در سوگ پرفسور سید عبدالعلی قوام

یادداشت حاضر در رثای سوگ استاد و نکوداشت شان علمی و دانشگاهی آن شادروان از سوی محمدرضا زمانی درمزاری( فرهنگ)، از دانش آموختگان دهه هفتاد استاد در رشته علوم سیاسی در دانشگاه مزبور و مشاور حقوقی پیشین ایشان تهیه و منتشر می گردد.
نخستین توفیق دانشگاهی نگارنده در دانشگاه شهید بهشتی تهران؛ آشنایی با دکتر سید عبدالعلی قوام، مدیر گروه وقت رشته علوم سیاسی آن دانشگاه در سالهای نخست دهه 70 و همراه با تدریس دروس متعدد آن رشته برای دانشجویان علوم سیاسی در آن گروه از سوی استاد بوده است. دکتر قوام؛ استادی بی مانند و به غایت محترم، مودب، متین و برخوردار از شان والای علمی و دانشگاهی و استادی بوده که از سالهای آغازین دوران دانشجویی در مقطع کارشناسی رشته نخست دانشگاهی اینجانب، سعادت آشنایی و شاگردی در حضور ایشان و بهره مندی از محضر سایر اساتید محترم و وقت آن گروه، از جمله مرحوم پرفسور علی اکبر، پرفسور علیرضا ازغندی، پرفسور فرهنگ رجایی، پرفسور محمود سریع القلم، پرفسور محمود رضا قدس، مرحوم پرفسور سید محمد هاشمی، دکتر ملک یحیی صلاحی و... در سالهای آغازین دوران دانشجویی بنده نصیب اینجانب و سایر دانشجویان همدرس در آن دانشگاه گردید؛ اساتید برجسته و شهیر علوم سیاسی و روابط بین الملل در دانشگاه های داخلی و خارجی که موجبات دانش اندوزی در رشته نخست دانشگاهی بنده در رشته علوم سیاسی را فراهم آورده و همواره نیز وامدار آموزه های علمی، دانشگاهی و اخلاقی یکایک آن دانشمندان و حدشناس و قدرشناس تلاشهای علمی و آموزشی هر یک از آنها بوده و خواهم بود : " من در دل دارم از دو کس سپاس، یکی حدشناسی و دگر، قدر شناس..." ( سعدی )
با این وجود، علیرغم تحصیل مقدماتی در رشته علوم سیاسی، گذشت زمان- نگارنده را در مسیر حقیقت و عدالت بعنوان یک دادفرِ دادگر و وکیل دادگستریِ دادخواه قرار داد و دانش اندوزی در رشته های حقوق و حقوق بین الملل را در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی رشته حقوق بین الملل در سرنوشت علمی و دانشگاهی وی رقم زد و همزمان نیز فعالیت حرفه ای در وکالت و تدریس توامان در دانشگاه و کنشگری های مدنی و حرفه ای و حقوق بشری را برای وی به ارمغان آورد و دانش اندوزی در رشته علوم سیاسی، چه " رهاورد متفاوت، متمایز، منحصر، موفق، موثر و مستمری در رشته حقوقی و فعالیت حرفه ای وکالت" را برای اینجانب به ارمغان آورد که شایسته تقدیم و بایسته تحسین نسبت به آموزه های علوم سیاسی فراگرفته از مرحوم پرفسور قوام و سایر اساتید بی مانند رشته علوم سیاسی در دانشگاه شهید بهشتی بوده است که نگارنده را تنها دانش آموختۀ رشته انتزاعی حقوق آن ننمود و توان و امکانِ تحلیل مستمرِ رویدادهای حقوقی و بین المللی را در رشته حقوق و آیین نگارش حقوقی و تحلیلی موثر در دفاع و وکالت و رویکرد حقوق بشری و بین المللی را بر وی ارزانی داشت.
سرنوشتی که با وجود دهه ها فراغت از تحصیل در رشته علوم سیاسی در دانشگاه شهید بهشتی و افتخار شاگردی در محضر پرفسور سید عبدالعلی قوام و سایر اساتید فاخر رشته علوم سیاسی آن دانشگاه مانع از قطع ارتباط و همدلی با آن مرحوم نگردید و سالها بعد نیز توفیق دوباره نصیب اینجانب گردید تا در مسائل حقوقی مربوط به پرفسور قوام با احترام و با افتخار در خدمت ایشان بوده و بعنوان" دانشجوی رشته علوم سیاسی دیروز" و" وکیل دادگستری امروز" با احترام در مقام هم اندیشی و تبادل نظر و مشاوره حقوقی به جناب استاد در پرونده های حقوقی مرتبط اقدام کرده و ذره ای، ولو اندک در مقام جبران آموزه های علمی و دانشگاهی فراگرفته در رشته علوم سیاسی به جناب استاد باشم و صد البته، چه سعادت بایسته ای بود که نصیب شاگرد پیشین و همیشگی استاد گردید تا به فرموده سعدی بر آن باشم و نیز گردم ؛" میاسای از آموختن یک زمان، ز دانش میفکن دل اندر گمان، چو گویی که وام خرد توختم، همه هر چه بایستم آموختم، یکی نغز بازی کند روزگار، که بنشاندت پیش آموزگار..."
با وجود تاکید استاد برای حضور در دفتر وکالت اینجانب، با اجازه ایشان و در گام نخست برای ادای احترام و تجدید دیدار با استاد با هماهنگی قبلی به منزل شان در شهرک غرب شرفیاب شده و متعاقب آن، بنا به درخواست استاد و با تشریف فرمایی ایشان به دفتر وکالت دانشجوی قدیمی خود در بلوار میرداماد تهران بوده که با هم نشینی های صمیمانه و همدلانه با جناب استاد و تجدید ایام دوران گذشته در دانشگاه شهید بهشتی و رویدادهای دانشگاهی پس از آن، با احترام در خدمت ایشان بودم تا رهگشای امور حقوقی و قانونی مربوط به استاد و خاندان محترم قوام باشم.
با این حال، چه تاسف بار نیز بوده است که مرحوم پرفسور قوام در نشست حضوری در دفتر وکالت اینجانب فرمودند؛" بیش از دو دهه بعنوان مدیر گروه رشته علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی بوده، اما حتی، یک بار و برای یک نوبت هم در امور سیاسی و سیاست داخلی و خارجی کشور طرف مشورت دست اندرکاران قرار نگرفته ام..." ! و چه تامل برانگیز بود این حسرت و دغدغۀ نام آشنای این استاد بی مانند علوم سیاسی که تجربۀ مشابه سایر اساتید و دانشمندانی است که نوعاً در گوشۀ عزلت و ایامِ فرقت، در تنهایی و جفای روزگار و بی مهری علمی این دیار؛ گذر ایام کرده و جامعۀ انسانی و مدیریتیِ دانشمند پندار کشور نیز محروم از فیض حضورِ علمی و کارشناسی همیشگی آنها می باشند...؛ " دود اگر بالا نشیند کسر شان شعله نیست، جای چشم ابرو نگیرد، گرچه او بالاتر است..." ! (khabaronline.ir/xhBBL )
تا اینکه در روز 9 خرداد در میان انبوهی از خبرهای منتشره در رسانه ها و خبرگزاری ها به ناهگاه، مشاهده و دریافت خبر درگذشت مرحوم پرفسور سید عبدالعلی قوام، شوک بزرگ و حیرت آوری را بر اینجانب به مانند سایر دانش آموختگان رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل وارد کرد و موجبات تاسف و تاثر فراوان بنده و آنها را برانگیخت! هنوز از دردِ جانکاه خبر درگذشت مرحوم دکتر سید جواد طباطبایی، فیلسوف ایرانشهر به مانند فوت دکتر سیدمحمد هاشمی، استاد برجستۀ حقوق اساسی دانشگاه شهید بهشتی، عضو شورای عالی کمیسیون حقوق بشر اسلامی و عضو گروه کار بازداشت‌ های خودسرانۀ کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد و استاد شهیر و پیشین اینجانب در درس حقوق اساسی دردانشگاه مزبور و از همکاران فرهیخته حرفه ای وکالت چند صباحی نگذشته بود که در کمال ناباوری باید شاهد آسمانی شدنِ شادروان پرفسور سید عبدالعلی قوام بود و در حسرت از دست دادنِ پیاپی دانشمندان به نام و مشاهیر بی مانندِ علوم سیاسی ایرانی و جهانی تاسف خورد و چون سعدی با آه و فغان برآشفت و بیان داشت که ؛" ...بگذار تا بگرییم چون ابر در بهاران، کز سنگ گریه( ناله) خیزد روز وداع یاران، هر کو شراب فرقت روزی چشیده باشد، داند که سخت باشد قطع امیدواران...، چندین که بر شمردم از ماجرای عشقت، اندوه دل نگفتم الا یک از هزاران، سعدی به روزگاران مهری نشسته در دل، بیرون نمی‌توان کرد الا به روزگاران، چندت کنم حکایت شرح این قدر کفایت، باقی نمی‌توان گفت الا به غمگساران..."
کوتاه نگاهی به مقام علمی و دانشگاهی و پژوهشی پرفسور سید عبدالعلی قوام :
پرفسور سید عبدالعلی قوام، متولد 1324 در قزوین و دانش آموخته رشته علوم سیاسی دانشگاهی ملی ایران( شهید بهشتی) در سال 1347، کارشناسی ارشد" اداره امور دولتی" از دانشگاه ایلی‌ نوی آمریکا در سال 1352، کارشناسی ارشد رشته" تئوری اجتماعی و سیاست عمومی" از دانشگاه آبردین انگلستان و دکترای علوم سیاسی از دانشگاه مزبور در سال 1357 می باشد که پس از بازگشت به ایران و عضویت در هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، ریاست مرکز آموزش و پژوهش سازمان‌های محلی و شهرداری‌های کشور را تا سال 1359 عهده دار گردید و از سال ۱۳۶۶ تا ۱۳۸۲ نیز بعنوان مدیر گروه رشته علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی به فعالیت آموزشی و علمی در آن دانشگاه پرداخت و مبادرت به آموزشِ توامان هزاران دانشجوی رشته های مزبور نمود و با جلب و جذب اساتید شهیر رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل چون مرحوم پرفسور علی اکبر که از اساتید پیشین مرحوم دکتر قوام نیز بود یا پرفسور فرهنگ رجایی و پرفسور محمودرضا قدس، استاد وقت و مدعو دانشگاه هارواد و لاهه و مانند آنها در جهت غنای هر چه بیشتر علمی و دانشگاهی گروه علوم سیاسی دانشگاه مزبور اقدام نمود.
شادروان پرفسور سید عبدالعلی قوام دارای صدها کتاب و مقاله و ترجمه علمی و آثار پژوهشی بی مانندی است که بعنوان منابع درسی و دانشگاهی در رشته های علوم سیاسی و روابط بین الملل مورد استفاده جامعه دانشگاهی مربوطه قرار گرفته و کتاب شهیر" اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل"، منتشره در سال 1370 نیز بعنوان" کتاب برگزیده سال" شناخته و معرفی گردید. توسعه سیاسی و تحول اداری(۱۳۷۱)، نقد نظریه‌های نوسازی و توسعه سیاسی(۱۳۷۴)، سیاست‌های مقایسه‌ای(۱۳۷۶)، چالش‌های توسعه سیاسی(۱۳۸۱)، جهانی شدن و جهان سوم(1382)، روابط بین‌الملل: نظریه‌ها و رویکردها(۱۳۸۴)، سیاست‌شناسی: مبانی علم سیاست()۱۳۸۹، دیالوگ میان روابط بین‌الملل و حقوق بین‌الملل در آغاز هزاره سوم : یک مطالعه بین رشته‌ای(۱۳۹۷)، از زمرۀ بخشی از کتب و آثار علمی آن مرحوم به شمار می رود که به همراه ترجمه مبانی دیپلماسی: چگونگی مطالعه روابط میان دولت‌ها، نوشته جان ویک لین(۱۳۶۷)، تحولات سیاسی و اجتماعی اروپای شرقی تا ۱۹۴۵، نوشته آنتونی پولانسکی( ۱۳۶۹) و دین و نظریه روابط بین‌الملل، نوشته جک اسنایدر با همکاری رحمت حاجی مینه( ۱۳۹۳) و مقالات علمی متعدد و منتشره استاد در رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل؛ منشاء خدمات آموزشی، علمی، پژوهشی و دانشگاهی ارزشمندی در آموزش، ترویج، ارتقاء و توسعه رشته های دانشگاهی مزبور و تربیت هزاران دانش آموخته در آن حوزه ها بوده است و آثار علمی و پژوهشی ایشان به عنوان منابع اصلی در رشته علوم سیاسی، روابط بین‌الملل و سیاست‌های تطبیقی به شمار رفته و از استاد بعنوان یکی از چهره های ماندگار و تاثیر گذار در ارتقاء علوم سیاسی در ایران یاد می گردد (http://ghavam.ir/) :
" این شرحِ بی‌نهایت، کز زلفِ یار گفتند، حرفیست از هزاران، کاندر عبارت آمد..." ( حافظ )

یاد و نامشان گرامی و روحشان شاد :
" چگونه سر زخجالت برآورم برِ دوست، که خدمتی به سزا بر نیامد از دستم..."

* مشاور حقوقی استاد و دانش آموخته پیشین رشته علوم سیاسی
zamani.i.legal.institute@gmail.com