ماجرای نابودی هتل تهران بندرانزلی/ تخریب کامل یک اثر تاریخی گیلان

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مریم ساحلی: آخرین بخش باقی‌مانده از هتل تاریخی تهران در انزلی تخریب شد تا مهمانخانه‌ای که داستانهای بسیار از شهر و آدم‌ها در خود نهان داشت، با خاک یکسان شود.

صبح روز جمعه ۱۲ خردادماه سال جاری میدان تاریخی شهر انزلی شاهد تخریب پوسته هتل تهران بود. متأسفانه این بنای ارزشمند که از آثار قدیمی مجموعه میدان تاریخی انزلی است، بر خلاف دیگر ساختمان‌های تاریخی پیرامون میدان نظیر ساختمان دادگستری، عمارت قندچیان، مجموعه کلیسا و ساختمان داوود زاده، هرگز به ثبت ملی نرسیده بود؛ با این وجود از آنجا که مجموعه میدان اصلی شهر انزلی خود به عنوان اثری واحد در فهرست آثار ملی کشور قرار دارد، تحت ضوابط و حرائمی است که باید رعایت شوند.

و اما حکایت آنچه بر این این اثر گذشت چنین است که حدود ۶ سال پیش مالک بنای هتل تهران بخش داخلی این بنا را تخریب کرد و سپس با ورود اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به این موضوع، متعهد شد که پوسته ساختمان حفظ و به بنای ساختمان در دست ساخت اتصال یابد.

این امر با نصب بنری به اطلاع مردم و دوستداران میراث فرهنگی رسانده شد اما متأسفانه چنین نشد و پس از گذشت ۶ سال، صبح یک روز تعطیل، بخش باقی‌مانده هتل ارزشمند تهران تخریب شد تا این بنای تاریخی به طور کامل نابود شود. پس از این رخداد تلخ بنا بر اظهارات سرپرست معاونت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان معلوم شد که متأسفانه تخریب پوسته هتل تهران بندرانزلی بدون اخذ مجوز انجام شده است.

این مقام مسئول همچنین اظهار کرد: «اکنون با توجه به اینکه بدون اخذ مجوز به تخریب پوسته اقدام شده علاوه بر طرح شکایت در مراجع قضائی با توجه به مستندات موجود، مالک پس از تعهدنامه محضری مکلف به بازسازی بنا به صورت عین به عین (طبق مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری تاریخ ۱۴/‌۱۲/‌۱۳۹۱‬ با همه مشخصات اعم از ارتفاع قدیمی بنا، فرم، الگو و ابزار تزئینی که در نمای پوسته اصلی و قدیمی بنا موجود بوده) زیر نظر کارشناسان فنی این اداره کل است.»

حال اما با توجه به خلف وعده مالک در مورد حفظ جداره هتل تهران و اتصالش به بنای نوساز، این نگرانی وجود دارد که سرانجام تعهد جدید به کجا خواهد انجامید و باز این پرسش در اذهان اهالی شهر انزلی چرخ می‌خورد که سرنوشت دیگر آثار تاریخی انزلی چه خواهد بود.

چرا که آنها در سالهای اخیر عاقبت آثاری چون دروازه پر شکوه آرامستان، مسافرخانه آرارات و خانه زیبای اقبال را شاهد بوده اند. بی تردید آنچه از گنجینه میراث این شهر، بر باد رفته است از زیانی بزرگ نشان دارد.

اهمیت فضاهای تاریخی

هتل تهران بخشی از گنجینه تاریخی، اجتماعی و فرهنگی شهر انزلی محسوب می‌شد. «آرین مینایی» دانش‌آموخته دکترای تخصصی شهرسازی است با تصریح بر اهمیت فضاهای تاریخی در شهرها به خبرنگار مهر گفت: در باب اهمیت فضاهای تاریخی و میراث‌های کالبدی و فرهنگی شهری مواردی همچون معرفی الگوهای معماری و شهرسازی، سیر تاریخی رشد شهرها، بهره‌برداری در حوزه گردشگری فرهنگی و تجربه‌گرا و… را می‌توان بر شمرد، اما مهمترین نقش میراث‌های کالبدی شهری، حفظ خاطرات جمعی شهروندان از یک فضای شهری و ابنیه پیرامونی آن است.

وی اضافه کرد: این خاطرات جمعی حاصل داستان‌گویی ثبت شده از تمامی رویدادهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و… در سیر تاریخی تحولات یک شهر است که میان شهروندان به صورت مشترک در تصاویر ذهنی ایشان ثبت شده است. باید توجه داشت که حس تعلق به شهر که سبب افزایش سرمایه‌های اجتماعی و مشارکت شهروندان در سرنوشت شهرشان است، متغیری از حفظ خاطرات جمعی ثبت شده شهرنشینان در ظرف فضاهای تاریخی و میراث‌های کالبدی و فرهنگی است.

مینایی تأکید کرد: لذا هرگونه تخریب در اماکن و ابینه تاریخی شهری در نقاب فریبنده توسعه و مدرن‌سازی شهری در بلندمدت ضربه‌ای جبران ناپذیر در کاهش سرمایه‌های اجتماعی، حس تعلق به مکان و خاطرات جمعی شهروندان خواهد داشت.

نابودی بخشی از یک پازل

مینایی با بیان اینکه متأسفانه در روزهای گذشته شاهد تخریب بنای تاریخی هتل تهران در بندرانزلی بودیم، یادآور شد: هتل تهران بخشی از قطعات تشکیل دهنده در جوار ساختمان داودزاده، دادگستری، قندچیان و… در میدان بندرانزلی است.

وی با اشاره به اینکه بندرانزلی در سال‌های پایانی دوره قاجار و حکمرانی پهلوی اول به عنوان صحنه‌ای از ورود الگوی معماری و شهرسازی اروپای شرقی به ایران است که ساختمان هتل تهران از مظاهر آن بود، ادامه داد: از منظر وقایع تاریخی نیز می‌توان به نقش این ساختمان در بسیاری از میتینگ‌های اجتماعی و به خصوص سخنرانی‌های سیاسی بر فراز بالکن آن اشاره کرد. تخریب هتل تهران به لحاظ انفرادی و منحصر به فردِ بنای مذکور بر هر دو منظر موصوف اثری جبران‌ناپذیر بر جای گذارده است.

وی با اشاره به تخریب هتل تهران به عنوانی قطعه‌ای از پازل یکپارچه‌شده بافت تاریخی بندرانزلی، اظهار کرد: در صورت تداوم این روند، وحدت ساختار کالبدی این بافت آسیب دیده و این دگردیسی مأیوس‌کننده در بلندمدت تمامی خاطرات جمعی شهروندان را به ورطه فراموشی می‌سپارد. گسست تاریخی در حافظه اجتماعی شهروندان از بافت تاریخی بندرانزلی باعث ظهور شهرنشینانی می‌شود که آخرین دغدغه ذهنی آنها نقش‌آفرینی در آینده شهر است.

این کارشناس در بخشی از سخنانش گفت: لازم به توضیح است که با توجه به اینکه ساختمان هتل تهران در حریم درجه یک میدان تاریخی انزلی قرار دارد، صدور پروانه ساختمانی با شرط حفظ پوسته نمای بیرونی ساختمان در دوران مدیریت شورای شهر پنجم و شهرداری وقت صورت گرفت. البته در همان زمان نیز بیم عدم استحکام جداره نما و چگونگی اتصال سازه جدید به پوسته، در میان دغدغه‌مندان و فعالان شهری نیز وجود داشت و پیش‌بینی اتفاق امروز از سوی مدیران شهری غیرقابل انکار بود. گفتنی است که در حال حاضر مالک مذکور ملزم به ساخت ابنیه خود در تشابه صددرصد ابنیه اصلی شده است.

ضرورت تعامل صحیح با مالکان

تلاش برای حفظ بناهای تاریخی ضرورتی انکارناپذیر است، اما از سوی دیگر از یاد نباید برد که برخی از این بناها تحت مالکیت بخش خصوصی هستند و آنان حق دارند از مایملک خویش بهره‌مند شوند، از این رو آن‌چه که باید در این راستا مد نظر قرار گیرد، برقراری تعامل صحیح با مالکان از سوی متولیان میراث فرهنگی و ادارات و نهادهای ذی‌ربط به منظور فراهم شدن شرایطی است که از سویی به حفظ بناهای میراثی بیانجامد و از سوی دیگر مالکان متضرر نشوند.

یک کارشناس عمران در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار کرد: وقتی از هویت‌بخشی یک اثر تاریخی صحبت می‌کنیم و آن را به ثبت رسانده و به عنوان یک نشانه تاریخی و فرهنگی از آن یاد می‌کنیم، در واقع از هویت یک محله، منطقه و به دنبال آن یک شهر و استان و در نهایت یک کشور سخن می‌گوئیم.

«مرتضی عبادزاد صحرایی» افزود: بافت محدوده تاریخی میدان مرکزی بندرانزلی به دلیل وجود بناهای ارزشمند تاریخی از جمله ساختمان دادگستری سابق، کلیسای حضرت مریم، عمارت تاریخی قندچیان، برج ساعت (مناره)، هتل تاریخی گلسنگ، هتل تهران که متأسفانه این بنا به طور کامل تخریب شد به عنوان قلب تاریخی این شهر بخش اعظم هویت شهری بندرانزلی را به دوش می‌کشد و نیازمند توجه‌ای ویژه است.

وی اضافه کرد: این بناها به عنوان جز جدایی‌ناپذیر سیستم شهری نباید به عنوان بناهای مزاحم دیده شوند و باید توجه داشت که دارای اهمیت فراوان تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و گردشگری هستند. بنابراین می‌توانیم با حفظ و مرمت اصولی بناهای تاریخی باعث بازگرداندن هویت اصلی به این بناها شویم.

اهمیت فراهم آوردن تسهیلات لازم

این کارشناس در بخشی از اظهاراتش تصریح کرد: متولیان مدیریت شهری می‌توانند با ارائه مشوق‌هایی نظیر تسهیلات بانکی با بهره کم، معافیت مالیاتی، ارائه قوانینی که باعث افزایش ارزش افزوده املاک تاریخی مالکان خصوصی شود، از سویی و از سوی دیگر با ایجاد تعامل هرچه بیشتر فی‌مابین مالکان خصوصی بناهای تاریخی و مسئولان میراث فرهنگی، ادارات و سازمان‌های مربوطه، ضمن حفظ و مرمت این بافت تاریخی و دیگر بناهای واجد ارزش، زمینه را برای بهره برداری مالکان محترم فراهم سازند تا ضمن حفظ این میراث گرانبهای، ارزش افزوده مورد نظر برای مالکان بناهای مذکور نیز فراهم شود.

وی در پایان یادآور شد: مزیت این اقدام حفظ ساختمان‌های واجد ارزش به عنوان یک میراث تاریخی و فرهنگی و مهمتر از آن استفاده از این بناها بعد از مرمت به عنوان موزه، فرهنگسرا و یا هر بخش مناسب دیگری در عرصه فرهنگی و اقتصادی است که علاوه بر ایجاد اشتغال، درآمدزایی خوبی ایجاد می‌شود. چرا که این بناها از محیط و معماری منحصر به فردی برخوردار بوده و مخاطبان زیادی را به دلیل این تفاوت آشکار با سایر بخش‌های مشابه به خود جذب خواهند کرد. در واقع تعامل مثبت بین مسئولان و مالکان به زنده بودن و پویایی هرچه بیشتر بافت تاریخی بندرانزلی کمک شایانی خواهد کرد.