«همه موافق مذاکره هستند، ولی چشم‌انداز احیای برجام وجود ندارد»

فایننشال تایمز در گزارشی نوشته است که قدرت‌های غربی بحث‌ در مورد چگونگی تعامل با ایران را بر سر فعالیت‌های هسته‌ای‌ این کشور از سر گرفته‌اند. در این گزارش محرک این اقدام جدید «نگرانی‌ از گسترش تهاجمی برنامه‌ هسته‌ای جمهوری اسلامی و آغاز یک جنگ جدید در خاورمیانه» عنوان شده است.

در ایران، مقام‌های غربی معتقدند که ذخیره اورانیوم غنی‌‌شده ایران تا حدی است که بتوان با آن در کمتر از دو هفته مواد کافی برای یک سلاح هسته‌ای تولید کرد.

یک دیپلمات غربی به فایننشال تایمز گفت: «اینکه ما به یک برنامه دیپلماتیک فعال برای مقابله با برنامه هسته‌ای ایران نیاز داریم و نه اینکه اجازه دهیم برنامه هسته‌ای ایران منحرف شود در میان مقام‌های غربی پذیرفته شده است. چیزی که مرا نگران می‌کند این است که تصمیم‌گیری ایران کاملاً بی‌نظم است و ممکن است منتهی به حمله اسرائیل به ایران شود.»

ایالات متحده، فرانسه، آلمان و بریتانیا تلاش‌های دیپلماتیک برای احیای برجام را در ماه سپتامبر متوقف کردند. یعنی درست پس از اینکه تهران پیش‌نویس پیشنهادی جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا را رد کرد. سرکوب خشونت آمیز اعتراضات ضد رژیم پس از قتل حکومتی مهسا (ژینا) امینی و فروش پهپاد به روسیه برای حمله به شهرهای اوکراین و البته بازداشت شهروندان اروپایی وضعیت را پیچیده‌تر هم کرد.

در آستانه نشست شورای حکام: تلاش غرب و جمهوری اسلامی برای کنترل تنش هسته‌ای

اما در ماه‌های اخیر تماس‌هایی با مقام‌های ایرانی وجود داشته است، از جمله دیداری در اسلو در ماه مارس بین مقام‌های فرانسه، آلمان و بریتانیا  و علی باقری کنی، مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران.

دیپلمات‌ها و تحلیلگران می گویند که راب مالی، نماینده آمریکا در امور ایران هم چندین بار با امیر سعید ایروانی، سفیر ایران در سازمان ملل که پیش از اعزام به نیویورک در ماه سپتامبر، یکی از مقامات ارشد شورای عالی امنیت ملی بود، دیدار کرده است.

تصور می‌شود که این گفت‌وگوها اولین تماس مستقیم بین مقام‌های آمریکایی و ایرانی از زمانی است که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق آمریکا از برجام خارج شد. متعاقب آن، ترامپ صدها تحریم را علیه جمهوری اسلامی اعمال کرد و ایران هم با افزایش گسترده فعالیت‌های هسته‌ای پاسخ داد.

یکی از مقام‌های نزدیک به دولت آمریکا به گزارشگر فایننشال تایمز گفته است که این گفتگوها در درجه اول بر امکان تبادل زندانیان با ایران متمرکز بود. تهران حداقل سه شهروند ایرانی-آمریکایی در زندانهایش دارد و در ازای آن خواستار آزاد شدن پول‌های بلوکه‌شده‌اش در کره جنوبی است.

تهران هفته گذشته با مبادله زندانیان با بلژیک موافقت کرد و دو اتریشی را که در ایران زندانی بودند هم مبادله شدند. این رسانه آمریکایی معتقد است که تبادل موفقیت آمیز زندانیان با ایالات متحده می‌تواند فضا را برای ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای بهبود بخشد.

جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا گرچه در شعارهای انتخاباتی‌اش متعهد شده بود که در صورت پایبندی تهران به برجام، به برجام بازگردد و تحریم‌ها را کاهش دهد  اما اخیراً آمریکایی‌ها گفته‌اند که «برجام در دستور کار نیست».

همین موضوع چشم‌انداز بازگشت به برجام را غیرمحتمل کرده است و به نظر می‌رسد تمرکز بر معامله‌های کوچکتر مانند تبادل زندانیان باشد.

دیپلمات‌ها و تحلیلگران می‌گویند یکی دیگر از گزینه‌های بالقوه شامل نوعی توافق موقت یا تنش‌زدایی از سوی هر دو طرف است که بر اساس آن ایران سطح غنی‌سازی خود را در ازای تعلیق برخی تحریم‌ها کاهش می‌دهد.

احیای برجام: آمریکا می‌گوید خبری نیست، ایران می‌گوید خبرهایی است

یک دیپلمات دیگر که در جریان این گفت‌وگوها قرار داشته است، گفت: «مبادله زندانیان راهگشای مذاکرات خواهد بود. بعید است که توافق هسته‌ای وجود داشته باشد، اما ممکن است نوعی توافق موقت وجود داشته باشد.»

یکی از مقام‌های آمریکایی گفت: «واشنگتن همیشه معتقد بوده که دیپلماسی بهترین راه برای اطمینان از این  است که ایران هرگز به سلاح هسته‌ای دست پیدا نمی‌کند.»

ایران در حال غنی‌سازی اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد است و در ژانویه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ذرات غنی‌شده تا حدود ۸۴ درصد را در نیروگاه فردو کشف کرد که تقریباً نزدیک به درجه غمی‌سازی تسلیحاتی است.

پس از آن رویداد، مقام‌های اسرائیل مرتب هشدار داده‌اند که دولتشان هر کاری که لازم باشد برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای انجام خواهد داد.

غرب هنوز در مرحله تردید و انتظار است

آژانس‌های خبری به نقل از گزارش‌های فاش شده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در روزهای گذشته نوشتند که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیگر سؤالی درباره ذرات یافت شده در فردو ندارد. این امر می‌تواند فشار بر ایران را در آستانه نشست چند روز آینده شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی کاهش دهد.

با این حال، در میان غربی‌ها در مورد جدیت ایران برای حل بحران هسته‌ای و اینکه آیا بایدن مایل به مذاکره برای یک توافق در حالی که ایالات متحده برای چرخه انتخابات بعدی خود آماده می‌شود یا خیر، تردید وجود دارد.

علی واعظ، کارشناس مسائل ایران در گروه بحران، می‌گوید: «اروپا بیشتر به واشنگتن نگاه می‌کند تا ببیند آیا دولت بایدن تصمیمی می‌گیرد یا خیر، اما آنها ناامید شده‌اند زیرا ایالات متحده می‌خواهد تا پس از انتخابات ۲۰۲۴ این موضوع را مسکوت بگذارد. نگرانی اصلی در اینجا انتخاب مجدد رئیس جمهور است.»