تاثیر همگرایی تهران-ریاض در نظم جدید منطقه‌ای

خبرگزاری مهر، گروه سیاست – نفیسه عبداللهی: گام‌های وزرای خارجه تهران و ریاض بر روی فرش‌های قرمز ساختمان وزارت خارجه صدای پای همگرایی منطقه‌ای ایران و عربستان را به صدا درآورد. دو کشور در یک شروع مجدد تصمیم دارند منطقه را در سایه همکاری‌های فی ما بین، وارد فصل جدیدی از صلح و آرامش کنند؛ چراکه تجربه نشان داده که هیچ یک از دو قدرت بزرگ غرب آسیا حذف شدنی نیستند.

وزیر امور خارجه عربستان در حالی روز گذشته وارد تهران شد که منطقه غرب آسیا طی ماه‌های اخیر شاهد چرخش محسوس در سیاست خارجی عربستان و انتقال از وضعیت خصومت ورزی به همکاری با سایر قدرت‌های منطقه است. مقامات سعودی متوجه این واقعیت شده‌اند که تنها در صورت تعامل با ایران است که می‌توانند به وضعیت سیاست خارجی خود در محدوده غرب آسیا به ویژه در حوزه یمن سامان دهند. توجه به همین واقعیت‌ها موجب شد که مقامات عالی‌رتبه ریاض و تهران، سال گذشته در پکن پای یک میز بنشینند و برای عادی‌سازی روابط دوجانبه به توافق برسند.

«ترکی الفیصل» رئیس سابق سرویس اطلاعاتی عربستان سعودی در گفتگو با شبکه فرانس ۲۴ نیز تاکید کرد: پیش بینی می‌کنیم که توافق میان ایران و عربستان بر تحولات منطقه از یمن گرفته تا لبنان و سوریه تأثیر بگذارد.

چند روز بعد از توافق ایران و عربستان، ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجه ۲۲ اسفند ۱۴۰۱ در نشست هفتگی با خبرنگاران درباره مناسبات ایران و مصر هم گفت: ۲ کشور برای هم در منطقه اهمیت قائلند و منطقه به ظرفیت مثبت و هم افزای ایران و مصر نیاز دارد. آخرین گفت‌وگوهای دوجانبه‌ای که بین مقامات ۲ کشور انجام شد، در حاشیه اجلاس بغداد ۲ در امان پایتخت اردن بود. گفت‌وگوهای کوتاه و در عین حال مثبتی بین وزیر خارجه کشور ما و با عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر در حاشیه این اجلاس انجام شد. ما قطعاً در ارتباط با روابط با مصر معتقد به ضرورت برداشتن گام‌های جدید برای ارتقای مناسبات دو کشور هستیم. اما در هر صورت، همواره روابط سیاسی بین کشورها یک مسیر دوجانبه است و باید ببینیم که اراده طرف مقابل در مسیر دوجانبه چیست.

حالا در سایه این توافق، شکل جدیدی از نظم منطقه و موازنه قدرت بین بازیگران منطقه‌ای را شاهد خواهیم بود. عادی سازی روابط ایران و عربستان و به واسطه آن همگرایی میان ایران و اعراب موجب شکل‌گیری نظم جدیدی در منطقه می‌شود که بازیگران اصلی آن، کشورهای منطقه خواهند بود. توافق ایران و عربستان سعودی ضمن تأمین منافع مشترک کشورهای منطقه که تعدادشان زیاد است، مداخله بیگانگان و به ویژه آمریکا را کاهش خواهد داد، بیگانگانی که به دنبال ایجاد تنش‌ها در منطقه و تأمین منافع استعماری خود و همچنین ایجاد قراردادهای بیشتر تسلیحاتی با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس هستند.

در این میان، تغییر مسیر سیاست خارجی عربستان نیز قابل تأمل است. با رصد سیاست‌های اعمالی از سوی عربستان سعودی، شاهد فاصله گرفتن این کشور از آمریکا هستیم و عربستان تلاش دارد با بکارگیری سیاست توازن در سیاست خارجی، از وابستگی‌های خود به این کشور بکاهد و منافع و بویژه امنیت خود را از طرق دیگری تأمین کند. همچنانکه رابطه ریاض با پکن بویژه در زمینه اقتصادی افزایش یافته و در روزهای اخیر شاهد برگزاری نشستی اقتصادی با حضور رهبران چین و ۲۲ کشور عرب در عربستان بودیم تا همکاری‌های تجاری جهان عرب و چین توسعه یابد.

برهمین اساس، فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی در کنفرانس خبری مشترک با بلینکن، وزیر خارجه آمریکا که اخیراً به ریاض سفر کرده، گفته است: «چین بزرگ‌ترین شریک تجاری ما است، بنابراین طبیعتاً تعامل و اشتراکات زیادی با پکن خواهیم داشت».

از سوی دیگر عربستان ارتباط و نزدیکی خود را با روسیه علی رغم جنگ اوکراین حفظ کرده است. اتحادی که به ضرر غرب شده و موجب عدم کاهش قیمت نفت در اوپک شده است. تاجائیکه حتی عربستان دست رد به سینه آمریکا برای افزایش تولید نفت می‌زند.

در همین زمینه «نیویورک‌تایمز» نوشته است که «بن‌سلمان و دستیاران او به صراحت به مقامات آمریکایی گفته‌اند مجبور نیستند در منازعات قدرت در جهان از یکی از طرف‌های مناقشه جانبداری کنند و آماده‌اند مزایای حفظ روابط قدرتمند با هر یک از آنها را در نظر بگیرند.»این روزنامه نوشته است: «در واقع مقام‌های عربستان سعودی و سایر کشورهای عرب خلیج‌فارس می‌گویند آنها انتخاب دو گزینه‌ای را که احساس می‌کنند مقام‌های آمریکا و اروپا از زمان حمله روسیه به اوکراین پیش روی آنها گذاشته شده قبول ندارند».

با توجه به واقعیت‌های نظم جدید بین‌المللی و تغییراتی که در هندسه قدرت در حال اتفاق افتادن است عربستان متوجه شد که برای رسیدن به برنامه‌های توسعه اقتصادی خویش، نباید همه تخم مرغ‌هایش را در سبد غرب قرار دهد و سعی دارد منافعش را از سبدهای متفاوتی تأمین سازد.

سفر به تهران بعد از ۱۷ سال

«فیصل بن فرحان» وزیر خارجه عربستان به عنوان اولین مقام ارشد سعودی بعد ۱۷ سال و پس از توافق تهران و ریاض برای احیای روابط، روز گذشته ۲۷ خرداد به ایران سفر کرد.

دستور کار سفر وزیر خارجه سعودی به ایران شامل دیدار با مقامات ارشد کشورمان و نیز انجام اقداماتی برای بازگشایی سفارت عربستان در ایران است. این در حالی است که دیپلمات‌های عربستان از چند هفته قبل وارد تهران شده و فعالیت‌های خود را برای بازگشایی سفارت این کشور آغاز کرده‌اند و تا آن زمان در هتل می‌مانند.

یکی از محورهای سفر بن فرحان به تهران فراهم کردن مقدمات بازگشایی سفارت عربستان است که در پی آن شهروندان دو کشور به راحتی امکان سفر خواهند داشت و به تبع آن مناسبات تجاری میان تهران و ریاض نیز تقویت می‌شود.

البته این سفر می‌تواند نتایج مثبتی در زمینه روابط اقتصادی و تجاری و بازرگانی میان ایران و عربستان نیز داشته باشد.

همچنین با توجه به اینکه در ایام حج قرار داریم، حضور بن فرحان در تهران می‌تواند موجب افزایش هماهنگی‌ها برای بهبود هرچه بیشتر شرایط زائران ایرانی در عربستان شود.

امیر عبداللهیان: حل مسأله فلسطین، موضوع اساسی در نگاه مشترک ایران و عربستان است

دیدار با وزیر امور خارجه کشورمان، برنامه اصلی فرحان در تهران بود. حسین امیر عبداللهیان پس از دیدار و گفت‌وگو با فیصل بن فرحان، طی یک نشست خبری ضمن ابراز خرسندی از حضور همتای سعودی در تهران، گفت: «حدود یکصد روز از توافق ایران و عربستان برای شروع مجدد روابط سپری شده است. در این مدت سفرای دو کشور معرفی و مراحل اداری برای استقرار آنها در پایتخت‌ها، در حال انجام است. لازم می‌دانم از مساعدت‌های دولت عربستان برای افتتاح اماکن دیپلماتیک ایران در عربستان تشکر کنم. ما نیز اقدامات و تسهیلات لازم را برای بازگشایی اماکن دیپلماتیک عربستان فراهم کردیم. خرسندیم با استقرار کادر دیپلماتیک ایران در عربستان، امسال اتباع کشورمان و حجاج ایران، حجی شایسته و مناسب را در عربستان پشت‌سر می‌گذارند.»

امیر عبداللهیان ادامه داد: «در این رابطه از حمایت‌ها و هماهنگی‌های وزیر خارجه عربستان تشکر می‌کنم. ما نیز تسهیلات و زمینه‌های سفر اتباع عربستان سعودی به مقاصد زیارتی و گردشگری در ایران را فراهم کرده‌ایم.» وی افزود: «در ادامه دیدارهای قبلی، من و همتای سعودی در پکن و کیپ تاون فرصتی داشتیم در خصوص ابعاد مختلف مناسبات گفت‌وگو کنیم.»

رئیس دستگاه دیپلماسی اضافه کرد: «در خصوص اهمیت تشکیل کمیسیون مشترک اقتصادی و کمیته‌های سیاسی، مرزی، مبارزه با قاچاق مواد مخدر و سایر زمینه‌ها از جمله همکاری در حوزه محیط زیست اتفاق‌نظر داریم و پس از تأیید توافقات دو وزیر توسط مقامات عالی دو کشور، در مسیر اجرای توافقات فیمابین اقدام خواهیم کرد.» وی همچنین عنوان کرد: «امنیت منطقه‌ای و امنیت تک‌تک کشورهای آن امری اساسی و حیاتی برای همگان و یک ضرورت انکارناپذیر برای دستیابی به آینده‌ای امن‌تر، شکوفاتر و توسعه‌یافته‌تر در منطقه مشترک ما است.»

امیر عبداللهیان با ذکر این نکته که در خصوص ضرورت حمایت از مردم مظلوم فلسطین رایزنی کردیم، اظهار داشت: «اتفاق‌نظر داریم که حل مسأله فلسطین، موضوع اساسی و دارای اولویت در جهان اسلام و در نگاه مشترک ایران و عربستان است.» وزیر امور خارجه کشورمان افزود: «علاوه بر این، نگرانی خود را از تداوم جنگ در سودان اعلام و در خصوص برخی موضوعات مورد علاقه منطقه‌ای و بین‌المللی گفت‌وگو کردیم. اتفاق‌نظر داریم در سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، همکاری‌های نزدیک‌تر و مؤثرتری را سازماندهی کنیم.»

امیر عبداللهیان همچنین ادامه داد: «گفت‌وگوهای امروز ما بر همکاری‌های پایدار اقتصادی، تجاری و سرمایه‌گذاری مشترک بین دو کشور از جمله تحرک هر چه بیشتر در بخش خصوصی ایران و عربستان تمرکز داشت.»

فرحان: سفارت عربستان در تهران افتتاح خواهد شد

بن فرحان نیز در این نشست خبری تأکید کرد: مذاکرات امروز با طرف ایرانی، مثبت و روشن بوده است.

وزیر خارجه عربستان ادامه داد: «این سفر در تکمیل توافق ازسرگیری روابط بین ریاض- تهران است که در پکن امضا شد. از حضور در تهران خرسندم. ما سفارت عربستان را در تهران افتتاح خواهیم کرد.»

وی ضمن قدردانی از وزارت خارجه کشورمان به خاطر تسهیل افتتاح سفارت سعودی، تأکید کرد: عادی‌سازی روابط بین دو کشور، اصل است. امیدواریم که ازسرگیری روابط بین دو کشور، تأثیر مثبتی بر منطقه و جهان اسلام داشته باشد.

وزیر خارجه سعودی با اشاره به اهمیت همکاری عربستان و ایران در زمینه امنیت منطقه‌ای به ویژه امنیت دریایی و عاری شدن منطقه از سلاح کشتار جمعی، گفت که با رئیس‌جمهوری اسلامی ایران هم دیدار خواهد کرد تا سلام پادشاه و ولیعهد سعودی را به وی ابلاغ کند و از او بخواهد که به ریاض سفر کند.

هیچ مانعی برای توسعه روابط با کشورهای اسلامی نداریم

همچنین سید ابراهیم رئیسی عصر روز گذشته ۲۷ خرداد در دیدار وزیر خارجه عربستان سعودی با استقبال از برقراری روابط دو کشور مهم و اثرگذار جهان اسلام، به موسم حج و حضور مسلمانان از اقصی نقاط دنیا در سرزمین وحی اشاره کرد و افزود: اقتضای اعتقادات اسلامی، حسن همسایگی و منافع دو ملت در گفتگو و تعامل تهران و ریاض است.

رئیس جمهور با تاکید بر سیاست همسایگی دولت و اینکه جمهوری اسلامی ایران هیچ مانعی برای توسعه روابط با کشورهای اسلامی ندارد، به استقبال و خرسندی دولت‌ها و ملت‌های اسلامی از برقراری روابط تهران- ریاض اشاره کرد و اظهار داشت: تنها دشمنان مسلمانان و در رأس آنها رژیم صهیونیستی از توسعه همکاری‌های دوجانبه و منطقه‌ای ایران و عربستان ناراحت هستند.

«فیصل بن فرحان» وزیر خارجه عربستان سعودی نیز با ابراز خرسندی فراوان از برقراری روابط دو کشور اسلامی و سفر به تهران، اظهار داشت: ما در یک مرحله طلایی قرار داریم که باید قدر آن را بدانیم و همکاری با جمهوری اسلامی ایران زمینه بهره‌مندی از این شرایط را برای طرفین و منطقه فراهم می‌کند.

تأثیر توافق تهران و ریاض بر بهبود روابط همه کشورهای منطقه با یکدیگر

صبا زنگنه در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به توافق تهران و ریاض گفت: سفر وزیر خارجه عربستان پس از حدود تقریباً ۱۰ سال، نشانه خوبی از تصمیم عربستان بر بازسازی روابط خود با تهران و توسعه این روابط است.

وی ادامه داد: سفر بن فرحان به معنی تصمیم قطعی یک کشور در رابطه با موضوعی مشخص تلقی می‌شود لذا امیدواریم ساز و کارها و ابزارهای لازم نیز طراحی و اجرایی شود تا شاهد ثمرات توافق دو کشور باشیم.

کارشناس مسائل سیاست خارجی با اشاره به تغییر مسیر سیاست خارجی عربستان به سمت شرق، افزود: یک قاعده کلی در روابط وجود دارد و آن اینکه یک کشور روابط خود را بر مبنای منافع ملی خود تعریف کند که اگر این روابط به سمت شرق گرایش پیدا کند به معنای آن است که منافع آن کشور در راستای داشتن روابط خوب با کشورهای شرقی خواهد بود اما سیاست عربستان ایجاد تعادل و موازنه در روابط با کشورهاست. بنابراین یک موازنه مثبتی برای روابط با کشورهای بزرگ دنیا دارد.

زنگنه در مورد تأثیر روابط تهران و ریاض بر حل بحران یمن، مطرح کرد: مسائل یمن درواقع مسئله مردم یمن است که از احزاب و گروه‌ها و طوایف مختلفی تشکیل شده‌اند. بنابراین مسئله یمن باید با عربستانی که به این کشور حمله کرده به سرانجام روشنی برسد و مردم یمن خودشان بتوانند برای کشورشان نظام سیاسی تعریف کنند.

وی خاطرنشان کرد: البته توافق ایران و عربستان حتماً آثار مثبتی در حل مشکلات یمن خواهد گذاشت.

کارشناس مسائل سیاست خارجی تاکید کرد: بنابراین توافق تهران و ریاض قطعاً بر بهبود روابط همه کشورهای منطقه با یکدیگر از جمله بهبود روابط ایران و مصر تأثیر مثبتی خواهد گذاشت.

‌