار دهد که دوران گرفتن تصمیم‌های رادیکالیستی و بدخلقی می‌تواند به ضرر خودش تمام شود. به این شکل که برخی از رای دهندگان علی رغم اینکه به اردوغان رای دادند اما برای انتقام گرفتن از اردوغان در انتخابات نمایندگی مجلس از حزب متبوع او حمایت نکرده و رای خود را به حزب‌هایی می‌دادند که هیچ وقت از آن حزب استقبال نکرده بودند. این یعنی طرفداران سنتی ترکیه هنوز اردوغان را می‌خواهند اما به شرطی که بازنگری در نحوه مدیریت کشوری به خصوص در مساله اقتصاد داشته باشد.

نکته آخر اینکه هر چند نسل زد (Z ) به عنوان قشر مهم در انتخابات ۲۰۲۳ مطرح است و این نسل علاقمند به حمایت از اردوغان نیست، اما نسل ایکس (X) به عنوان مهم‌ترین نسل رای دهنده در ترکیه توانست نقشی تعیین کننده در انتخابات ترکیه داشته باشند. نسل ایکس نسل آگاه جامعه ترکیه محسوب می‌شود که حدوداً نزدیک به ۲۹ درصد آرا را در دست دارند که اکثریت این نسل نگاهی مثبت به نوع حاکمیت اردوغان دارند.