جدا کردن میراث ملموس و ناملموس یکی از پربحث ترین چالش‌ها

‌به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی گروه موزه‌های دفینه؛ نشست تخصصی با عنوان حفاظت و مرمت و توسعه پایدار در سالن کنفرانس پردیس موزه‌ای دفینه برگزار شد.

در این نشست رضا رحمانی، عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت و مرمت، ضمن تعریف حفاظت و ارتباط آن با میراث فرهنگی، حفاظت را یک امر فرهنگی دانست که باید با توسعه همراه شود و از طرفی با هنجارهای جامعه نیز منطبق باشد و همچنین خلاقیت و نوآوری را دو رکن اساسی در این زمینه دانست که به آن توجه کافی نشده است.

رحمانی در همین راستا با مثالی از سنت وقف در گذشته آن را عامل مهمی در جهت حفظ و نگهداری اثر دانست که امروزه در آئین نامه‌های مربوطه رعایت می‌شود.

رحمانی گفت: یکی از موارد مغفول مانده در میراث فرهنگی، خلاقیت و نوآوری است در حالی که در گذشته هم نوآوری و هم خلاقیت داشته ایم. برای همین است که تک بعدی نگاه کردن به امر حفاظت باعث شده تا حفاظت‌های ما مقطعی باشد و استمرار نداشته باشند. اما اگر به مقوله حفاظت درست نگاه شود باعث خواهد شد پایداری در حفاظت باقی بماند.

وی جایگاه مرمتگر در حفاظت را پلی ارتباطی میان گذشته و آینده دانست که از گذشته برای آینده و به منظور پایداری یک اثر هنری استفاده می‌کند.

رحمانی توضیح داد: ما همیشه در طول تاریخ و در دانش سنتی، حفاظت پیشگیرانه را داشته ایم. ما اگر می‌خواهیم در حوزه فرهنگ، توسعه پایدار داشته باشیم باید به فرهنگ خودمان متکی باشیم. امروزه به این نتیجه رسیده اند برای اینکه بتوان اثری را حفظ و معرفی کرد، باید به فرهنگی که اثر در آن خلق شده توجه شود.

این پژوهشگر بیان کرد: ما در در دیوارنگاره‌ها طوری عمل کرده ایم که انقطاعی بین فرهنگ گذشته خود و مخاطب امروزی ایجاد کرده ایم چون مرمت را صرفاً تکنیکال دیده ایم و روایتی که پشت میراث فرهنگی بوده را ندیدیم.

وی گفت: یکی از بحث‌های چالشی که در حوزه مرمت وجود دارد، جدا کردن میراث ملموس و میراث ناملموس از یکدیگر است. نمی‌توانیم کالبد شیء را جدا بگیریم و پیام آن شیء را جدا ببینیم.

در این مراسم پس از رحمانی، فرهاد نظری از کارشناسان میراث فرهنگی گفت: نگاهی که ما به میراث فرهنگی داریم یک نگاه جامع است. حفاظت و مرمت متمرکز بر کالبد اثر است گرچه این رویکرد لازم است اما کافی نیست و باید به سایر ابعاد نیز توجه داشت.

نظری به فلسفه حفظ اثر در گذشته پرداخت که در گذشته آنچه به نفع خود بوده باعث بقا و حفظ اثر از گذشته می شده است و با ذکر مثال‌هایی در طول پرداخته، به تشریح و تبیین این موضوع پرداخت.

این کارشناس میراث فرهنگی یکی دیگر از علل حفظ اثر در دوره‌های مختلف را وجه کاربردی آن دانست که اثر چه نقشی در وضعیت امروز ما داشته و گاهی نیز تحریفاتی در جهت حفظ منافع موجب بقای اثر می شده است.

نظری گفت: حدود دو هزار بنای وقفی سالم در ایران وجود دارد مانند مدرسه سپهسالار یا خیلی از جاهای دیگر که آثار نفیسی هم دارند. مانند یکی از نسخه‌های پنج گنج نظامی. وقف نهاد مستقل و خودکفا بوده که پلن مدیریت داشته و هزینه‌هایش را خودش تأمین می کرده است. اما الان در بسیاری از آثاری که وقف شده اند و موقوفه دارند ارتباط وقف با موقوفه از بین رفته است مثلاً مسجد جامع اصفهان موقوفات زیادی دارد اما پول مرمت آن از اعتبارات دولتی تأمین می‌شود.

نمی‌توان مسجدی را ثبت کرد ولی گفت در آن نماز خوانده نشود

مدیرکل اسبق دفتر ثبت آثار فرهنگی و تاریخی گفت: نگاهی که به میراث فرهنگی باید اشته باشیم نگاه جامعی است نمی‌توانیم مسجدی را ثبت کنیم ولی بگوییم در آن نماز خوانده نشود. چیزی که به آن امروز حفاظت و مرمت می‌گوئیم متمرکز بر حفظ کالبد است ولی این کافی نیست و باید به ابعاد دیگر آن اثر توجه کرد. ما آثار تاریخی را از هر دوره‌ای حفظ می‌کنیم اما به فنونی که آن را ساخته اند بی توجه هستیم مانند میراث ناملموسی که در آن اثر وجود دارد.

این کارشناس میراث فرهنگی بیان کرد: من رفتارشناسی مردم ایران پیش از دوره مدرن با آثار خودشان را بررسی کرده ام در واقع این طور نیست که بگوییم مردم در گذشته بیشتر آثارشان را حفظ می‌کردند بلکه آنها خیلی از آثار را خراب هم کردند. مثلاً شاه اسماعیل بعد از اینکه حکومت را به دست گرفت دستور داد مقبره ابوحنیفه را طوری خراب کنند که هیچ اثری از آن نماند.

وی تصریح کرد: انگیزه‌های متفاوتی پشت این رفتارها بوده است. این رفتارها بستگی به این داشته که چه برهه‌ای از گذشته به قدرت امروز آنها کمک می کرده است؛ اگر در جهت افزایش قدرت بوده آن را حفظ می‌کردند و گرنه از بین می‌بردند.

پس از نظری، قانونی مدیر برنامه ریزی و توسعه خدمات موزه‌ای مؤسسه موزه‌های بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی دیگر سخنران این نشست بود که به مفهوم اصالت در مقوله حفاظت و مرمت پرداخت و این موضوع را از سه وجه زیبایی شناسی، ماده و مفهومی مورد تحلیل قرار داد.

وی افزود: نگاه به حوزه نگاهداشت به اصالت بر می‌گردد و این مهم که چه چیزی را حفظ کنیم از اصلی ترین مفاهیم در بحث حفاظت و مرمت است.

اصالت ماده ساده‌ترین شکل اصالت است که مدنظر مرمتگران بوده حال آنکه وظیفه ما حفظ پیام‌های اثر است.

در پایان این نشست پرسش و پاسخ میان اساتید و شرکت کنندگان نشست انجام شد.