چینی که ما نمی شناسیم/ درباره یک کتاب متفاوت

یکی از این موارد (چین) است. چین در ذهن ما صرفا یک کشور نیست. یک مفهوم است. این کلمه برای ما مرادف شده است با هر چیز بی کیفیت و بی ارزش. مرادف شد ه است با خفقان و سرکوب. مرادف شده است با گربه خوری و خفاش خوری. مرادف شده است با بیماری های خوفناکی که اگر کسی به آن دچار شود مرگش حتمی است. این که چه کسانی و یا چه عواملی باعث شکل گیری چنین تصویری در ذهن ما شده اند و اصلا این تصاویر چه قدر با واقعیت منطبق است، موضوع این یادداشت نیست. اما برای اندکی متفاوت اندیشیدن کافی است به این نکته بسیار ساده و ابتدایی فکر کنیم که کشوری با آن جمعیت انبوه چگونه روزشان را به شب می رسانند و قوت لایموتشان را تهیه می کنند؟ و اصلا با آن گستردگی و ازدحام نفوس چگونه به چنین جایگاهی در سیاست و اقتصاد و تکنولوژی و نظامی دست یافته اند؟ مقدمه را کوتاه کنم. حقیقتش را بخواهید خود من اگرچه خیلی هم تحت تاثیر مشهورات زمانه قرار ندارم و قضاوت هایم بر اساس ترهاتی نیست که در افواه شایع می شود اما پیش از مواجه با کتاب (رویای چینی) که مجموعه ای است از سخنرانی های جناب شی جینپینگ، تصویر دیگری از چین داشتم. صادقانه بگویم تصورم این بود که چینی ها صرفا در پرتو نظم و اقتدار آهنین و بر اساس آموزه های سخت گیرانه حزبی به چنین جایگاهی دست یافته اند. قطعا برای اداره کشوری با آن همه عظمت و جمعیت باید نظمی سخت گیرانه در کار باشد اما این همه ماجرا نیست. اگر شما هم می خواهید نه همه حقیقت را بلکه دست کم چیزی بیش از آن که شایع است بدانید خواندن این کتاب برایتان ضروری است.

بازهم صادقانه اعتراف می کنم کتاب را با اکراه دست گرفتم. یعنی اگر مترجم محترم کتاب دوست عزیزم محمدرضا نوروزپور نبود حتی زحمت تورق آن را هم به خودم نمی دادم. ترجمه سخنرانی های یک رئیس جمهور آن هم رئیس جمهور کشوری که بخش اعظمی از مردم کشور من او را مسبب بدبختی های خودشان می دانند چه قدر می تواند جذاب باشد؟ این را هم بگویم که نه اسم کتاب و نه عنوان فرعی آن(پیرامون ساخت جامعه ای انسانی با آینده ای مشترک) هیچ جذابیتی برای مخاطب ندارد و ای کاش جناب نوروزپور با دوستان خوش سلیقه اش که کم هم نیستند در این باره مشورت می کرد. از ظاهر کتاب که بگذریم کافی است همت کنید و فقط چند سطر از یکی از سخنرانی های جناب جینپینگ را بخوانید تا قدر و قیمت کتاب را دریابید. سال ها پیش در غزلی گفته بودم:

شرط رها شدن خرد و عشق و همت است

این چیزها که ساده مهیا نمی شود

قطعا نظام سیاسی کشور چین با تعریفی که ما از وضع موعود و مطلوب در ذهن داریم فاصله دارد اما رسیدن به نقطه ای که امروز در آن قرار گرفته اند و رشک بسیاری از جهانیان را برانگیخته اند حاصل خرد و عشق و همت است. اصلا خود این آقای شی جینپینگ، رشک برانگیز است و آدم ته دلش می گوید ای کاش ما هم رئیس جمهوری چون او داشتیم. مردی از تیره و تبار درست و حسابی. تحصیل کرده. پله پله مراتب سیاسی را طی کرده. خوش ذوق و سخنور و خوش پوش. حتی در ازدواجش این آدم حسابی بودن نمود دارد. با یکی از خوانندگان مشهور موسیقی محلی ازدواج کرده است و در زندگی سیاسی اش به فساد ستیزی شهره است. در واقع مصداقی است از آنچه خوبان همه دارند تو تنها داری. اشتباه نکنید، جو زده نشده ام اما انکار نمی کنم که سرِ‌ذوق آمده ام. رئیس جمهور چین چنان که در مقدمه جناب وردی نژاد آمده است از محدود کردن اینرتنت ابایی ندارد و این نکته برای ما که زخم خورده این محدودیت ها هستیم آزاردهنده است اما حسن شی جینپینگ این است که به دروغ دعوی آزادی بیان و اینترنت و این حرف ها را ندارد. افقی را برای مردم کشورش ترسیم کرده است و بر اساس آن نقشه هایش را پیش می برد. یک نگاه سر دستی به آمار و ارقام نشان می دهد سیاستمداران چینی تا چه اندازه در پیشبرد اهدافشان موفق بوده اند. شعار در سخنرانی ها و بیانیه های رئیس جمهور چین صرفا یک بلوف تبلیغاتی نیست. او با آن شعارها افق های پیش روی ملتی بزرگ را به تصویر می کشد و برای تحقق آن شعارها فکر و برنامه دارد. (توسعه) بالاترین بسامد را در سخنرانی های آقای شی دارد. همین کلمه و کلماتی که در کنار توسعه می آید نشان می دهد که این مرد چه درک درستی دارد از دنیایی که در آن زندگی می کند. و باز جالب این که علیرغم این علاقه شدید به توسعه از سنت نیز غافل نیست و خوب می فهمد توسعه بدون درک درست از سنت ممکن نیست و آن ها که از سنت بریده اند و بدون فهم دقیق از عالم مدرن خواسته اند جا پای متجددان بگذارند اغلب مقلدانی مضحک از آب درآمده اند که نه تنها راه رفتن کبک را نیاموخته اند که راه رفتن خود را نیز از یاد برده اند.

این سخنرانی ها اگرچه با محوریت توسعه ارائه شده اند اما به دلیل احاطه آقای شی بر فن سخنوری و نسبتی که او با عالم فرهنگ و هنر دارد اصلا حوصله سر بر نیست حتی برای مخاطب عوامی چون من. در تمام سخنرانی ها بدون استثنا از مثل و حکایت و شعر استفاده می شود. آن هم چه قدر بجا و درست. تاکید آقای شی بر این نکته که سرنوشت تمام آدمیان به یکدیگر بستگی دارد مثال زدنی است. کتاب پر است از مثال هایی از این دست: اگر می خواهید سریع راه بروید تنها راه بروید اما اگر می خواهید راه دور بروید با هم راه بروید. آقای شی مبنای توسعه را صلح و دوستی می داند و مدام تاکید می کند که در فضای خصمانه نمی توان به توسعه پرداخت. او مدام از گفت و گو سخن می گوید و آن را تنها راه غلبه بر مشکلات می داند. آقای شی سعی دارد به دیگر کشورها این اطمینان را بدهد که چین به هیچ وجه خطری برای دیگر کشورها محسوب نمی شود و قدرتمند تر شدن چین به نفع همه جهان خواهد بود. در ادبیات آقای شی سر سوزنی تهدید و خشونت و رجزخوانی برای دیگران نمی بینیم. هرچه هست دعوت به صلح است و گفت و گو و دوستی، چرا که چینی ها خوب فهمیده اند پیشرفت و توسعه فقط در سایه امنیت امکان تحقق دارد. آقای شی وقتی درباره خاورمیانه حرف می زند دلت به درد می آید. چطور می شود او این بدیهیات را بفهمد و بسیاری از رهبران مرتجع منطقه متوجه نشوند درد خاورمیانه چیست؟ این چند خط سخنرانی را که در جمع دیپلمات های عرب قرائت شده بخوانید تا بهتر متوجه منظورم بشوید:

خاورمیانه سرزمین ثروت و فراوانی است و دیدن این که هم چنان درگیر جنگ و درگیری است دردناک است. خاورمیانه به کدام سمت در حال حرکت است؟...روزی شاعر عرب گفته است: وقتی به خورشید روی آوری، ‌امید خواهی دید. در خاورمیانه امید وجود دارد و همه طرف ها باید مسیر گفت و گو و توسعه را برای جستجوی آن دنبال کنند... د. وضعیت کنونی در سوریه ناپایدار است. درگیری هیچ برنده ای نخواهد داشت و فقط برای مردم منطقه درد و رنج به ارمغان خواهد آورد. برای رسیدگی به موضوعات آتش بس اولویت اصلی است. منسیوس فیلسوف چین باستان می گوید: حمایت از رفتار صحیح به این بستگی دارد که چگونه بتوانیم در راه عدالت قدم برداریم. اقدامت سیاست خاورمیانه ای چین با در نظر گرفتن درستی و نادرستی ذاتی مسائل و با در نظر داشتن منافع اساسی مردم خاورمیانه تعیین می شود...گسترش تروریسم و افکار افراطی چالشی جدی برای صلح و توسعه است...تروریسم مرز نمی شناسد و هرگز عادلانه نیست در این مبارزه استانداردهای دوگانه اعمال شود. به همین ترتیب تروریسم نباید با هیچ قوم و یا مذهب خاصی مرتبط شود...چین مرکز تحقیقات چین-عربی در زمینه اصلاحات و توسعه را راه اندازی خواهد کرد. ما میزگردی در مورد گفت و گوی فرهنگی و ریشه کنی افراط گرایی را در چارچوب مجمع همکاری چین و کشورهای عربی برگزار و بازدیدهای تبادلی توسط ۱۰۰ رهبر مذهبی معروف را ترتیب خواهیم داد.

به عنوان یک علاقه مند به ادبیات که خیلی هم از اهل سیاست دل خوشی نداشته ام به شما پیشنهاد می کنم این کتاب را نه به عنوان سخنرانی های یک سیاستمدار بلکه به عنوان یک آدم ویژه و خوش ذوق بخوانید و لذت ببرید. این سخنرانی ها علاوه بر این که به ما کمک می کند درک بهتری از چین داشته باشیم به ما یاد می دهد چگونه می توانیم موضوعات بی روح و زمختی را با حکمت و ادبیات پیوند دهیم و حوصله مخاطب را سر نبریم. به این فراز دقت کنید. گویی شاعری درباره انرژی هسته ای در حال سخن گفتن است:

آنچه در بهار می کاریم در تابستان شکوفه می دهد، ‌در پاییز به ثمر می رسد و در طول زمستان ما را حفظ می کند. آن چه را ما می کاریم، ‌همان را درو خواهیم کرد. تا زمانی که ما صمیمانه باهم همکاری کنیم و به تقویت امنیت هسته ای ادامه دهیم انرژی هسته ای بدون شک آینده روشن تری را برای ما به ارمغان خواهد آورد.

۵۷۵۷