اولیگارش‌ها کیستند و آیا جمهوری اسلامی هم مثل روسیه اولیگارش دارد؟ - Gooya News

آرش عزیزی - ایران وایر

رویدادهای جهان معمولا باعث می‌شوند برخی واژگان سیاسی بیش‌از‌پیش مطرح و شنیده شوند. یکی از این واژه‌ها که در یک‌سال‌و‌اندی که از حمله روسیه به اوکراین می‌گذرد همه‌جا به گوش می‌خورد، «اولیگارش» است. اما اولیگارش چیست، اولیگارش‌های روسیه کیستند و آیا در ایران هم اولیگارش داریم؟‌

اصطلاح «اولیگارشی» از ترکیب دو واژه زبان یونانی باستانی درست شده: «اولیگوس» به معنی «اندک» و «آرکو» به معنی «حکومت». بدین‌سان، منظور از این اصطلاح، هرگونه ساختار قدرتی است که در آن شماری اندک سر کار باشند و به‌عنوان نقطه مقابل «دموکراسی» [حکومت مردم] و «اتوکراسی» [حکومت یک نفر] تعریف شده است. استفاده از اولیگارشی به این معنی قدیمی در ادبیات سیاسی ایران هم سابقه دارد. مثلا «ابوالفضل قاسمی»، دبیرکل سابق حزب ایران در سال‌های پهلوی، مجموعه کتاب‌هایی با عنوان اولیگارشی می‌نوشت که بعدها به نام «خاندان‌های حکومتگر در ایران» معروف شدند و در‌واقع، تفصیل خاندان‌های قدرتمند بودند.

اما رایج‌ترین استفاده امروزی از اصطلاح اولیگارشی، همانی است که ارسطو ۲۳۰۰ سال پیش برای توصیف اوضاع اسپارتا در مقاب آتن دموکرات به‌ کار برده بود: «حکومت اقلیتی ثروتمند.» در ادبیات سیاسی معاصر نیز منظور از اولیگارش، چهره‌های اقتصادی هستند که از طریق ثروت عظیم خود که معمولا از طریق نوعی همدستی با حکومت به‌دست‌ آمده، زمام امور را در اختیار دارند. برای دقت بیشتر، گاهی به آن‌ها «اولیگارش‌های اقتصادی» نیز گفته می‌شود. البته هر ثروتمندی هرچقدر هم قدرت سیاسی داشته باشد، لزوما اولیگارش نیست. کارشناسان معمولا کسی را اولیگارش می‌نامند که در عرصه‌های متعدد و کلیدی فعال باشد، در این عرصه‌ها از انحصار بهره ببرد و در ضمن قدرت سیاسی، نقش مهمی در ثروت‌اندوزی و حفظ ثروتش داشته باشد.

👈مطالب بیشتر در سایت ایران وایر

رواج این واژه در سال‌های اخیر را می‌توان تا رویدادهایی که پس از فروپاشی اتحاد شوروی در سال ۱۹۹۱ رخ دادند تعقیب کرد. در دهه ۱۹۹۰ در کشورهای حاصل از آن فروپاشی [به‌خصوص روسیه و اوکراین]، شاهد خصوصی‌سازی ضربتی صنایع دولتی سابق بودیم. در نظام کمونیستی شوروی، اکثریت عظیم فعالیت اقتصادی در دست نهادهای دولتی بود و حالا خصوصی‌سازی باعث شد شرکت‌هایی با منابع و فعالیت‌های غول‌آسا، در اختیار بخش خصوصی قرار بگیرند.

روسیه اما در زمان شوروی اصلا «بخش خصوصی» نداشت. پس این سرمایه‌داران جدید که بودند؟ آنان در بسیاری موارد مدیران میانی و بالایی زمان شوروی بودند که حالا یک‌شبه به میلیاردرهایی با قدرت بسیار بدل می‌شدند. مثلا اگر کسی رییس اداره آب شهری کوچک بود حالا امکان داشت ناگهان با پرداخت مبلغی پایین، به مالک شرکت خصوصی آب بدل شود و میلیون‌ها دلار دارایی به‌دست آورد.

اوج این روند حوالی سال ۱۹۹۵ و ۱۹۹۶ طی طرحی به نام «وام در ازای سهام» صورت گرفت. جریان این‌گونه بود که نظام بانکی روسیه که تازه داشت پا می‌گفت، به برخی چهره‌های نزدیک به رییس‌جمهور وقت، «بوریس یلتسین»، وام می‌داد و آن‌ها با این پشتوانه مالی، بخش عظیمی از شرکت‌های دولتی را ازآن خود کردند. عمده اولیگارش‌های مطرح روسیه نیز در همین روند عروج کردند.