عکس| هرکسی را به این خیابان راه نمی‌دادند؛ چرا ایرانی‌ها به آبگرمکن دئوترم می‌گفتند؟

«نکته جالب توجه در مورد خیابان تخت‌جمشید این بود که آمریکایی‌هایی که در دوران قاجار سفارتخانه یکسانی با سفارت انگلیس داشتند، بعدها از آنها جدا شدند و در خیابان تخت‌جمشید سفارت آمریکا را راه انداختند و همین موضوع باعث شد تا در این خیابان خرید و فروش ملک از سوی افراد مشخص و شناخته‌شده صورت بگیرد.»

«نصرالله حدادی» با بیان این موضوع می‌گوید: «هرکسی نمی‌توانست در خیابان تخت‌جمشید، چه در مجاورت خیابان، چه کوچه و پسکوچه‌ها، ساخت‌وساز داشته باشد و برای ساخت خانه باید مورد تأیید نظام قرار می‌گرفت. در این دوره بود که منطقه کم‌کم رو به آبادی گذاشت و ساخت هتل‌های متعددی در این محدوده شروع شد. بخش خیلی مهمی از این خیابان را بهایی‌ها خریده بودند، از جمله ساختمان‌های این محدوده که در اختیار بهایی‌ها بود در ضلع شمالی حوزه هنری قرار داشت و در تملک «حبیب‌الله ثابت»، معروف به ثابت پاسال، بود. این را اضافه کنم که کارخانه‌ جنرال و ساختمان پلاسکو هم متعلق به این سرمایه‌دار معروف یهودی-بهایی بود.»

این تاریخ‌پژوه به اشاعه سینماها در نقاط مختلف شهر اشاره می‌کند و می‌گوید: «مثلاً در محدوده کوچکی در جوادیه ۳سینما بود، در میدان انقلاب ۴سینما، سینما شهر تماشا، اونیورسال و کاپری و سانترال، در محدوده خیابان تخت‌جمشید هم این موضوع به شکل قابل توجهی رواج پیدا کرد. در دهه ۴۰ که میدان ولی‌عصر فعلی را می‌ساختند، رژیم سعی می‌کرد یک حالت رفاهی و تفریحی به شکل کاملاً اروپایی به منطقه بدهد و شروع کردند به ساخت سینماهای بزرگ و فاخر در این محدوده. این سینماها بیشتر فیلم‌های خارجی و عمدتاً آمریکایی پخش می‌کردند.»

او ادامه می‌دهد: «اسم سینما قدس که در خود میدان ولی‌عصر است پولیدور بود. بالاتر، سمت چپ، سینما استقلال قرار داشت که آن زمان به آن امپایر می‌گفتند. سینما آفریقا هم سینما آتلانتیک نامیده می‌شد. ۹۰درصد سینماهای تهران اسامی فرنگی داشت و هرچه رو به شمال شهر می‌رفتی اسامی فرنگی بیشتر دیده می‌شد. از حد فاصل میدان تا چهارراه ولی‌عصر پر از مراکز فروش لباس بود که هیچ‌یک نام ایرانی نداشتند و کالاهای آمریکایی در آنها موج می‌زد. در واقع، بعد از اولین نماز جمعه‌ رسمی تهران به امامت آیت‌الله سید محمود طالقانی در سال ۱۳۵۸ و با پیشنهاد او برای نامگذاری یک خیابان به نام قدس بود که خیابان آناتول فرانس به خیابان قدس تغییر نام داد و این روند آرام‌آرام ادامه پیدا کرد.»

حدادی ادامه می‌دهد: «نباید فراموش کنیم زمانی که دانشگاه تهران شکل گرفت برای خیلی از اساتید خارجی در همین حوالی دانشگاه تهران و خیابان ولی‌عصر آپارتمان ۲-۳طبقه با روکار آجر شمس و بهمنی قرمز و کرم ساخته بودند. آپارتمان‌هایی که فاقد آب لوله‌کشی بود. همه وسایلش هم از آمریکا و اروپا تأمین شده بود. از پشت بام لوله‌کشی کرده بودند و تانکر گذاشته بودند و آبی که در پایین پمپاژ می‌کردند وارد تانکر می‌شد و نکته عجیب این بود که در آن زمان برای آنها آبگرمکنی به اسم دئوترم گذاشته بودند. چیزی که آن زمان در ایران رسم نبود و همین موضوع باعث شده بود تا سال‌های سال مردم در ایران به آبگرمکن دئوترم بگویند.»

• بیشتر بخوانید:

• عکسی کمتر دیده شده از میدان تجریش در سال ۱۳۱۰

۲۳۳۲۳۳