روز جهانی محیط زیست در حالی فرا رسید که هفت تن از شناخته‌شده‌ترین کنشگران این حوزه اکنون بیش از پنج و سال نیم است که در ایران زندان هستند. دانشگاه ادینبورگ اسکاتلند در این روز میزبان برنامه‌ای ویژه‌ای است که با تمرکز به سرگذشت و کارنامه این متخصصان زندانی به وضعیت زیست‌بوم و حیات‌وحش ایران می‌پردازد.

سپیده کاشانی، هومن جوکار، نیلوفر بیانی، امیرحسین خالقی، طاهر قدیریان، سام رجبی و مراد طاهباز از بهمن ۱۳۹۶ در زندان‌اند. بازداشت این فعالان «موسسه حیات وحش میراث پارسیان» به فاصله کوتاهی از اعتراضات سراسری دیماه ۱۳۹۶ روی داد. در حالی که در ابتدا برخورد با فعالان محیط زیست میراث پارسیان در سکوت خبری اتفاق افتاد، اما بلافاصله به دنبال آنچه مقامات خودکشی کاووس سیدامامی مدیرعامل موسسه حیات وحش میراث پارسیان اعلام کردند، بازداشت این افراد خبرساز شد. دامنه دستگیری‌ها تا معاون وقت سازمان محیط زیست، کاوه مدنی، کشیده شد.

در این نشست شماری از متخصصان بین‌المللی و متخصصان حوزه محیط زیست هم شرکت دارند. برخی از این متخصصان در سال‌های فعالیت موسسه میراث پارسیان با این کنشگران زندانی همکار بودند.

ارس امیری، از بانیان برگزاری نشست ادینبورگ، می‌گوید که «هدف اصلی در درجه اول صحبت از زندانیان محیط زیست از نظر تخصص حرفه‌ای شان و تنوع کاری‌شان بود. از جمله تنوع حیواناتی که از آنها حفاظت می‌کردند: دلفین، گوسفند وحشی، لاکپشت‌ها، خرس آسیایی و یوز آسیایی که خیلی معروف شد. در عین حال در این برنامه به رویکرد این کنشگران اشاره می‌شود، از جمله رویکردشان در کار نزدیک با مردم بومی، اعتمادسازی و فکر کردن به نیاز آنها.»

خانم امیری از زندانیان سیاسی سابق در ایران که دو سال و نیم با سپیده کاشانی و نیلوفر بیانی همبند بوده، درباره پرونده زندانیان محیط زیست می‌گوید: «داستان زندانیان سیاسی هرکدام تجلی یک ظلم و بی‌عدالتی است. اما پرونده محیط زیستی‌ها وجوه مختلفی از بی‌عدالتی داشت، دوره بازجویی و فشارها بسیار شدید بود. حتی در سال‌های اول بازداشت برای دسترسی به ابتدایی‌ترین حقوق‌شان از جمله دسترسی به درمان با چالش مواجه بودند».

پیشتر نیلوفر بیانی و سپیده کاشانی در نامه‌هایی که بی‌بی‌سی به آن دست پیدا کرده بود، جزئیاتی را از شکنجه‌ها و فشارهای اطلاعات سپاه فاش کرده بودند.

عدالت اقلیمی در پیوند با عدالت اجتماعی

خانم امیری می‌افزاید که «فعالیت گسترده و بین‌المللی بچه‌های نشان دهنده این است که طبیعت ایران بخشی از میراث جهانی است. و این مبارزه و تلاش برای عدالت اقلیمی از مبارزه برای عدالت اجتماعی جدا نیست. این ها در همه جا به هم وابسته‌اند. ما هم خواستیم اهمیت تخصصی فعالیت بچه‌ها را یادآوری کنیم. و هم رابطه درونی بین عدالت اجتماعی و عدالت اقلیمی را. اینکه چطور این بچه‌ها در فضای بین‌المللی کار کردند».

او می‌گوید «کنار هم آمدن این متخصصان بین‌المللی محیط زیست هم تنوع و غنای حیات وحش ایران را نشان می‌دهد و هم نشان می‌دهد چقدر کنار بچه‌ها عمق داشت. موضوعی که روشن می‌سازد چقدر اتهامات کذب بود».

سارا دورانت، کریس والزر، اندرو کیشنر، لیلی خلعتبری، کاوه مدنی از جمله متخصصانی هستند که در نشست اسکاتلند سخنرانی می‌کنند.

اطلاعات سپاه پاسداران در ابتدا فعالان محیط زیست میراث پارسیان را به جاسوسی متهم کرد. اما هم متهمان، خانواده‌هایشان و حتی مسئولان دولت وقت ایران این اتهام را رد کردند و وزارت اطلاعات اعلام کرد که این نهاد مرجع تشخیص جاسوس است.

در برنامه امروز دانشگاه ادینبورگ، نمایشگاهی از عکس‌های فعالان محیط زیست نیز نمایش درآمد.

خاموشی زیست‌بوم

برنامه «ری‌را» در گلاسکو در حالی مطرح می‌شود که در سال‌های اخیر دایره فعالیت سازمان‌های مردم نهاد و فعالان محیط زیست و پوشش وگزارش‌های رسانه‌ای این حوزه به شدت کاهش یافته است.

از میانه دهه دهه ۹۰ فشارهای امنیتی بر فعالان محیط زیست افزایش یافت و شماری از سازمان‌های مردم‌نهاد محدود شدند. از سال ۱۳۹۶ به بعد، شماری از اعضای این نهادها از جمله اعضای انجمن سبز چیا در کردستان و همچنین موسسه میراث حیات وحش پارسیان هم بازداشت شدند. بسیاری از این سازمان‌ها بارها مورد تمجید دولت حسن روحانی و رسانه‌ها قرار گرفته ‌بودند.

در دوره دوم دولت حسن روحانی هم عیسی کلانتری، رئیس وقت سازمان محیط زیست هم بدون اعلام قبلی مجوز مدارس طبیعت را لغو کرد. او در آن زمان گفته بود مراجع دینی مدارس طبیعت را «غیرشرعی» و وزارت اطلاعات، بنیان‌گذاران آن را «توده‌ای» می‌داند. مدارس طبیعت در ایران، به عنوان مراکزی با هدف کمک به دانش آموزان برای یادگیری «مهارت‌های زندگی» در اسفند ۱۳۹۲ و به ابتکار شماری از کارشناسان و فعالان محیط زیست و با مجوز سازمان محیط زیست تأسیس شد.

روز جهانی محیط زیست در حالی فرا رسید که هفت تن از شناخته‌شده‌ترین کنشگران این حوزه اکنون بیش از پنج و سال نیم است که در ایران زندان هستند. دانشگاه ادینبورگ اسکاتلند در این روز میزبان برنامه‌ای ویژه‌ای است که با تمرکز به سرگذشت و کارنامه این متخصصان زندانی به وضعیت زیست‌بوم و حیات‌وحش ایران می‌پردازد.

سپیده کاشانی، هومن جوکار، نیلوفر بیانی، امیرحسین خالقی، طاهر قدیریان، سام رجبی و مراد طاهباز از بهمن ۱۳۹۶ در زندان‌اند. بازداشت این فعالان «موسسه حیات وحش میراث پارسیان» به فاصله کوتاهی از اعتراضات سراسری دیماه ۱۳۹۶ روی داد. در حالی که در ابتدا برخورد با فعالان محیط زیست میراث پارسیان در سکوت خبری اتفاق افتاد، اما بلافاصله به دنبال آنچه مقامات خودکشی کاووس سیدامامی مدیرعامل موسسه حیات وحش میراث پارسیان اعلام کردند، بازداشت این افراد خبرساز شد. دامنه دستگیری‌ها تا معاون وقت سازمان محیط زیست، کاوه مدنی، کشیده شد.

در این نشست شماری از متخصصان بین‌المللی و متخصصان حوزه محیط زیست هم شرکت دارند. برخی از این متخصصان در سال‌های فعالیت موسسه میراث پارسیان با این کنشگران زندانی همکار بودند.

ارس امیری، از بانیان برگزاری نشست ادینبورگ، می‌گوید که «هدف اصلی در درجه اول صحبت از زندانیان محیط زیست از نظر تخصص حرفه‌ای شان و تنوع کاری‌شان بود. از جمله تنوع حیواناتی که از آنها حفاظت می‌کردند: دلفین، گوسفند وحشی، لاکپشت‌ها، خرس آسیایی و یوز آسیایی که خیلی معروف شد. در عین حال در این برنامه به رویکرد این کنشگران اشاره می‌شود، از جمله رویکردشان در کار نزدیک با مردم بومی، اعتمادسازی و فکر کردن به نیاز آنها.»

خانم امیری از زندانیان سیاسی سابق در ایران که دو سال و نیم با سپیده کاشانی و نیلوفر بیانی همبند بوده، درباره پرونده زندانیان محیط زیست می‌گوید: «داستان زندانیان سیاسی هرکدام تجلی یک ظلم و بی‌عدالتی است. اما پرونده محیط زیستی‌ها وجوه مختلفی از بی‌عدالتی داشت، دوره بازجویی و فشارها بسیار شدید بود. حتی در سال‌های اول بازداشت برای دسترسی به ابتدایی‌ترین حقوق‌شان از جمله دسترسی به درمان با چالش مواجه بودند».

پیشتر نیلوفر بیانی و سپیده کاشانی در نامه‌هایی که بی‌بی‌سی به آن دست پیدا کرده بود، جزئیاتی را از شکنجه‌ها و فشارهای اطلاعات سپاه فاش کرده بودند.

عدالت اقلیمی در پیوند با عدالت اجتماعی

خانم امیری می‌افزاید که «فعالیت گسترده و بین‌المللی بچه‌های نشان دهنده این است که طبیعت ایران بخشی از میراث جهانی است. و این مبارزه و تلاش برای عدالت اقلیمی از مبارزه برای عدالت اجتماعی جدا نیست. این ها در همه جا به هم وابسته‌اند. ما هم خواستیم اهمیت تخصصی فعالیت بچه‌ها را یادآوری کنیم. و هم رابطه درونی بین عدالت اجتماعی و عدالت اقلیمی را. اینکه چطور این بچه‌ها در فضای بین‌المللی کار کردند».

او می‌گوید «کنار هم آمدن این متخصصان بین‌المللی محیط زیست هم تنوع و غنای حیات وحش ایران را نشان می‌دهد و هم نشان می‌دهد چقدر کنار بچه‌ها عمق داشت. موضوعی که روشن می‌سازد چقدر اتهامات کذب بود».

سارا دورانت، کریس والزر، اندرو کیشنر، لیلی خلعتبری، کاوه مدنی از جمله متخصصانی هستند که در نشست اسکاتلند سخنرانی می‌کنند.

اطلاعات سپاه پاسداران در ابتدا فعالان محیط زیست میراث پارسیان را به جاسوسی متهم کرد. اما هم متهمان، خانواده‌هایشان و حتی مسئولان دولت وقت ایران این اتهام را رد کردند و وزارت اطلاعات اعلام کرد که این نهاد مرجع تشخیص جاسوس است.

در برنامه امروز دانشگاه ادینبورگ، نمایشگاهی از عکس‌های فعالان محیط زیست نیز نمایش درآمد.

خاموشی زیست‌بوم

برنامه «ری‌را» در گلاسکو در حالی مطرح می‌شود که در سال‌های اخیر دایره فعالیت سازمان‌های مردم نهاد و فعالان محیط زیست و پوشش وگزارش‌های رسانه‌ای این حوزه به شدت کاهش یافته است.

از میانه دهه دهه ۹۰ فشارهای امنیتی بر فعالان محیط زیست افزایش یافت و شماری از سازمان‌های مردم‌نهاد محدود شدند. از سال ۱۳۹۶ به بعد، شماری از اعضای این نهادها از جمله اعضای انجمن سبز چیا در کردستان و همچنین موسسه میراث حیات وحش پارسیان هم بازداشت شدند. بسیاری از این سازمان‌ها بارها مورد تمجید دولت حسن روحانی و رسانه‌ها قرار گرفته ‌بودند.

در دوره دوم دولت حسن روحانی هم عیسی کلانتری، رئیس وقت سازمان محیط زیست هم بدون اعلام قبلی مجوز مدارس طبیعت را لغو کرد. او در آن زمان گفته بود مراجع دینی مدارس طبیعت را «غیرشرعی» و وزارت اطلاعات، بنیان‌گذاران آن را «توده‌ای» می‌داند. مدارس طبیعت در ایران، به عنوان مراکزی با هدف کمک به دانش آموزان برای یادگیری «مهارت‌های زندگی» در اسفند ۱۳۹۲ و به ابتکار شماری از کارشناسان و فعالان محیط زیست و با مجوز سازمان محیط زیست تأسیس شد.