متوازی‌الاضلاع مجلس اول
ایسنا
اولین دوره مجلس شورای اسلامی از مشارکت حزب جمهوری اسلامی، هواداران جریان نهضت آزادی و احزاب توده و چریک‌های فدایی خلق تا حضور سازمان منافقین، جنبش مسلمانان مبارز و جنبش انقلابی مردم مسلمان تشکیل شد و ۲۷۹ لایحه و ۹۱ طرح را تصویب کرد و بنیانگذار بسیاری از مسائل سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور شد.
به گزارش ایسنا، امروز هفتم خرداد چهل و سومین سالروز تاسیس اولین دوره مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۵۹ است.
با قطعی شدن سرنگونی رژیم طاغوت پهلوی پسر، آیت‌الله سید روح‌الله موسوی خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران زمزمه‌های پیروز شدن انقلاب اسلامی را در آخرین سخنرانی‌ها و نشست‌های مطبوعاتی‌شان در نوفل لوشاتو به اطلاع مردم ایران و جهان رساندند.
ایشان در سخنان پاییز و زمستان ۱۳۵۷ خبر از تشکیل شورای انقلاب اسلامی دادند و با بلند شدن تابوت مرگ رژیم و فروکش کردن احتمال حذف فیزیکی یاران انقلاب، اعضای این شورا را در تاریخ ۲۲ دی ۱۳۵۷ معرفی کردند و آیت‌الله دکتر مرتضی مطهری را برای اداره و راهبری انقلاب اسلامی به عنوان رییس این شورا انتخاب کردند.
در آن سوی مرداب متعفن رژیم، محمدرضا شاه که با انتخاب شاپور بختیار در تاریخ ۱۶ دی و رو در رو شدن مستقیم ارتش با انقلابیون، به زنده شدن جنازه حکومت در حال فروپاشیش کور سوی امید پیدا کرده بود، یک روز بعد از تشکیل شورای انقلاب، شورای سلطنت را منصوب کرد و به امید پیروزی، ایران را برای همیشه تاریخ ترک کرد اما مرگ رژیم نهایی شد و ارتش آمریکایی گارد سلطنت هم نتوانست معجزه کند.
اولین اقدام شورای انقلاب، انتخاب و معرفی دکتر مهدی بازرگان به امام خمینی به عنوان نخست‌وزیر دولت موقت بود. امام هم نظر شورای انقلاب را تایید کرد و دکتر بازرگان رییس دولت موقت شد. دومین تصمیم شورای انقلاب انتخاب «کمیته موقت انقلاب اسلامی» و منصوب کردن حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا مهدوی‌کنی به سرپرستی این کمیته بود.
شورای انقلاب بعد از تشکیل کمیته‌های موقت انقلاب اسلامی تصمیمات متعددی برای تشکیل ساختار نظام جدید سیاسی در ایران گرفت. تصویب اساسنامه و تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ملی شدن بانک‌ها، سامان بخشیدن به دادگاه‌های انقلاب، به همه‌پرسی گذاشتن جمهوری اسلامی، بررسی پیش‌نویس قانون اساسی و انتشار آن در جراید، تصویب قانون شوراهای محلی، تصویب ملی شدن صنایع بزرگ، تصویب آیین‌نامه مجلس خبرگان قانون اساسی، برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و برگزاری انتخابات نخستین دوره مجلس شورای اسلامی.
بعد از تصویب قانون اساسی و تایید آن از سوی مردم و برگزاری انتخابات اولین رییس‌جمهور ایران و انتخاب سید ابوالحسن بنی‌صدر، مقدمه‌چینی برای برگزاری انتخابات نخستین دوره مجلس شورای اسلامی انجام شد و مردم ایران با رفتن پای صندوقهای رای در تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۵۸، پنجمین انتخابات نظام جمهوری اسلامی را برگزار کردند.
فضای سیاسی
قبل از برگزاری انتخابات نخستین دوره مجلس شورای اسلامی و در جریان رقابتهای انتخاباتی نمایندگان جناح‌های سیاسی، سه جریان مذهبی و انقلابی، ملی‌گراها و چپ‌ها به رقابت با یکدیگر پرداختند.
در رأس نیروهای انقلابی و مذهبی، حزب جمهوری اسلامی قرار داشت. این حزب برای جلوگیری از پراکندگی نیروهای انقلاب و تشکیل اکثریت قوی در مجلس، با جریان‌ها و نیروهای همسو ائتلاف کرد و فضای غالب سیاسی و اجتماعی کشور را از آنِ خود کرد.
ملی‌گراها و هواداران جریان نهضت آزادی نیز با ائتلاف با سایر گروه‌های سیاسی همگرا، جریان سیاسی به نام «همنام» را به وجود آوردند و لیست مشترکی از نامزدهای مورد حمایت خود را منتشر کردند. این جریان به سردمداری «دفتر هماهنگی رییس‌جمهور با مردم» که مورد حمایت سید ابوالحسن بنی‌صدر بود، برای تصاحب کرسی‌های مجلس ائتلاف کرد. در این طیف سیاسی، جبهه ملی ایران هم که از لحاظ ساختار تشکیلاتی تضعیف شده بود کاندیدای خود را معرفی کرد.
ضلع سوم رقابتهای انتخاباتی مجلس، گروه‌های چپ شامل احزاب توده و چریک‌های فدایی خلق بود که هر کدام کاندیداهای مستقل خود را معرفی کردند.
در کنار سه جریان اسلامی، ملی و چپ، دسته چهارمی هم حضور داشت. سازمان منافقین به رهبری مسعود رجوی، جنبش مسلمانان مبارز به رهبری حبیب‌الله پیمان و جنبش انقلابی مردم مسلمان (جاما) به رهبری کاظم سامی همگی در کنار یکدیگر این دسته را تشکیل دادند. البته در این جریان سیاسی تنها سازمان منافقین بود که نسبت به بقیه اعضا منابع و امکانات بیشتری داشت. رجوی، پیمان و سامی با ائتلاف با چند گروه سیاسی همسوی دیگر شورای مرکزی کاندیداهای انقلابی و ترقی‌خواه را تشکیل دادند و به رقابت با سه جریان سیاسی دیگر پرداختند.
روزنامه اطلاعات در مقاله‌ای تحت عنوان «مجلس و دولت آینده» با تشریح فضای سیاسی انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی نوشت: «گرایش عمده سیاسی، جبهه‌ای را در بر می‌گیرد که بر اثر ضعف‌های دولت موقت و خلأ سیاسی پس از دیکتاتوری ۵۰ ساله با اتکاء به حسن نیت توده‌های میلیونی توانستند مواضع قدرت سیاسی را در ایران قبضه کنند. فعال‌ترین بخش این گرایش با در دست گرفتن اهرم‌های قدرت عملا بر ایران حکومت می‌کردند.
دومین گرایش فعال، جریان چپ است که علی‌رغم تعدد ظاهری شان خط مشترکی دارند. به عقیده‌ی آنان دیر یا زود ضرورت‌های تاریخی و واقعیات جامعه، کشور را به سوی انقلابی سوسیالیستی رهنمون می‌شود.
گرایش سوم ملیّون است. این جبهه تمام تمایلات سیاسی و اجتماعی ناسیونالیستی را در بر می‌گیرد که به حکومت انحصاری متشرعین اعتقادی ندارند و راه‌حل‌های چپ مارکسیستی را نیز در جامعه‌ی فعلی ایران کارآمد نمی‌دانند.»
حاشیه سیاسی
شورای انقلاب قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی را تصویب کرد. طبق تصمیم شورای انقلاب شهر تهران به مناطق مختلفی تقسیم شد و هر منطقه یک نماینده مستقل در مجلس داشت. این قانون مورد حمایت نیروهای مذهبی و انقلابی قرار گرفت اما جریانهای لیبرال و چپ از جمله جاما، جبهه ملی، سازمان مجاهدین خلق – منافقین، جنبش مسلمانان مبارز، حزب توده، حزب کارگزاران سوسیالیست و چریک‌های فدایی خلق آن را محدود کننده و انحصارطلبی عنوان و مغایر قانون اساسی دانستند.
اعتراضات و تبلیغات وسیع گروه‌های مخالف در نهایت موجب شد شورای انقلاب طرح منطقه‌ای کردن انتخابات در تهران را لغو کند.
یکی دیگر از مواد قانون انتخابات مجلس مصوب شورای انقلاب که با جنجال سازمان مجاهدین خلق، حزب توده، جبهه ملی، جاما و حزب ملت ایران روبرو شد، دو مرحله‌ای شدن انتخابات بود. مخالفان طرح، کسب اکثریت مطلق آرا برای انتخاب شدن در مرحله اول را محدود کردن فعالیت انتخاباتی و مخالف برگزاری آزادی انتخابات دانستند. مخالفان معتقد بودند نیروهای انقلابی و ترقی‌خواه به راحتی وارد پارلمان می شوند و کرسی‌های مجلس در انحصار حزب جمهوری اسلامی قرار می‌گیرد.
در مقابل موافقان طرح، معتقد بودند مجلس قدرتمند، زمانی تشکیل می‌شود که نمایندگانش با اکثریت مطلق آرا وارد مجلس شوند تا از اعتبار بالایی در نظام تصمیم‌گیری سیاسی کشور برخوردار باشند. موافقان بر این باور بودند که برگزاری دو مرحله‌ای انتخابات مجلس موجب ورود نمایندگان جریان اقلیت در مرحله دوم به مجلس می‌شود.
با گسترش اعتراضات، بررسی مجدد و لغو طرح دو مرحله‌ای شدن انتخابات مجلس از سوی گروه‌های منتقد و رییس‌جمهور وقت مطرح شد اما اکثریت اعضای شورای انقلاب بر مصوبه خود پافشاری کردند و اجازه بررسی مجدد طرح مذکور در شورای انقلاب را ندادند.
افتتاحیه مجلس
با پایان فرآیند انتخابات، افتتاحیه مجلس همزمان با ولادت مولای متقیان حضرت علی(ع) در هفتم خرداد ۱۳۵۹ با تلاوت آیاتی چند از قرآن کریم برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا مهدوی‌کنی با حفظ سمت ریاست کمیته موقت انقلاب اسلامی به عنوان سرپرست وقت وزارت کشور در مراسم افتتاحیه اولین دوره مجلس شورای اسلامی شرکت کرد و پشت تریبون مجلس رفت و به عنوان اولین سخنران مجلس در توضیحاتی به تشریح روند برگزاری انتخابات و وضعیت صندوقهای رای پرداخت.
او گفت: «به‌عنوان مسوولی از طرف شورای انقلاب که مسوولیت برگزاری انتخابات در وزارت کشور برعهده‌ام بود، وظیفه دارم با ذکر مقدماتی، مجلس را تحویل نمایندگان ملت بدهم.
از نظر آمار انتخابات و آنچه که تاکنون انجام شده جمعا ۲۳۴ نفر تا الان انتخاب شده‌اند. در دور اول ۹۷ نفر و در دور دوم ۱۳۷ نفر. اعتبارنامه ۲۱۳ نفر صادر شد و اعتبارنامه ۲۱ نفر بنابه عللی صادر نشد.
همان‌طوری که استحضار دارید مجلس با حضور دو سوم نمایندگان رسمیت خواهد داشت. با آماری که عرض کردم بیش از آن تعداد نماینده در مجلس حضور دارد، پس مجلس آماده افتتاح است.
... اینک من طبق وظیفه‌ای که دارم و به من محول شده و طبق گزارشی که از دبیرخانه به اینجا ارائه شده جناب آقای دکتر یدالله سحابی را دعوت می‌کنم به‌عنوان رییس سنی و جناب آقای مهندس مهدی بازرگان به‌عنوان نایب رییس سنی که به جایگاه تشریف بیاورند، منشی‌ها جناب آقای رضا رمضانی و خورشیددوست و ...»
حجت‌الاسلام صادق خلخالی با نیمه کاره گذاشتن سخنان مهدوی‌کنی گفت: «اگر الزامی باشد ما این را قبول می‌کنیم. ما راجع به آقای سحابی حرفی نداریم ولی راجع به آقای بازرگان اگر از طرف شورای انقلاب الزامی است قبول می‌کنیم والا قبول نداریم.»
سرپرست وقت وزارت کشور پاسخ داد: «مساله‌ای است که تصویب شده است.»
خلخالی ادامه داد: «اگر الزامی است قبول داریم.»
مهدوی‌کنی بار دیگر گفت: «به هر حال تصویب شده است.»
در این هنگام برخی نمایندگان با فریاد «قبول داریم» سخنان مهدوی‌کنی را تایید کردند. او در ادامه گفت: «جناب آقای مجید انصاری، جناب آقای میربهزاد شهریاری، جناب آقای عبدالرضا اسدی‌نیا، جناب آقای عطاءالله مهاجرانی و جناب آقای صلاح‌الدین بیانی به‌عنوان منشی‌های مجلس انتخاب شده‌اند که به جایگاه خود تشریف می‌آورند.»
بعد از قرار گرفتن هیات رییسه سنی در جایگاه، پیام امام خمینی خطاب به نمایندگان اولین دوره مجلس شورای اسلامی توسط حاج سید احمد خمینی، فرزند امام قرائت شد و بعد از این پیام مجلس شورای اسلامی رسما افتتاح شد.
پیام امام
در بخشی از پیام بنیانیگذار جمهوری اسلامی ایران خطاب به نمایندگان اولین دوره مجلس آمد: «شما دوستان محترم، نماینده ملتی هستید که جز به اسلام بزرگ و عدالت الهی اسلام فکر نمی‌کنید و انتخاب شما برای پیاده نمودن عدالت اسلامی است. امید آن است که رسیدگی به حال مستضعفین و مستمندان کشور که قسمت اعظم ملت مظلوم را در بر می‌گیرد در رأس برنامه‌ها قرار گیرد.
... مجلس شورای اسلامی همان سان که در خدمت مسلمین است و برای رفاه آنان فعالیت می‌کند، برای رفاه و آسایش اقلیت‌های مذهبی که در اسلام احترام خاصی دارند اقدام و فعالیت نماید.»
پس از قرائت پیام امام، سید ابوالحسن بنی‌صدر، سخنرانی کرد و بعد از او گروهی از جوانان حسینیه ارشاد به اجرای سرودهای انقلابی پرداختند. بعد از آن حجت‌الاسلام مهدوی‌کنی بار دیگر پشت تریبون قرار گرفت و پیام اعضای شورای نگهبان قانون اساسی را قرائت کرد.
با پایان سخنان سرپرست وقت وزارت کشور متن سوگندنامه نمایندگی از سوی دکتر یدالله سحابی قرائت شد و نمایندگان پس از او سوگندنامه را تکرار کردند.
سوگند نمایندگان
متن سوگند نمایندگان به این شرح بود:
«بسم‌الله الرحمن‌الرحیم.
من در برابر قرآن مجید، به خدای قادر متعال سوگند یاد می‌کنم و با تکیه بر شرف انسانی خویش تعهد می‌نمایم که پاسدار حریم اسلام و نگاهبان دستاوردهای انقلاب اسلامی ملت ایران و مبانی جمهوری اسلامی باشم و ودیعه‌ای را که ملت به ما سپرده به‌عنوان امینی عادل پاسداری کنم و در انجام وظایف وکالت، امانت و تقوی را رعایت نمایم و همواره به استقلال و اعتلای کشور و حفظ حقوق ملت و خدمت به مردم پایبند باشم، از قانون اساسی دفاع کنم و در گفته‌ها و نوشته‌ها و اظهارنظرها، استقلال کشور و آزادی مردم و تامین مصالح آنها را مدنظر داشته باشم.»
بعد از قرائت سوگندنامه، نمایندگان به نوبت پای آن را امضاء کردند و در پایان یدالله سحابی ختم اولین جلسه نخستین دوره مجلس شورای اسلامی را اعلام کرد.
جلسات مجلس
جلسات مجلس در روزهای بعد هم تشکیل شد و تا ۲۰ خرداد اعتبارنامه بیش از ۱۸۰ نماینده تصویب شد و جلسات مجلس به مرور رسمیت یافت.
نخستین مجلس شورای اسلامی ایران در تاریخ ۲۶ خرداد ۱۳۵۹ صلاحیت شش عضو حقوقدان قوه قضاییه برای عضویت در شورای نگهبان را بررسی کرد و با رای به آنان زمینه رسمیت یافتن جلسات شورای نگهبان را با حضور اعضای فقیه و حقوقدان و رسیدگی و تصویب قوانین مجلس به وجود آورد.
انتخابات داخلی
با تصویب بیشترِ اعتبارنامه‌ها، اعتبارنامه حسن بهروزیه، جعفر توکلی، اسدالله جوانمردی، ابوالقاسم حسینخانی، رحمان دادمان، خسرو ریگی، محمدجیم سعادتی، رامپور صدرنبوی، خسرو صولت قشقایی، اسحق فرهمند، سید احمد مدنی و علی مهیمی رد شد.
بعد از آن انتخابات هیات رییسه دائمی مجلس برگزار کرد و آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی به عنوان رییس، علی‌اکبر پرورش و سید محمد موسوی خوئینی‌ها به عنوان نواب رییس، مرتضی کتیرایی، علی‌اکبر ولایتی و علی‌رضا یارمحمدی به عنوان کارپردازان و سید محمد کاوش، احمد توکلی، اسدالله بیات، مرتضی الویری، سیدحسن شاه‌چراغی و علی قائمی به عنوان منشی‌های هیات رییسه مجلس در سال اول انتخاب شدند.
مجلس شورای اسلامی در اولین دوره شاهد برکنار کردن چند نماینده از جمله سرگون بیت اوشانا، احمد سلامتیان، احمد غضنفرپور، محمدمهدی کرمی و علی گلزاده غفوری بود.
مجلس در این دوره شاهد استعفای محمدزید بهبهانی، محمد شجاعی، حسین کرمانی و محمدتقی مطهری فریمانی نیز بود.
این مجلس شاهد انتقال ۱۷ نماینده از جمله حجج اسلام محمد امامی کاشانی، محمدجواد باهنر، محمدصادق حائری شیرازی، سید علی حسینی خامنه‌ای، سید محمد خاتمی، عبدالمجید معادیخواه، سید حسین موسوی تبریزی و علی‌اکبر ناطق نوری و سید اکبر پرورش، احمد توکلی، غلامرضا حسنی بزرگ‌آباد، محمدعلی رجایی، حبیب‌الله عسگراولادی مسلمان، محمدعلی نژادساری‌خانی، سید محمد غرضی، حسن غفوری‌فرد و علی‌اکبر ولایتی به قوای مجریه و قضاییه بود.
در مجلس اول چهار فراکسیون تشکیل شد. فراکسیون ائتلاف بزرگ با ۸۵ نماینده متعلق به نیروهای انقلابی بود. از ۸۵ نماینده این فراکسیون ۲۱ نفر توسط ستاد انتخاباتی دفتر هماهنگی مردم با رییس‌جمهور، گروه «همنام» و سایر گروه‌های سیاسی معرفی شدند.
فراکسیون دوم «همنام» متعلق به جریان سیاسی نهضت آزادی بود که ۲۰ کرسی مجلس را در اختیار داشت. سومین فراکسیون «دفتر هماهنگی مردم با رییس‌جمهور» متعلق به جریان بنی‌صدر ۳۳ کرسی مجلس را در اختیار گرفت.
فراکسیون چهارم فراکسیون مستقل‌ها یا منفردها با ۱۱۵ کرسی بود که اکثر اعضای این فراکسیون با فراکسیون ائتلاف بزرگ ائتلاف کردند.
ترکیب مجلس
توزیع نمایندگان دوره اول مجلس شورای اسلامی بر حسب میزان تحصیلات حوزوی شامل ۱۲ نفر درس خارج، ۴۱ نفر اجتهاد، ۴۸ نفر سطح و ۲۳ نفر مقدمات دروس دینی بودند. نمایندگان این مجلس از نظر تحصیلات کلاسیک و دانشگاهی نیز شامل ۳۲ دکتری، ۳۲ فوق لیسانس، ۴۶ لیسانس، ۶۱ فوق دیپلم و دیپلم و ۵۶ زیر دیپلم بود.
در مجلس اول ۳۲ نفر از نمایندگان به شهادت رسیدند که ۲۷ نفر از آنان در فاجعه ۷ تیر ۱۳۶۰ در انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی به شهادت رسیدند. این نمایندگان با بمب‌گذاری گروهک تروریستی منافقین در دفتر حزب به شهادت رسیدند.
۲۷ نماینده به شهادت رسیده شامل محمدتقی بشارت، سیدرضا پاک‌نژاد، علی‌رضا چراغ‌زاده، دزفولی، سید محمدتقی حسینی طباطبایی، سید محمدباقر حسین لواسانی، شمس‌الدین حسینی نایینی، غلامحسین حقانی، محمدعلی حیدری، عباس حیدری، سید محمدکاظم دانش، غلامرضا دانش آشتیانی، علی‌اکبر دهقان، سید عبدالمجید دیالمه، سید فخرالدین رحیمی، سید محمدجواد شرافت، میر بهزاد شهریاری، قاسم صادقی، محمدحسین صادقی، سید نورالدین طباطبایی‌نژاد، محمدحسن طیبی، سیف‌الله عبدالکریمی کومله، عبدالوهاب قاسمی، عمادالدین کریمی، بیژنی‌نژاد، محمدعلی منتظری، عباسعلی ناطق نوری، مهدی نصیری لاری و علی هاشمی سنجابی بودند.
علاوه بر نمایندگان شهید سه نماینده دیگر از جمله حسن آیت، رحمان استکی و مجتبی استکی با شلیک مستقیم اعضای گروهک تروریستی منافقین ترور شدند.
همچنین مصطفی چمران و مهدی شاه‌آبادی از نمایندگان این دوره مجلس در جبهه‌های جنگ به دست نیروهای بعث عراق به درجه شهادت نایل آمدند.
علاوه بر نمایندگان شهید، شش نماینده هم در تصادف رانندگی یا به علت سکته قلبی درگذشتند.
ترکیب کمیسیونهای مجلس
تعداد کمیسیونهای دائمی در نخستین دوره مجلس شورای اسلامی طبق مادهی ۴۲ آیین‌نامه داخلی مجلس ۲۸ کمیسیون شامل کمیسیونهای امور آموزش و پرورش، فرهنگ و تحقیقات و تعلیمات عالیه، دارایی و امور اقتصادی، برنامه و بودجه، امور نفت، امور صنایع و معادن، کار و امور اجتماعی، مسکن و شهرسازی، راه و ترابری، امور قضایی، سیاست امورخارجه، امور داخلی کشور، امور دفاعی، امور بهداری و بهزیستی، امور پست و تلگراف و تلفن، امور نیرو و آب و برق، امور بازرگانی، امور کشاورزی و امور روستاها، ارشاد اسلامی، امور اداری و استخدامی، سازمان‌های وابسته به نخست‌وزیری، امور اوقاف و خدمات کمیته‌های امداد و خیرات، امور جهاد سازندگی، امور شوراها، اصل ۹۰ قانون اساسی، طرح‌های انقلاب، دیوان محاسبات و بودجه مجلس و رسیدگی به سوالات بود.
کمیسیونهای ویژه و مهمی که در مجلس اول شورای اسلامی تشکیل شد نیز شامل کمیسیونهای نظام بانکی، احیاء و واگذاری اراضی مزروعی، طرح اطلاعات و امنیت کشور، بررسی جاسوسان امریکایی، طرح خط مشی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، لایحه‌ی ملی کردن بازرگانی خارجی، بررسی اساسنامه‌ی جهاد سازندگی و رسیدگی به برنامه پنج ساله توسعه جمهوری اسلامی ایران بودند.
وضعیت دولت در مجلس
در مجلس اول دو استیضاح انجام شد. ابتدا شهاب گنابادی وزیر مسکن و شهرسازی در ۱۱ آبان ۱۳۶۱ در جلسه سیصد و شصت و نهمین نشست مجلس استیضاح شد.
استیضاح دوم هم مربوط به حجت‌الاسلام علی‌اکبر ناطق‌نوری وزیر کشور بود که در ۱۵ آبان ۱۳۶۲ در جلسه پانصد و بیست و ششمین نشست مجلس اتفاق افتاد که هر دو وزیر مجددا از نمایندگان رأی اعتماد گرفتند.
در این مجلس ۴۶۱۵ تذکر از طرف نمایندگان مجلس به مسوولان اجرایی داده شد.
وزارت آموزش و پرورش ۱۷۴ تذکر، وزارت امور اقتصادی و دارایی ۷۶ تذکر، وزارت امور خارجه ۱۵ تذکر، وزارت بازرگانی ۲۶۲، وزارت بهداشت و درمان ۴۲۲ تذکر، وزارت پست و تلگراف و تلفن ۲۲۳ تذکر، وزارت جهاد سازندگی ۵۸ تذکر، وزارت دادگستری ۱۷۹ تذکر، وزارت دفاع ۱۹ تذکر، وزارت راه و ترابری ۵۴۹ تذکر، وزارت صنایع ۱۰۷ تذکر، وزارت آموزش عالی ۸۶ تذکر، وزارت ارشاد ۵۸ تذکر، وزارت کار ۲۰ تذکر، وزارت کشاورزی ۳۹۸ تذکر، وزارت کشور ۴۵۳ تذکر، وزارت مسکن ۹۵ تذکر، وزارت معادن ۱۹ تذکر، وزارت نفت ۳۱۴ تذکر، وزارت نیرو ۴۷۰ تذکر، رییس جمهور ۲۵۲ تذکر، وزارت صنایع سنگین ۱۸ تذکر، وزارت سپاه ۱۴ تذکر، سازمان برنامه و بودجه ۲۴ تذکر، امور استخدامی ۸ تذکر، تربیت بدنی ۱۳ تذکر، صدا و سیما ۲۰۵ تذکر.
همچنین در مجلس اول ۲۳۵ سوال از مسوولان اجرایی کشور پرسیده شد که مجلس از پاسخهای ۱۵۰ سوال قانع نشد و این سووالات را به کمیسیونهای تخصصی ارجاع داد.
گزارش کمیسیونها حکایت از ۸۴ پاسخ قانع‌کننده و ۹ پاسخ غیر قانع‌کننده وزرا بود همچنین ۸۵ سوال در مرحله اعلام وصول باقی ماند.
در مجلس اول ۳۰ نامه در صحن علنی مجلس قرائت شد. هیچ تحقیق و تفحصی از طرف نمایندگان مجلس اول تصویب نشد همچنین کمیسیون اصل ۹۰ مجلس با رسیدگی به ۱۳۰۷ فقره شکایت، نقش موثری در انتقال خواست مردم به دولت داشت.
مصوبات مجلس
اولین دوره مجلس شورای اسلامی از پرکارترین دوره‌های مجلس ایران بود. این مجلس طی چهار سال ۶۲۵ جلسه علنی و ۱۵ جلسه مخفی برگزار کرد که مجموعا ۲ هزار و ۴۰۰ ساعت وقت صرف برگزاری این جلسات شد. با توجه به ۲۴ کمیسیون اصلی و چند کمیسیون فرعی، نمایندگان در ۶ هزار و ۵۳۶ جلسه شرکت کردند.
در مجلس اول لوایح و طرح‌های بسیاری بررسی شد. در این دوره ۸۱۶ طرح و لایحه متشکل از ۵۶۶ لایحه و ۲۵۰ طرح به طور رسمی مطرح شد که ۳۷۰ طرح و لایحه به تفکیک ۲۷۹ لایحه و ۹۱ طرح به تصویب مجلس رسید. ۲۹۱ لایحه و طرح نیز قبل از بحث یا پس از بحث در مجلس استرداد شده یا مسکوت ماند یا رد شد. همچنین ۱۴۷ لایحه و طرح، در کمیسیونهای تخصصی این مجلس باقی ماند که توسط مجلس دوم بررسی شد.
در مجلس اول ۳۱ بار در خصوص اعضای کابینه بحث شد و ۱۰۲ وزیر از مجلس رأی اعتماد گرفتند و ۸ وزیر هم از نمایندگان رای منفی گرفتند و برکنار شدند.
قوانین مصوب
قانون ادغام سازمان بسیج ملی (مستضعفین) در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مشتمل بر ۳ ماده، اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مشتمل بر ۵ فصل، ۴۹ ماده و ۱۶ تبصره، تامین بودجه و مخارج جنگ، قانون تأمین مبلغ ۳ میلیارد ریال جهت مصارف ضروری و فوری مخصوصا کمک به مصدومین و جنگ‌زدگان، قانون اجازه‌ی تنظیم و تصویب بودجه سالانه بعضی از شهرداری مناطق جنگی بدون رعایت حد نصاب مقرر مادهی ۶۸ قانون شهرداری‌ها، انتزاع بنیاد شهید از سازمان بهزیستی، قانون بنیاد امور جنگ‌زدگان مشتمل بر ۵ ماده و ۳ تبصره، قانون ترمیم اعتبار هزینه‌های ناشی از جنگ تحمیلی و منابع اعتبار قانون بودجه سال ۱۳۶۰.
برخی مصوبات مجلس اول در ارتباط با جنگ به تصویب رسید. این مصوبات اگرچه به طور مستقیم مربوط به جنگ نمی‌شد اما در جهت ایجاد تسهیلات برای افراد و مؤسساتی که در داخل و خارج از کشور تصمیم به حمایت از جبهه‌های جنگ داشتند، بود.
این مجلس با وضع این قوانین موانع و مشکلات قانونی در این زمینه را بر طرف ساخت که دو نمونه آن عبارت بودند از: قانون مربوط به ترخیص و معافیت از پرداخت حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض و هزینه‌های گمرکی هدایایی که از جانب اشخاص، جمعیت‌ها و موسسات خیریه برای کمک به مردم جنگ‌زده و آسیب‌دیده از کشورهای خارج تاکنون وارد ایران شده یا خواهد شد. و قانون مربوط به کسر وجهی که به عنوان ترمیم خرابی‌های ناشی از جنگ و یا به منظور کمک به افراد مناطق جنگ‌زده به حسابی که از طرف دولت تعیین شده، از جمع درآمد مشمول مالیات، پرداخت شده یا بشود.
بخش دیگری از مصوبات مجلس اول در ارتباط با جنگ، تصویب قوانین حمایتی از نیروهای بسیجی و افراد غیرنظامی و خانواده‌های آنان بود که به صورت داوطلبانه به جبهه‌های جنگ اعزام می‌شدند تا با وضع این قوانین بخشی از مشکلات آنان برطرف شود که بعضی از آنها عبارت بود از: «قانون اجازه‌ی پرداخت حقوق و فوق‌العاده‌های مستمر کارکنان دولت که به اسارت رژیم مزدور عراق درآمده و یا در مناطق اشغالی و جنگ باقی مانده‌اند به عائله‌ی تحت تکفل آنها مشتمل بر مادهی واحده و ۲ تبصره، قانون راجع به توزیع رایگان مراسلات پستی نیروهای مسلح و افرادی که در مناطق جنگی با رژیم بعث عراق درگیر جنگ هستند، قانون برقراری مستمری درباره‌ی بیمه‌شدگانی که به علت همکاری با نیروهای مسلح، شهید یا معلول شده یا می‌شوند مشتمل بر مادهی واحده و ۹ تبصره.»
قانون اراضی شهری مشتمل بر ۱۷ ماده و ۱۴ تبصره، قانون اداره‌ی صدا و سیمای جمهوری اسلامی مشتمل بر ۹ ماده و ۳ تبصره، قانون تعیین خط مشی کلی و اصولی برنامه‌های سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی مشتمل بر ۹ فصل و ۶۵ ماده، اساسنامه‌ی سازمان صدا و سیما جمهوری اسلامی مشتمل بر ۶ فصل، ۳۰ ماده و ۱۵ تبصره، قانون تأسیس وزارت معادن و فلزات مشتمل بر ۵ ماده و ۴ تبصره، قانون تأسیس وزارت صنایع سنگین مشتمل بر ۳ ماده و ۸ تبصره، قانون تشکیل وزارت جهادسازندگی مشتمل بر ۳ فصل، ۱۱ ماده و ۵ تبصره، قانون تشکیل سازمان بازرسی کل کشور و دیوان عدالت اداری، قانون مجازات اسلامی، قانون دیوان محاسبات کشور، تأسیس وزارت اطلاعات، قانون تعیین سرپرستی وزارت‌خانه‌های بی‌وزیر، قانون فعالیت احزاب و جمعیت‌ها و انجمن‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی یا اقلیت‌های دینی، قانون تشکیل شوراهای اسلامی مشتمل بر ۵۳ ماده و ۲۶ تبصره، قانون عملیات بانکی بدون ربا مشتمل بر ۵ فصل، ۲۷ ماده و ۳ تبصره، تصویب آزادی گروگان‌های امریکایی، قانون حل اختلافات مالی و حقوقی ایران و امریکا، تصویب طرح عدم کفایت سیاسی بنی‌صدر (رئیس‌جمهور) با اکثریت قاطع ۱۷۷ رأی موافق و یک رأی مخالف و تعدادی ممتنع، قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی مشتمل بر ۹۸ ماده و ۵۱ تبصره.
قانون مبادله‌ی کالا، بین دو دولت جمهوری اسلامی ایران و جمهوری عربی سوریه برای سال‌های ۱۹۸۲ تا ۱۹۹۱ مشتمل بر ۴ ماده، قانون قرارداد همکاری اقتصادی، ملی و فنی بین دولت جمهوری اسلامی ایران و جماهیر عربی، مردمی، سوسیالیستی لیبی، قانون موافقت‌نامه‌ی فرهنگی بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت لیبی، قانون موافقت‌نامه‌ی بلندمدت بازرگانی بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت پاکستان.
علاوه بر همکاری مجلس با کشورهای دوست ایران، مجلس اول به دولت اجازه‌ی عضویت در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی را نیز داده است. طبق مادهی واحده به وزارت امورخارجه و سازمان حفاظت از محیط زیست اجازه داده شده است که عضو برخی از سازمان بین‌المللی، نظیر صندوق محیط زیست سازمان ملل متحد، رفع تبعیض‌های نژادی سازمان ملل متحد، کمیته‌ی رفع تبعیض‌های نژادی سازمان ملل متحد و صندوق مبارزه با استعمار وابسته به سازمان وحدت افریقا شوند. و طبق مادهی واحده دیگر به وزارت نفت اجازه‌ی عضویت در سازمان ایپیکا، کنگره‌ی جهانی نفت و اوپک داده است.
اولین دوره مجلس شورای اسلامی بعد از چهار سال در تاریخ ششم خرداد ۱۳۶۳ به کارش پایان داد.
منابع:
خوش‌زاد، اکبر؛ مجلس شورای اسلامی دوره‌ی اول، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۶، چاپ اول، صص ۷۲، ۷۳، ۷۶، ۷۸، ۷۹، ۸۸ و ۲۴۷ تا ۲۷۲
روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، نگرشی بر اولین دوره‌ی مجلس شورای اسلامی، تهران، روابط عمومی مجلس شورای اسلامی با همکاری سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۶۴، چاپ اول، ص ۱۵- ۱۰ و فوزی، یحیی؛ پیشین، ص ۳۵۳.
عظیمی دولت‌آبادی، امیر؛ منازعات نخبگان سیاسی و ثبات سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۷، چاپ اول، صص ۱۲۸، ۱۵۳، ۱۵۴، ۱۵۶، ۱۵۷ و ۱۵۸
انتهای پیام
منبع خبر: ایسنا 
اخبار مرتبط: متوازی‌الاضلاع مجلس اول
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران
