یک بی ملاحظگی دردسر ساز/ شبکه نمایش خانگی رها شده یا...؟!

گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو - فاطمه قیومی؛ این روز‌ها شاهد نقش موثر سریال‌های شبکه نمایش خانگی در تفریح و سرگرمی خانواده ایرانی هستیم. در پی آن شبکه‌ها و پلتفرم‌هایی مانند "فیلیمو" و "نماوا" که سرمایه گذاری هنگفتی بر ساخت این سریال‌ها انجام می‌دهند، با تبلیغات و نشر آسان آن ها، به مخاطبان سریال‌ها و فیلم‌ها می‌افزایند. اما بزرگ‌ترین سوالی که در ذهن مخاطبان ایجاد شده این است که نهاد یا سازمان ناظر بر محتوا و ساخت این سریال‌ها کیست؟ آیا اصلا ناظری وجود دارد؟ محتوایی که روز به روز بدتر و تضاد موجود آن با فرهنگ ایرانی باعث آزار مخاطب می‌شود. گاه اینگونه به نظر می‌رسد که این پلتفرم‌ها رها شده و سریال‌های آن بدون توجه به محتوای سرشار از فساد و ولنگاری اجازه‌ی پخش دارند.

دیر شد، دست بجنبانید!

از شهریور ۱۳۹۴ با دستور محمد سرافراز، ریاست وقت سازمان صداوسیما، سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت‌وتصویر فراگیر در فضای مجازی با عنوان «ساترا» تشکیل شد. در سال ۹۶ ساختمان سروش سیما بازسازی شد و تابلوی «سازمان تنظیم مقررات صوت وتصویر فراگیر در فضای مجازی» بر سردر آن دیده شد. سپس در بهار سال ۹۷ که مجلس با تصویب لایحه‌ای، حیطه قدرت و اختیار این سازمان را به‌طور شفاف معین ساخت، کسی با اسم ساترا چندان آشنا نبود. در اصل ساترا فعالیت خود را به عنوان یک سازمان مستقل از وزارت فرهنگ و ارشاد، در سال ۱۳۹۷ آغاز کرد.

طبق قانون برای ساترا وظایفی مصوب شده است؛ ساماندهی حوزه صوت‌وتصویر فراگیر در راستای حمایت از خدمات‌دهندگان و تامین حقوق کاربران؛ تسریع، تسهیل و شفاف‌سازی روند و فرآیند اعطای مجوز به ارائه‌کنندگان خدمات صوت‌وتصویر فراگیر در فضای مجازی، افزایش کسب‌وکار و زمینه‌سازی تسهیل‌گری برای فعالان حوزه صوت‌وتصویر فراگیر، رسیدگی به شکایات و تخلفات گزارش‌شده ازسوی مردم در فضای مجازی، تهیه، تنظیم و تصویب نظام‌نامه‌ها، روش‌های اجرایی، دستورالعمل‌های کاربردی، حمایت و تحرک بخشی به حوزه تولید محتوا و خدمات و ایجاد نشاط اجتماعی برای افزایش تبادل اطلاعات ترافیک داخلی و کاهش ترافیک بین‌المللی، افزایش مراجعه کاربران بین‌المللی و استفاده هرچه بیشتر کاربران ایرانی از برترین محتوا‌های جهان، ازجمله این وظایف است.

اما مشکل از آنجا شروع شد که ساترا دیر وارد میدان شد. سال ۹۷ بیش از ۱۰۰ پلتفرم صوت و تصویر فراگیر در بازار مشغول به فعالیت بودند، بدون اینکه حاکمیت نسبت به فعالیت آن‌ها اشرافی داشته یا حتی چارچوبی را معین کرده باشد. این مسئله، ریشه‌ی تضاد و سردرگرمی موجود امروز در صنعت فیلم و سریال سازی شبکه نمایش خانگی است. پلتفرم‌ها با شیوه‌ی مورد نظر خودشان به فعالیت می‌پردازند، گاهی برخلاف قانون عمل می‌کنند. زمانی که شکایت‌ها و گزارش عمل نابهنجار آن‌ها رسانه‌ای می‌شود، هیچ سازمانی نمی‌تواند پاسخگو باشد. با این وجود که روز به روز تعداد این پلتفرم‌ها و سریال‌های ساخته شده زیاد و فضای مجازی گسترده‌تر می‌شود، ساترا، در مرداد ماه ۹۹ مطابق قانون مسئولیت تنظیم گری حوزه فضای مجازی، اعلام کرد که محتوای حرفه‌ای نمایشی در پلتفرم‌ها نیاز به موافتنامه کلی انتشار از ساترا دارد تا تطبیق محتوا با استاندارد‌های تعیین‌شده ضمانت اجرایی پیدا کند. این اقدام بعد از سریال‌های «نهنگ آبی» و «رقص روی شیشه» و «ممنوعه» (۱۳۹۷)، «دل» و «هم گناه» و «هیولا» (۱۳۹۸)، که بدون مجوز و نظارت ساخته و مورد توجه مخاطبان قرار گرفته، به عمل آمد. «هم رفیق» اولین برنامه‌ای بود که توسط ساترا نظارت شد.

دلیل این اتفاق را محمدرضا عباسیان، مدیر سابق موسسه رسانه‌های تصویری، در جابه جایی ارشاد به ساترا می‌بیند. وزرات ارشاد و فرهنگ اسلامی برای هر فیلم و سریالی که قرار است ساخته شود، پروانه ساخت صادر می‌کند تا از نظر استاندارد‌های موجود و قوانین مطرح شده بررسی شود. ساترا به عنوان سازمانی مخصوص برای نظارت بر محتوای تولید شده در فضای مجازی، از ارشاد جدا شد و ناهماهنگی بین قوانین جدید و قدیم به وجود آمد. آقای عباسیان، در گفتگو با فرهیختگان، معتقد است که: «اولین اشتباه بزرگی که ساترا در زمینه نظارت بر محتوا کرد این بود که موضوع پروانه ساخت را منتفی کرد و گفت هرکسی می‌خواهد، هر سریالی بسازد و صرفا از من پروانه نمایش بگیرد.» این یک ایراد بزرگ است. اگر دقیق به پیامد‌های بعد آن نگاه کنیم، در سینما که مثلا برای تولید یک فیلم سینمایی ۳-۲ میلیارد و الان ۸-۷ میلیارد تومان هزینه می‌شود، بعد از تولید، سازندگان و سرمایه‌گذاران به‌دلیل اینکه سرمایه آن‌ها از دست رفته، به‌قدری فشار می‌آورند که به‌نحوی پروانه درنهایت با اصلاحات حداقلی صادر می‌شود.

در سریالی که امروز ۵۰-۴۰ میلیارد تومان و بعضا ۸۰-۷۰ میلیارد تومان هزینه برای تولید می‌شود، نهاد نظارتی به‌راحتی نمی‌تواند بعد از تولید بگوید این کار غیرقابل پخش است و نمی‌توان آن را منتشر کرد، به‌شدت اعتراضاتی صورت می‌گیرد و تهیه‌کننده و سرمایه‌گذار اثر، تلاش‌های بسیار زیادی به هر شکل عرفی و غیرعرفی، قانونی و غیرقانونی می‌کنند تا اثر پروانه مربوطه را دریافت کند. این وضعی می‌شود که امروز شاهد آن هستیم که محتوای تولیدشده آن استاندارد‌های فرهنگی حداقلی را دارا نیست و کار به جایی رسیده که وزارت ارشاد که پرونده طولانی در عرضه محتوای غیرمناسب دارد، امروز بحق یا ناحق نسبت‌به محصولی که بیرون می‌آید، معترض است. این فقط یکی از مشکلات است. اما در ادامه با ممیزی و کم شدن زمان اثر تولید شده، فیلمی پخش می‌شود که فاقد کمترین استانداردها، متضاد با فرهنگ ایرانی و متفاوت با بقیه‌ی آثار تولید شده در این زمینه است. این محصولات کار را برای تولید آثار بعدی ساترا سخت می‌کند. زیرا تهیه کننده و کارگردانان بعدی معترض می‌شوند که چرا فیلم‌سازان قبلی اجازه داشتند فیلم خود را به نمایش بگذارند، ولی ما نمی‌توانیم! در نتیجه این مسئله باعث عرضه محتوایی می‌شود و تصویری از خانواده ارائه می‌شود که موردقبول هیچ سطحی از مسئولان فرهنگی ما نیست.

مسئولان فرهنگی پیشرفت برای رسیدن به تغییرات جدید در سازمان‌ها و فضا‌های مختلف کشور، کمی کند هستند. با کمی سرعت و عملی رندانه در حوزه‌ی شبکه نمایش خانگی، مسئولان می‌توانند اعتمادسازی کرده و باعث کاهش هرج و مرج در فضای مجازی شوند. حجم تولید در صداوسیما و نمایش خانگی با یکدیگر قابل‌مقایسه نیست و اینجاست که باید سرعت عمل داشت. هزینه‌هایی که در تولیدات آثار نمایش خانگی پرداخت می‌شود، توانایی رقابت صداوسیما را با این پلتفرم‌ها می‌گیرد. از طرفی با آزادی‌هایی که کارگردانان در نمایش خانگی دارند، کمتر فیلمسازی تمایل به همکاری با صداوسیما دارد. مسئولان باید توجه داشته باشند که محتوای سریال و فیلم‌های ساخته شده و فرهنگی که به نمایش گذاشته می‌شود، به‌عنوان ارزش و اعتقادات در خانواده‌ها جاری و بر نوع روابط فرزندان با والدین تاثیر می‌گذارد.