مرور رسانه‌های روسیه؛ از آشپزی برای پوتین تا شاخ‌‌شدن برای نظامیان بلندپایه

ادامهٔ جنگ در اوکراین که تصرف باخموت و درگیری‌ در منطقهٔ بلگورود روسیه و ادامهٔ جدال لفظی مؤسس ارتش خصوصی واگنر با مقامات ارشد نظامی روس از مهم‌ترین تحولات اخیر آن بود، همچنان از موضوعات اصلی رسانه‌های روسی است. امضای توافق ساخت مشترک قطعهٔ راه‌آهن رشت-آستارا و افزایش دیدوبازدیدهای مقامات ارشد دو کشور هم مجدداً توجه رسانه‌های مهم روسی را جلب کرد.

باخموت و پریگوژین

در حالی‌که اوکراین از ادامهٔ درگیری‌ها پیرامون باخموت خبر می‌دهد، روسیه چند روز است که تصرف این شهر را جشن گرفته است. بی‌توجه به این‌که ارتش‌های خصوصی در روسیه همچنان ممنوع است، ولادیمیر پوتین شخصاً به مزدوران گروه «واگنر» که نقش اصلی را در نبردهای خونبار باخموت داشتند، تبریک گفت.

همزمان یوگنی پریگوژین، مؤسس این ارتش خصوصی که از مدت‌ها پیش وارد جدال علنی با مقامات ارشد نظامی روسیه شده، در روزهای اخیر این جنگ لفظی را به سطحی بی‌سابقه رساند.

بیشتر در این باره:

هشدار فرمانده ارتش مزدور واگنر در مورد احتمال «انقلاب دوم» در روسیه

برخی گزارش‌ها حاکی است دلیل انتقادهای تند پریگوژین (که پیشتر با لقب «آشپز پوتین» مشهور بود) وعدهٔ شخصی او به رئیس‌جمهور روسیه است که هرچه سریع‌تر و قطعاً پیش از سالروز جشن پیروزی بر آلمان نازی، جشنی که اهمیت ویژه برای ولادیمیر پوتین دارد، باخموت را تحت کنترل روسیه درمی‌آورد؛ وعده‌ای که گویا به دلیل سنگ‌اندازی وزارت دفاع روسیه نتوانست به آن عمل کند.

در حالی‌که پوتین همچنان از حمایت گستردهٔ شهروندان روس برخوردار است، او در رقابت تخیلی به رقیبی ناشناس می‌بازد و هرچند یوگنی پریگوژین در این رقابت‌های فرضی تنها دو درصد آرای شهروندان را به دست آورده اما به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رقبای پوتین مطرح است.

ظاهراً به دلیل آن‌که تصرف باخموت، شهری که پیش از جنگ ۷۰ هزار نفر جمعیت داشت، نزدیک به هشت ماه به درازا کشید و صرفاً به قیمت نابودی کامل این شهر تحت تسلط روسیه درآمد، از نفوذ پریگوژین در کرملین به شدت کاسته اما بر بلندپروازی‌های او افزوده شده است.

بسیاری معتقدند او از معدود کسانی است که از منابع مالی و نظامی برخوردار است که می‌تواند در صورت سقوط رژیم پوتین بر اوضاع در روسیه تأثیر بگذارد.

پریگوژین در مصاحبهٔ جنجالی اخیر نسبت به احتمال شکست روسیه در جنگ علیه اوکراین و وقوع نابسامانی‌ها و سرانجام انقلاب هشدار داد.

آیا اقتصاد روسیه از جنگ و تحریم متأثر شده؟

وزارت دارایی روسیه با بازبینی تخمین‌های اولیهٔ خود گزارش داد که کسری بودجه در سه ماه اول سال جاری میلادی ۲.۰۸۶ تریلیون روبل معادل تقریباً ۲۶ میلیارد دلار بود. طبق داده‌های جدید، درآمدها به ۵.۶۷۸ تریلیون روبل و هزینه‌ها به ۷.۷۶۴ تریلیون روبل رسید؛ در مقایسه با همین مدت در سال گذشته درآمدها ۲۰ درصد کاهش و هزینه‌ها ۳۴ درصد افزایش یافته است. البته دولت روسیه پیش‌بینی می‌کند که به‌مرور کسری بودجه کم‌ شود و هزینه‌های کنونی تهدید نیست.

همزمان گازپروم که همواره سود‌ده‌ترین شرکت روسی بوده، اعلام کرد برای نخستین بار از سال ۱۹۹۸ به سهام‌داران خود سود پرداخت نخواهد کرد. هیئت مدیرهٔ این شرکت ادعا کرد سودی که در میانهٔ سال پرداخت شد، بیش از ارزش واقعی سهام بود. این در حالی است که تابستان گذشته اعلام شده بود این پرداخت به معنای عدم تسویه‌حساب در پایان سال نیست.

گزارش‌ها حاکی است افزایش مالیات، کاهش بهای جهانی نفت و گاز، پایان پروژهٔ خط لولهٔ انتقال گاز نورد استریم و ازدست‌دادن بیش از ۴۰ درصد بازار اروپا باعث شده سود گازپروم طی سال ۲۰۲۲، ۴۱.۴ درصد نسبت به سال قبل از آن کمتر شود.

تحلیلگران معتقدند در چند سال آینده و تا زمانی که این غول گازی روسی نتواند زیرساخت خود را برای افزایش قابل‌توجه صادرات به شرق تکمیل کند، که خود نیازمند سرمایه‌گذاری‌های سنگین است، پرداخت سود به سهام‌داران این شرکت منتفی است.

تجربه‌های ایران در بازار کار روسیه

آمار رسمی حاکی است نرخ بیکاری در روسیه رو به کاهش نهاده و در چند ماه اخیر به ۳.۵ درصد – پایین‌ترین میزان در ۳۰ سال گذشته – رسیده است. دولت این تحول را نشانی از نتیجه‌بخش بودن راهبرد موفقیت‌آمیز خود اعلام کرده، اما صاحب‌نظران هشدار می‌دهند کاهش بیکاری ممکن است نشانی از رکود و افت سطح زندگی باشد چراکه شهروندان به‌ قدری فقیر شده‌اند که نمی‌توانند کار نکنند و حاضرند به هر کاری تن دهند. آن‌ها به خروج چشمگیر نیروی کار بر اثر فرار مغزها و اعزام به جبهه و همچنین کاهش ورود مهاجرین اشاره می‌کنند.

بنا به گزارش تازهٔ بانک مرکزی روسیه، نیمی از شرکت‌های روسی با کمبود نیرو روبه‌رو هستند و در برخی حوزه‌ها این میزان بالاتر هم هست. برای نمونه ۶۶ درصد شرکت‌های فعال در ماشین‌سازی از نبودِ نیروی متخصص رنج می‌برند. بر اساس این گزارش، ضرورت تأمین نیازهای مرتبط با جنگ و بازسازی مناطق اشغال‌شده به کاهش بیکاری کمک می‌کند، اما کیفیت بازار کار برای پایداری و ترقی اقتصاد در شرایط جنگ و انزوای بین‌المللی چالشی جدی خواهد بود.

نظرسنجی جدیدی که گفته می‌شود به سفارش کرملین انجام شده، حاکی است ۴۴ درصد دانشجویان روس وضعیت روسیه را بحرانی و ۳۲ درصد در آستانهٔ فاجعه توصیف می‌کنند و یک‌سوم خواهان مهاجرت به کشورهای غربی هستند.

از برخی ابتکارهای اخیر پیداست بسیاری خوشبینی دولت را ندارند. هفتهٔ گذشته احتمال تمدید هفتهٔ کاری از پنج روز به شش روز جنجال آفرید. «انجمن کارفرمایان میهن‌دوست» در نامه‌ای که در اختیار رسانه‌ها قرار گرفت، از وزیر کار درخواست کرد که هفتهٔ کاری شش‌روزه شود.

درحالی‌که مقامات رسمی تأثیر تحریم‌های غرب را عمدتاً کم‌اهمیت جلوه می‌دهند، این انجمن از تأثیر مخرب تحریم‌ها گله‌مند شد و در عین حال ابراز اطمینان کرد که شش روز کار در هفته به بهبود وضعیت کنونی کمک می‌کند. برای اثبات این ادعا به تجربهٔ اتحاد شوروی در زمان جنگ جهانی دوم و همچنین به قوانین ایران استناد شده است.

مخالفان معتقدند با توجه به افزایش مصرف برق و هزینه‌های حمل‌ونقل و از آن‌جا که افزایش حقوق به بودجه فشار خواهد آورد، این طرح تنها زمانی می‌تواند سودمند باشد که به‌رغم طولانی‌ترشدن مدت کار، کارکنان همان حقوق پیشین خود را دریافت کنند؛ گامی که مشخصاً با اعتراض شهروندان روس روبه‌رو خواهد شد.

پیشنهاد افزایش حجم کار کارکنان در حالی مطرح شده که از چهار سال پیش ابتکار هفتهٔ کاری چهارروزه در برخی حوزه‌ها به‌طور آزمایشی به اجرا گذاشته شده بود. از دید تحلیلگران، پیشنهاد شش روز کاری در هفته – هرچند در این مقطع بعید است اجرایی شود – نشان از آن دارد که هم وضع اقتصاد به‌خوبی آن‌چه دولت تبلیغ می‌کند نیست و هم این‌که مسیر ترقی کشور متوقف شده، به همین دلیل ناچار است به گذشته نگاه کند ویا از تجربه‌های ایران – بی‌توجه به مشکلات متعدد این کشور - الهام بگیرد.

تحقیق انستیتوی گایدار در روسیه نشان می‌دهد روسیه با جدی‌ترین بحران نیروی کار مواجه است.

«توافق راهبردی» دربارهٔ مسیر ریلی رشت-آستارا

امضای توافق روسیه و ایران دربارهٔ احداث مشترک قطعهٔ راه‌آهن رشت-آستارا بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های روسی داشت و در رسانه‌های مورد حمایت کرملین با ستایش فراوان مواجه شد.

نمونهٔ آن گزارش «از سن‌پترزبورگ تا بمبئی در ۱۰ روز» است که ادعا می‌کند مسیر ریلی-زمینی کریدور شمال-جنوب جایگزین کانال سوئز خواهد شد. همچنین گزارش شده «این طرح نه تنها دارای امتیازهای اقتصادی است چراکه در شرایط تحریمی مسیر صادرات روسیه را هموار خواهد کرد، بلکه همچنین همسو با منافع ژئوپلیتیک روسیه است و موقعیت مسکو در قفقاز را تقویت خواهد کرد».

از سوی دیگر، نسبت به توجیه‌پذیربودن این طرح ابراز ناباوری شده است. گفته می‌شود مسیر دریایی و جادهٔ شرقی کریدور شمال-جنوب این مسیر را از تکمیل راه‌آهن رشت-آستارا بی‌نیاز کرده به‌ویژه که حمل‌ونقل جاده‌ای بین بندرهای ایرانی تا مرز آذربایجان برقرار است و با توجه به قیمت بنزین در ایران به‌صرفه‌تر است.

آلکساندر شاروف، مدیر «روس‌ایران‌اکسپو» بنیاد مسئول توسعهٔ تجارت بین روسیه و ایران، معتقد است راه‌آهن با عبور از نخجوان بدون پل و تونل قرار است پایان سال ساخته شود و این در حالی است که برای احداث مسیر ریلی رشت-آستارا چهار سال در نظر گرفته شده است. همچنین به‌گفتهٔ او، محور شرقی کریدور شمال-جنوب برقرار است و با این مشکل روبه‌روست که به‌رغم ظرفیت انتقال ۲۰ میلیون تُن، در سال گذشته حداکثر پنج میلیون تُن بار حمل شده است.

محدودیت‌های تحریمی علیه روسیه و ایران نیز موانع جدی برای توسعهٔ کریدور شمال-جنوب ایجاد می‌کند. به‌گفتهٔ مدیر «ترانس‌آسیا لجیستیک»، از بزرگ‌ترین شرکت‌های ترابری منطقه، قزاقستان و آذربایجان نسبت به انتقال کالاهای تحت تحریم بسیار حساس هستند و از این رو مسیر دریایی بین روسیه و ایران در اولویت قرار گرفته است. برای توسعهٔ این مسیر، مسکو و تهران طی سفر هفتهٔ گذشته معاون نخست‌وزیر روسیه به ایران دربارهٔ خرید و یا ساخت ۲۰ کشتی جدید توافق کردند.

ارزیابی فعالان بازارهای قفقاز و آسیا از کریدور شمال-جنوب تفاوت چشمگیری با وعده‌های مسئولین روسیه و ایران دارد.