قربانی‌کردن در روز عید قربان بر چه کسانی واجب است؟

به گزارش «تابناک»، قربانی، از دو قسمت «قربان» و «ی» تشکیل شده که ترجمه فارسی آن «نزدیک کننده» و «من» است. در فرهنگ دینی به هر چیزی که سبب قرب و نزدیکی انسان به خدا شود، واژه قربان بر آن اطلاق می‌گردد. در روایت می‌خوانیم: «الصَّلَاةُ قُرْبَانُ کُلِّ تَقِی‏»؛ نماز نزدیک کننده هر باتقوایی به خداوند متعال است.

در روایتی که در روضه کافی آمده است، هابیل گوسفندی از دام‌های خود و قابیل مقداری از محصول زراعت خود را برای تقرب به درگاه خدا آوردند؛ در نهایت «فَتُقُبِّلَ قُرْبَانُ هَابِیلَ وَ لَمْ یُتَقَبَّلْ قُرْبَانُ قَابِیلَ» قربان هابیل پذیرفته شد و قربان قابیل مقبول نگشت. (۱)

در این روایت عبارت «قربانی» آمده است و همان معنایی را ارائه کرده که در ابتدا بیان شد.

*فضیلت قربانی

قربانی در عید قربان به آن حیوانی گفته می‌شود که برای قرب و نزدیکی به خداوند متعال ذبح یا نحر می‌شود. (۲) باید توجه داشت که خداوند متعال نیازی به گوشت این حیوانات ندارد؛ آن چه که در این جریان اثرگذار است و همان موجب قرب الی الله می‌شود تقوا، اطاعت پذیری و حرکت برای انجام دستور خداست که از این قربانی در جان قربانی کننده می‌ماند.

خداوند متعال می‌فرماید: «لَن یَنَالَ اللَّهَ لحُومُهَا وَ لَا دِمَاؤُهَا وَ لَاکِن یَنَالُهُ التَّقْوَى‏ مِنکُمْ» (۳۷/حج)؛ هرگز گوشت‌ها و خون هایشان به خدا نمى‏ رسد؛ بلکه تقواى شما به او مى ‏رسد.

*قربانی واجب و مستحب

بر کسانی که مشغول اعمال حج هستند، واجب است تا در روز دهم ذی الحجه یا همان عید قربان، شتر، گاو، بز و یا گوسفندی را در منا ذبح کنند.

انجام قربانی برای کسانی که در حج نیستند

امام صادق علیه السّلام فرمود: در یوم النحر (یعنى روز عید قربان) هیچ عملى بهتر از آن نیست که خونى به رسم قربانى ریخته شود یا در مسیر احسان به والدین یا خویشاوندى که قطع رحم مى کند، گامى برداشته شود و آن که حاجی درباره آن خویشاوند، تفضّل بیشترى مبذول دارد و در گفتن سلام سبقت جوید یا از قسمت مرغوب گوشت قربانى اطعام کند و پس از آن بقیّه همسایگان خود را از یتیمان گرفته تا مسکینان و بردگان را به استفاده از آن فراخواند و اسیران را تفقّد کند.

شیخ صدوق (ره) در شرح این فراز می‌نویسد: بزرگان برآنند که این اعمال در روز عید قربان به طور مطلق مطلوب است اگر چه در مِنا نباشد و ما اضافه مى کنیم اگر چه قربانى در روز عید قربان نباشد؛ لکن در منا و روز عید قربان ثوابش بیشتر خواهد بود.

*عید قربان

وَ جَاءَتْ أُمُّ سَلَمَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا إِلَى النَّبِیِّ ص فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ یَحْضُرُ الْأَضْحَى وَ لَیْسَ عِنْدِی ثَمَنُ الْأُضْحِیَّةِ فَأَسْتَقْرِضُ وَ أُضَحِّی فَقَالَ اسْتَقْرِضِی وَ ضَحِّی فَإِنَّهُ دَیْنٌ مَقْضِیٌّ.

امّ سلمه نزد رسول خدا صلی الله علیه واله آمد و گفت: یا رسول اللّه! عید أضحى فرا می‌رسد و من بهاى قربانى ندارم؛ پس آیا اجازه دارم قرض بگیرم و قربانى کنم؟. حضرت فرمود: قرض بگیر و قربانی کن؛ زیرا آن قرضی است ادا شدنى (یعنى این قرض را خداوند سبحان ادا مى کند، چون در جهت رضاى اوست). (۳)

بنابراین بر دیگرانی که در احرام نیستند، مستحب است در روز عید قربان یکی از این حیوانات را بنا بر سنت الهی قربانی نمایند؛ در این مورد لازم نیست که حتماً قربانی کننده قبلاً حج رفته و حاجی شده باشد. این عمل مانند نمازی که در این روز خوانده می‌شود یکی از اعمال بسیار سفارش شده است که عمل به آن احیای شعار الهی در جامعه است که یقیناً اگر مردم به آن اقبال کنند و نشانه‌های آن در همه جا جلوه گری کند، اسباب عنایت و ریزش رحمت الهی را در پی خواهد داشت که این وعده خداوند در قرآن کریم است که «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ» اگر اهل شهر‌ها و آبادى ‏ها ایمان مى ‏آوردند و پرهیزکارى پیشه مى‏کردند، یقیناً [درهاىِ‏]برکاتى از آسمان و زمین را بر آنان مى‏گشودیم. ‏ (۴)

*خوردن گوشت قربانی توسط صاحب آن

«قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (ع) کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (ع) لَا یَأْکُلُ یَوْمَ الْأَضْحَى شَیْئاً حَتَّى یَأْکُلَ مِنْ أُضْحِیَّتِهِ».

امام باقر علیه السّلام فرمود: شیوه امیرالمؤمنین علیه السّلام چنین بود که روز عید قربان، غذایى نمى خورد تا از گوشت قربانى خود غذائى تناول کند. (۵)

و نیز آن حضرت فرمود: «وَ لَا تَأْکُلْ یَوْمَ الْأَضْحَى شَیْئاً إِلَّا مِنْ هَدْیِکَ وَ أُضْحِیَّتِکَ إِنْ قَوِیتَ عَلَیْهِ وَ إِنْ لَمْ تَقْوَ فَمَعْذُورٌ»

در روز عید قربان چیزى نخور مگر از گوشت قربانىِ خود و اگر قدرت تمکن مالى براى قربانى کردن ندارى در این صورت معذورى. (۶)

از این روایات به دست می‌آید اگر برای انسان مقدور بود در روز عید، قربانی کرد اولین چیزی که در آن روز می‌خورد از گوشت همان قربانی باشد.

امیرالمومنین علیه السلام می‌فرمود «وَ إِذَا ضَحَّیْتُمْ فَکُلُوا وَ أَطْعِمُوا وَ أَهْدُوا وَ احْمَدُوا اللَّهَ عَلَى مَا رَزَقَکُمْ مِنْ بَهِیمَةِ الْأَنْعَامِ».

چون مراسم قربانى را برگزار کردید از گوشت قربانى بخورید و هدیّه بدهید و خدا را به پاس این نعمت که گوشت شتران و گاوان و گوسفندان را روزىِ شما ساخته، سپاسگزارى کنید. (۷)

*کیفیت تقسیم قربانی

امامان معصوم علیهم السلام یک سوم قربانی را به همسایگان، یک سوم آن را به نیازمندانی که درخواست داشتند، می‌دادند و یک سوم باقی مانده را برای خانواده خود نگه می‌داشتند.

«وَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ أَبُو جَعْفَرٍ (ع) یَتَصَدَّقَانِ بِثُلُثٍ عَلَى جِیرَانِهِمْ وَ بِثُلُثٍ عَلَى السُّؤَّالِ وَ بِثُلُثٍ یُمْسِکَانِهِ لِأَهْلِ الْبَیْت»؛ و علیّ بن الحسین و ابو جعفر علیهما السّلام ثلث قربانى را صدقه همسایگان و ثلث دیگر را صدقه سائلان می‌ساختند و ثلث سوم را براى خانواده نگاه می‌داشتند. (۸)

از این رو مستحب است که قربانى سه قسمت شود: یک سوم آن را خودش بخورد و یک سوم را صدقه دهد و یک سوم را هدیه نماید؛ و احتیاط آن است که چیزى از آن بخورد اگر چه واجب نیست. (۹)

بنابراین اگر کسی علاقه‌مند بود تمام گوشت قربانی را برای خود نگه دارد، منعی نخواهد داشت.

پاورقی:

۱. وَ اتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ ابْنَیْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبا قُرْباناً فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِما وَ لَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ (آیه ۲۷- سوره مائده)

۲. حیواناتی مانند گوسفند و بز و گاو به صورت ذبح کشته می‌شوند، ولی شتر به صورت نحر.

۳. من لا یحضره الفقیه، ج‏۲، ص: ۲۱۳،

۴. سوره اعراف آیه ۹۶،

۵. من لا یحضره الفقیه، ج‏۱، ص: ۵۰۸،

۶. من لا یحضره الفقیه، ج‏۱، ص: ۵۰۸،

۷. من لا یحضره الفقیه، ج‏۱، ص: ۵۲۱،

۸. من لا یحضره الفقیه، ج‏۲، ص: ۴۹۳،

۹. تحریرالوسیلة - ترجمه؛ ج‌۲، ص: ۲۵۹