توقف موزه‌ها در کارکرد نمایشگاهی و جای خالی نگاه پژوهشی

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها -بهرام قربانپور: حفظ میراث گذشتگان و انتقال آن به آیندگان، وظیفه ذاتی بشر در شرایط زمانی حال بوده و از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بسیاری از تصمیم گیری‌ها و تصمیم سازی‌های حال و آینده بر اساس داشته‌ها، اندوخته‌ها و تجربه‌های گذشته شکل می‌گیرد و لذا پرداختن به حفظ آثار گذشته در ابعاد مختلف بسیار حائز اهمیت است.

یکی از ابزارها و زیرساخت‌های حفظ میراث گذشته و امانتداری برای نسل آینده «موزه» است، موزه‌هایی که در کنار بیشترین درجه برخورداری از اهمیت و جایگاه، از کم‌ترین سطح توجه بهره مند هستند.

معبدی که نخستین موزه جهان شد

اما قبل اینکه وارد دنیای کارکرد «موزه» شویم بهتر است از یک موضع دیگری به آن نگاه کنیم و چگونگی شکل‌گیری آن را مورد واکاوی قرار دهیم. جالب است بدانید واژه «موزه» ریشه‌ای یونانی داشته که بعدها وارد زبان فرانسوی شده (Musee) و سپس به زبان فارسی راه یافته است، این واژه پر رمز و راز در مسیر یونان به ایران، راه پر پیچ و خمی را پیموده است تا وارد مرزهای تاریخی و اجتماعی ایران زمین شده و اثرش را بر تاریخ کهن ایران متمدن گذاشته است.

آنچه که در تعریف موزه آمده؛ آن را محل نگهداری و گردآوری میراث گذشتگان، آثار ارزشمند و اشیا باستانی تلقی کرده‌اند که البته موزه‌ها علاوه بر نمایش آثار باستانی و اشیای گران‌بها وظیفه حفظ و حراست و نگهداری از آنها را برای انتقال به نسل‌های آینده برعهده دارند.

در ایران ۲۸ اردیبهشت روز موزه و میراث فرهنگی نامگذاری شده که در این ایام برنامه‌های متنوعی حول محور موزه و میراث فرهنگی برگزار می‌شود.

آنطور که روایت شده در ایران نیز در زمان حکومت محمدعلی شاه قاجار برای نخستین بار بخشی از کاخ گلستان به موزه تبدیل و اشیا قیمتی و تاریخی در آن به نمایش گذاشته شد و امروزه تبدیل شدن کاخ‌ها به موزه در کشورمان مرسوم شده‌است. گیلان به جهت تنوع قومی، اقلیمی، تاریخ کهن، وجود مواهب تاریخی، اجتماعی، فرهنگی، طبیعی و زیست محیطی، یکی از استان‌های مستعد داشتن «موزه» با سرفصل‌های موضوعی مختلف است که می‌تواند در هر بخشی یک موزه جداگانه و مجهز داشته باشد.

نقش اقتصادسازی موزه‌ها

«ولی جهانی» مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به تعریف کلی «موزه»، اظهار کرد: «موزه» یک مؤسسه دائمی است که بُعد و جنبه مالی ندارد و حفظ و انتقال فرهنگ‌ها میراث گذشتگان را بر دوش می‌کشد.

وی با اشاره به ابعاد گسترده و موضوع محور موزه‌ها، افزود: تفکیک موضوعی موزه‌ها در دنیا و ایران باب شده و این مهم بیشتر برای مخاطب شناسی موزه‌ها و جذابیت بخشی صورت گرفته است.

مدیرکل میراث‌فرهنگی گیلان با اشاره به اینکه موزه‌های استان از گذشته تا به امروز فراز و نشیب فراوانی داشته است، گفت: حدود دو سال قبل موزه‌ها در گیلان فعال نبودند و به نوعی انفعال موزه‌ها منجر به از دست رفت هویت اجتماعی و تاریخی شده بود.

جهانی با بیان اینکه موزه دولتی، خصوصی و مشارکت بین دستگاهی در گیلان فعالیت می‌کنند، اضافه کرد: در حال حاضر، در گیلان موزه رشت، موزه میراث روستایی گیلان در سراوان، موزه تاریخ چای ایران در لاهیجان، موزه رودبار و موزه مردم‌شناسی فومن زیر نظر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مشغول فعالیت هستند و بقیه موزه‌ها با مشارکت دیگر سازمان‌ها نظیر بنیاد شهید، وزارت کشاورزی، سازمان شیلات و … و همچنین بخش خصوصی اداره می‌شود.

وی با اشاره به اینکه ایجاد موزه در هر منطقه‌ای، «اقتصاد ساز» می‌شود، افزود: راه اندازی موزه در یک روستا یا شهر در کنار پردازش هویت تاریخی و اجتماعی آن منطقه، رونق اقتصادی را به همراه دارد.

ثبت ۲۷ هزار قلم اشیا با ارزش و تاریخی در سامانه «جام»

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان با اشاره به کارکردهای موزه در ابعاد مختلف، بیان کرد: موزه‌ها در کنار برخورداری از کارکرد فرهنگی و اجتماعی، دارای کارکرد گردشگری و اقتصادی هستند.

جهانی از ثبت ۲۷ هزار قلم اشیا با ارزش و تاریخی در سامانه «جام» خبر داد و اضافه کرد: استان گیلان در بخش ساماندهی اشیا عتیقه و ثبت در سامانه جام، رتبه دوم کشور را دارد.

وی با بیان اینکه ایجاد موزه در منطقه سبب خلق جاذبه گردشگری جدید می‌شود، افزود: موزه هویت و اصالت فرهنگی و گردشگری یک شهر و منطقه است.

مدیرکل میراث‌فرهنگی گیلان از راه اندازی ۱۱ موزه طی دو سال اخیر در این استان خبر داد و بیان کرد: راه اندازی موزه ماسال، موزه باستان شناسی تالش، موزه آموزش و پرورش آستارا و موزه باستان شناسی مطالعاتی رودبار از مهم‌ترین پروژه‌های میراث‌فرهنگی است که در حال اجرا است.

جهانی با بیان اینکه بناهای تاریخی گیلان موزه می‌شوند، گفت: بناهای تاریخی و محوطه‌های باستانی گیلان به لحاظ جذابیت و اطلاعاتی که عرضه می‌کنند هر کدامشان یک موزه تلقی می‌شوند.

وی با اشاره به فعالیت ۲۷ موزه در گیلان، افزود: از دو سال گذشته تاکنون ۱۱ موزه جدید در گیلان راه اندازی شده و نهضت احیای موزه‌ها ادامه دارد.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان، چالش اعتباری را مهم‌ترین دغدغه این سازمان بویژه در بخش موزه دانست و بیان کرد: موزه رشت به عنوان موزه مادر گیلان فقط به علت عدم تخصیص ۷۰۰ میلیون تومان اعتبار و محدودیت‌های مالی بلاتکلیف مانده است.

جهانی با بیان اینکه موزه‌های گیلان نیازمند حمایت اعتباری هستند، گفت: برخی موزه‌های نیمه تمام گیلان به دلیل نبود اعتبار به سرانجام نرسیده است.

وی با بیان اینکه برخی اموال تاریخی و باستانی در اختیار دستگاه‌های دولتی است، افزود: ثبت اموال تاریخی و باستانی از مهم‌ترین وظایف میراث فرهنگی است که انتظار می‌رود دستگاه‌ها نسبت به واگذاری اموال تاریخی به این سازمان وظیفه مند، به حفظ این آثار ارزشمند کمک کنند.

گیلان موزه اوقافی ندارد

مدیرکل میراث‌فرهنگی گیلان با بیان اینکه شرایط حفظ و نگه داری اموال تاریخی و قدیمی بسیار حساس و دارای اصول و قواعد خاص است، گفت: اموال تاریخی تحت اختیار دستگاه‌ها و نهادها در معرض تخریب و نابودی قرار دارد و هر چه زودتر باید جهت ثبت و حفظ به میراث فرهنگی واگذار شود.

جهانی با اشاره به ظرفیت بقاع متبرکه در گیلان، عدم وجود موزه اوقاف را یک چالش مهم برشمرد و بیان کرد: آثار و بجا مانده‌های ارزشمند بقاع متبرکه به عنوان اثر تاریخی- فرهنگی باید ثبت و ضبط شوند.

وی با تاکید بر بازگشایی پنجره همکاری بین اوقاف و میراث در راستای ساماندهی آثار تاریخی بقاع متبرکه، افزود: آثار تاریخی و اشیا مرتبط با بقاع متبرکه باید برای ثبت و نگهداری به میراث واگذار شود و یا اینکه جهت حفظ و نگهداری آن با مشارکت اوقاف موزه احداث شود.

مدیرکل میراث‌فرهنگی گیلان از نگه داری ۴۵ هزار اشیا تاریخی و قدیمی در موزه‌های استان خبر داد و اضافه کرد: از تعداد ۴۵ هزار اشیا تاریخی، ۲۷ هزار ثبت شده است.

جهانی با بیان اینکه مرمت، حفظ و نگهداری اشیا تاریخی نیازمند اعتبار است، گفت: اعتبار مربوط موزه‌ها در گیلان به ۳۰۰ میلیون هم نمی‌رسد که با این مقدار نمی‌توان کاری را از پیش برد.

وی با بیان اینکه ۹۰ نفر در موزه‌های گیلان فعالیت می‌کنند، افزود: ۶۰ درصد نیروهای سازمان در حوزه موزه و میراث فرهنگی فعالیت می‌کنند.

بازدید ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از موزه‌های گیلان

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان با بیان اینکه ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از موزه‌های گیلان بازدید کردند، گفت: این آمارها تقویت بنیان اقتصادی و گردشگری منطقه‌ها را به همراه دارد.

جهانی از کشف ۱۷۰۰ قلم اشیا تاریخی با ارزش در گیلان خبر داد و اضافه کرد: اشیا کشف شده پس از ثبت و ضبط برای نگهداری به موزه ملی رشت انتقال داده می‌شود.

وی با تاکید برخورد جدی با قاچاقچیان عتیقه در گیلان، افزود: ۳۱۰ زندانی جرایم میراث فرهنگی در گیلان داریم.

احداث سایت موزه مارلیک رودبار در هاله‌ای از ابهام

مدیرکل میراث‌فرهنگی گیلان با اشاره به روند کند احداث سایت موزه مارلیک رودبار، بیان کرد: این سایت موزه قرار بود در پهنه اکتشافی تپه مارلیک نصفی رودبار احداث شود و حتی ۳ میلیارد تومان برای آن اعتبار در نظر گرفته شده است.

جهانی با بیان اینکه تپه مارلیک رودبار توسط افراد تصرف شده است، گفت: روند احداث سایت موزه در تپه مارلیک نصفی رودبار به دلیل تنش اجتماعی احتمالی منتفی شده است.

وی با اشاره به اقدامات اولیه برای احداث سایت موزه در تپه مارلیک، افزود: بیش از ۴۰۰ میلیون تومان در ابتدای کار برای نقشه برداری و مقدمه چینی احداث سایت موزه در نصفی هزینه شد و به دلیل عدم همکاری بومیان منطقه نیمه‌ کاره رها شد.

مدیرکل میراث‌فرهنگی گیلان از اهدای حدود ۵۰۰ قلم اشیا توسط مردم به موزه‌های استان خبر داد و اضافه کرد: فرهنگ اهدای اشیا تاریخی و قدیمی در گیلان نهادینه شده است که باید این فرهنگ استمرار داشته باشد.

موزه‌ها باید به کارگاه پژوهشی تبدیل شوند

«میثم نواییان» کارشناس حوزه موزه و میراث فرهنگی هم در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: موزه‌ها کارکردهای مختلفی دارند که امروزه فقط کارکرد نمایشگاهی آن بیشتر مورد توجه بوده و قابل لمس است.

وی با بیان اینکه گیلان از لحاظ تنوع موزه جایگاه خوبی دارد، افزود: از «اکوموزه» رشت گرفته تا چندین موزه تخصصی و موزه‌های شخصی و همچنین موزه‌های دولتی با موضوعات مختلف در گیلان فعال هستند.

این کارشناس موزه و میراث فرهنگی با بیان اینکه موزه‌ها باید به کارگاه پژوهشی تبدیل شوند، گفت: کارکرد پژوهشی و تحقیقات محور موزه‌ها بسیار اهمیت دارد که باید به آن پرداخته شود.

نواییان با بیان اینکه موزه‌ها ابزاری برای بازگشت به خویش هستند، اضافه کرد: تولید هویت از مسیر فعالیت‌های پژوهشی در موزه‌ها اتفاق می‌افتد.

وی، هویت شناسی را کارکرد مهم موزه‌ها دانست و افزود: حضور مردم در موزه‌ها فقط نباید جنبه بازدید داشته باشد بلکه بر آموخته‌های تاریخی‌اش بیافزاید و هویت شناسی کند.

انجام مطالعات استخوان شناسی در موزه گیلان

این کارشناس موزه و میراث فرهنگی با بیان اینکه موزه‌ها باید به کارگاهی از آموزشی و دانش پژوهی تبدیل شوند، گفت: نگاه آموزشی به موزه‌ها بویژه در سطوح پایه به ارتقای هویت شناسی جامعه کمک می‌کند.

نواییان با بیان اینکه باید به سمت مردم محور کردن موزه‌ها حرکت کنیم، اضافه کرد: ارتباط‌گیری، تعامل و حضور مردم در موزه‌ها منجر ارتقای این بخش می‌شود.

وی با اشاره به کارکرد و نقش موزه‌ها در ابعاد مختلف، افزود: ارتباط مردم با موزه‌ها منجر به شناخت افراد از گذشته و پلی برای حرکت به سمت آینده است.

این کارشناس موزه و میراث فرهنگی با بیان اینکه موزه ملی رشت و سایر موزه‌ها کوچک مقیاس هستند، گفت: ایجاد ساختمان چندین طبقه برای موزه در رشت مورد مطالبه جدی است.

نواییان با بیان اینکه گیلان دارای کثرت اشیا تاریخی است، اضافه کرد: مطالعه و پژوهش برای تک تک این جامانده‌های تاریخی و آثار باستانی نیازمند زیرساخت است.

وی با اشاره به انجام مطالعات استخوان شناسی در موزه گیلان، افزود: استخوان شناسی زیستی با کمک پژوهشکده گیلان شناسی در حال انجام است.

این کارشناس موزه و میراث فرهنگی با بیان اینکه موزه رشت به کارگاه کارورزی دانشجویان تبدیل شده، گفت: با تفاهم نامه‌ای که بین میراث فرهنگی و دانشگاه گیلان بسته شده فعالیت‌های تحقیقی و دوره‌های کارورزی دانشجویان در موزه رشت انجام می‌شود.

نواییان با اشاره به دستاوردهای پژوهش‌های استخوان شناسی در موزه رشت، اضافه کرد: مطالعات استخوان شناسی اطلاعات جامعی از زیست بوم، حال و هوا و نحوه مرگ افراد را مشخص می‌کند.

وی با بیان اینکه کاوش و پژوهش در تاریخ گذشته بسیار اهمیت دارد، افزود: آینده بدون مطالعه در گذشته، ممکن است دچار اشتباه شود.

آن طور به نظر می‌رسد، «موزه» در گیلان دارای غنای تاریخی، اجتماعی و فرهنگی بالایی است، این مهم را می‌توان در بازدید ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفری که از موزه اتفاق افتاده به نظاره نشست. گیلان که همیشه از آن به عنوان مهد تاریخ، فرهنگ و تمدن یاد می‌شود حالا باید آن را استان موزه نگار نیز نامید.

در کنار تمام ظرفیت‌های ارزشمندی که در بخش موزه در گیلان وجود دارد اما گویا مشکل اعتباری، پا روی گلوی توسعه موزه‌های گیلان گذاشته و در این زمینه باید اقدامات اساسی صورت گیرد.