از مکاشفات شیطانی تا مکاشفات ربانی؛ در محضر امام صادق(ع)

به گزارش «مبلغ» – «کشف» یا «مکاشفه» عبارت است از این‌که انسان در حال بیداری یا بین خواب و بیداری که از آن به «خلسه» تعبیر می‌شود چیزهایی را مشاهده می‌کند که دیگران درک نمی‌کنند. در مکاشفه گاهی حالتی شبیه خواب برای #انسان پیش می‌آید، اما خواب نیست. در بسیاری از موارد نیز چشم انسان کاملا باز است و مشاهداتی برایش دست می‌دهد، شبیه کسی که چیزهایی را در #خواب می‌بیند. انسان در حال مکاشفه ممکن است صدایی را بشنود، کسی را در حال کاری ببیند، یا حادثه‌ای را که اتفاق می‌افتد مشاهده کند.

حکم کشف و شهود در فقه و اعتقادات، همان حکم رؤیا است. مشکلاتی که در بحث خواب ارائه گردید، کم و بیش در این جا نیز جریان دارد. نوعیت نداشتن و ناتوان بودن شخص از اثبات دریافت‌های خود برای دیگران و همچنین تأثیر باورهای ذهنی و اعتقادی و شرایط روحی و جسمی در مشاهدات بخشی از آسیب‌های این طریق است.

ارباب فن و مشایخ و بزرگانی که همه فرَق متصوفه به آن‌ها احترام می‌گذارند، خودشان در نوشته‌ها و کتاب‌هایشان آورده‌اند که مکاشفات همانند رؤیاها بر دو دسته هستند: مکاشفات ربانی و رحمانی، و مکاشفات شیطانی.

صاحب کتاب نور مجرد می‌گوید:
«مرحوم والد قدّس‌سرّه میفرمودند: گذشته از تصرّف نفس انسان، بسیاری از مکاشفاتی که برای سالکین و غیرسالکین اتّفاق می‌افتد تسویلات شیاطین و جنّیان شرور است که در نفس تصرّف می‌کنند و سالک بیچاره هم از همه‌جا بی‌خبر می‌پندارد که حقائقی از عالم ملکوت بر وی منکشف شده و بر صدق مشاهدات خود پافشاری می‌کند.»

استاد حسن زاده آملی نیز در جواب این سوال که آیا هر مکاشفه‌ای رحمانی است چنین گفته‌اند:
«در مسئله حجیت مکاشفات، باید قرآن آن را امضا کند و با موازین شرعی تطبیق نماید.»

در روایت زیر این حقیقت به خوبی انعکاس پیدا کرده است:
«ابن عَمرو نخعی گوید: با جمعی نزد امام صادق(ع) نشسته بودیم. شخصی به امام عرض کرد: فدایت شوم، ابامنصور می‌گوید که من در عالم بالا نزد خدا رفتم و خدا سر مرا نوازش کرد و به زبان فارسی به من گفت: ای پسرم. به اینجا که رسید حضرت فرمودند: همانا پدران من از رسول خدا(ع) نقل فرمودند: #شیطان در بین زمین و آسمان عرشی دارد و به عدد ملائکه یارانی برگزیده است. هر زمان کسی را به سوی خویش دعوت کند و آن کس او را پاسخ گفته و مردمان پیرو او گردند، بر او تجلی می‌کند و او را به سوی عرشِ خویش بالا می‌برد و آن شخص خیال می‌کند خدا او را بالا برده و خدا را دیده است. پس ابامنصور فرستاده شیطان است، نه خداوند متعال. سپس سه مرتبه فرمودند: خداوند او را لعنت کند.»