انواع مهریه را بشناسید

مهریه از جمله حقوق مالی است که به موجب عقد نکاح به مالکیت زن در آمده، به نحوی که حتی پس از فوت شوهر از ماترک وی قابل مطالبه است. مهریه انواع و اقسامی دارد که بر اساس شرط استطاعت به مهریه عندالاستطاعه و عندالمطالبه تقسیم می‌شود و از نظر تعیین مهر در نکاح به مهرالمثل، مهرالمتعه، مهرالمسمی و مهرالسنه تقسیم می‌شود.

مهریه از جمله حقوق مالی زن است که با عقد نکاح به او تعلق می‌گیرد و مرد هم باید آن را به او پرداخت کند به طوری که حتی در صورت مرگ مرد، مهریه بر ذمه مرد باقی می‌ماند و باید از ماترک او پرداخت شود.

در بیشتر ازدواج‌ها، در مورد میزان مهریه زن پیش از ازدواج، توافق صورت می‌گیرد و آن میزان در عقدنامه ذکر می‌شود و، اما این که به هر دلیل، این میزان را تعیین نکنند، خارج از تصور نیست؛ لذا از این نظر، مهریه به انواعی تقسیم می‌شود. به علاوه مهریه را با توجه به توانایی مالی مرد برای پرداخت آن، به اقسامی تقسیم کرده‌اند.

انواع مهریه

مهر یا مهریه یکی از حقوق مالی زن است که به مجرد جاری شدن صیغه عقد، زن مالک آن می‌شود. هر چیزی که ارزش مالی داشته باشد، می‌تواند مهریه زن قرار بگیرد و زن هم می‌تواند آن را حتی بعد از فوت شوهرش، مطالبه کند و عواملی مانند نشوز و مانند آن در این مورد که زن می‌تواند مهریه دریافت کند یا خیر تاثیری ندارد.

مهریه انواع و اقسامی دارد که بر اساس شرط استطاعت، به دو دسته عندالاستطاعه و عندالمطالبه تقسیم می‌شود و بر اساس تعیین مهر در نکاح به مهرالمثل، مهرالمسمی و مهرالمتعه تقسیم می‌شود که هر کدام از این انواع و اقسام شرایط خاص خودش را دارد.

مهریه می‌تواند ترکیبی از انواع آن باشد و مثلا می‌تواند مقداری از مهریه عندالمطالبه و مقداری از آن عندالاستطاعه باشد.

با توجه به ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده، میزان مهریه هر چقدر که توافق شود، تنها تا ۱۱۰ سکه آن، زن در صورت عدم پرداخت برای جلب شوهر اقدام نماید و برای دریافت مبلغ مازاد بر آن، امکان جلب مرد وجود ندارد، مگر اینکه ملائت و توانایی مالی مرد اثبات گردد.

مهریه از هر نوعی که باشد تحت شرایط خاص خود قابل مطالبه است و مرد در هر صورت باید مهریه همسر خود را بپردازد.

انواع مهریه از نظر شرط استطاعت

۱ مهریه عند المطالبه: عند المطالبه به معنی هنگام مطالبه است و مهریه عندالمطالبه مهریه‌ای است که زن هر زمان که آن را مطالبه کند مرد باید آن را بپردازد و در صورتی که مرد آن را نپردازد می‌تواند از مراجع قانونی برای مطالبه آن اقدام کند و حتی در صورتی که مرد واقعا استطاعت مالی نداشته باشد، و ادعای اعسار از پرداخت مهریه او اثبات شود، ضمانت اجراهایی وجود دارد که زن می‌تواند با استناد به آن مرد را ملزم به پرداخت مهریه کند.

۲ مهریه عندالاستطاعه: عند الاستطاعه به معنی هنگام توانایی است و این توانایی در این جا به معنی توانایی مالی است و مهریه عندالاستطاعه، مهریه‌ای است که مرد هر زمان که توانایی مالی داشته باشد ملزم به پرداخت آن است. در مهریه عندالاستطاعه زن، باید استطاعت و توانایی مرد را اثبات کند.

هر دو نوع مهریه، عندالاستطاعه و عندالمطالبه قابل دریافت و از دیون ممتاز است و مرد به هیچ وجه نمی‌تواند از پرداخت آن شانه خالی کند، مگر این که خود زن تصمیم به بخشیدن مهریه بگیرد و آن را بذل کند.

در گذشته، در صورتی که مهریه زن عندالمطالبه بود، و مرد به هر دلیل، از جمله عدم توانایی مالی آن را پرداخت نمی‌کرد، زن می‌توانست او را به زندان محکوم کند و در مورد مهریه‌های عندالاستطاعه، مرد تنها در صورتی به زندان می‌افتاد که توانایی پرداخت مهریه را داشت، اما از پرداخت آن امتناع می‌کرد، اما امروزه، طبق بخشنامه اصلاحیه بند (ج) ماده ۱۸ آیین نامه نحوهٔ اجرای محکومیت‌های مالی، مهریه چه عندالاستطاعه باشد چه عندالمطالبه، امکان به زندان انداختن مرد به دلیل عدم توانایی مالی برای پرداخت مهریه وجود ندارد و تنها در صورتی می‌توان او را به زندان محکوم کرد که علی رغم توانایی مالی، از پرداخت آن خودداری کند.

اقسام مهریه از نظر تعیین مهر در نکاح

۱ مهرالمسمی: مقدار مال معینی است که با توافق طرفین در هنگام عقد به عنوان مهریه زن معین شده است که مرد باید آن مقدار را به زن بپردازد. البته نکته قابل توجه این است که زن فقط می‌تواند برای دریافت ۱۱۰ سکه مرد را به پرداخت مهریه جلب کند و از ضمانت اجراهای قانون اجرای محکومیت‌های مالی بهره بگیرد.

۲ مهرالمثل: در صورتی که میزان مهریه زن، در عقدنامه نکاح ذکر نشده باشد و طرفین هیچ توافقی بر این مبنا انجام نداده باشند و همچنین بین طرفین نزدیکی رخ داده باشد، برای زن، مهرالمثل تعیین می‌شود. ماده ۱۰۸۷ مهرالمثل را تعریف کرده است: «اگر در نکاح دائم مهر ذکر نشده یا عدم مهر شرط شده باشد نکاح صحیح است و طرفین میتوانند بعد از عقد مهر را به تراضی معین کنند و اگر قبل از تراضی بر مهر معین بین آن‌ها نزدیکی واقع شود زوجه مستحق مهرالمثل خواهد بود.»

علاوه بر آن موارد دیگری نیز وجود دارد که زن مستحق دریافت مهرالمثل می‌شود. این موارد عبارتند از:

در صورتی که عقد نکاح به درستی منعقد نشده باشد و یا شرایط لازم برای انعقاد را نداشته باشد و زن هم از این قضیه اطلاع نداشته باشد و با مرد، نزدیکی کند، مهرالمثل به او تعلق خواهد گرفت. طبق ماده ۱۰۹۹: «در صورت جهل زن به فساد نکاح و وقوع نزدیکی زن مستحق مهرالمثل است.»

مورد دومی که زن مهرالمثل دریافت می‌کند، این است که مهریه‌ای که در عقدنامه مشخص شده باشد، معلوم نباشد و یا ارزش مادی نداشته باشد که در ماده ۱۱۰۰ این نکته به روشنی بیان شده است: «در صورتی مهرالمسمی مجهول باشد یا مالیت نداشته باشد یا ملک غیر باشد در صورت اول و دوم زن مستحق مهرالمثل خواهد بود…»

برای تعیین مهرالمثل، وضعیت زن مورد توجه قرار می‌گیرد و با توجه به‌شان زن و وضعیت خانوادگی او مهرالمثل محاسبه می‌شود ماده ۱۰۹۱ در همین مورد می‌گوید: «برای تعیین مهرالمثل باید حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به اماثل و اقران و اقارب و همچنین معمول محل و ... در نظر گرفته شود.»

۳ مهرالمتعه: در ماده ۱۰۹۳ این نوع مهر تعریف شده است: «هرگاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهر زن خود را طلاق دهد، زن مستحق مهرالمتعه است» بنابراین در مورد این که مهرالمتعه به زن تعلق می‌گیرد یا خیر، دو شرط باید وجود داشته باشد: اول این که مهریه در زمان نکاح مشخص نشده باشد، و دومی این که پیش از این که زن و مرد باهم ارتباط زناشویی داشته باشند، طلاق بگیرند.

برای تعیین میزان مهرالمتعه، بر خلاف مهرالمسمی، وضعیت اقتصادی مرد مورد توجه قرار می‌گیرد نه وضعیت زن. ماده ۱۰۹۴ قانون مدنی به این نکته اشاره کرده است: «برای تعیین مهرالمتعه حال مرد از حیث غنا و فقر ملاحظه می‌شود»

۴ مهرالسنه: تعریف مهرالسنه در قانون مدنی نیامده است، اما با مراجعه به منابع فقهی می‌توان به تعریف آن پی برد. مهرالسنه، مهریه دختران پیامبر بوده که میزان آن پانصد درهم نقره است که محاسبه آن با نوسانات بازار لحاظ می‌شود و در صورتی که در قسمت میزان مهریه، نوشته شده باشد، مهرالسنه این میزان قابل مطالبه است.