چگونه عید بزرگ قربان را بشناسیم؟

دهمین روز از ماه ذی‌الحجه در تقویم قمری، مزین به نام یکی از بزرگترین اعیاد مسلمانان است و اهمیت آن تا بدانجاست که فاصله بین عید قربان تا عید غدیر خم (دهم تا هجدهم ذی‌الحجه) دهه ولایت نامگذاری شده است. 

در روایات از عید قربان به «یوم النحر» و «یوم الاضحی» نیز یاد می‌شود و ائمه اطهار (ع) به حدی آن را مهم می‌دانند که نماز این عید را واجب دانسته و فرمودند: «صَلاةُ الْعِیْدِینِ فَریضَةٌ؛ نماز عید فطر و قربان واجب است.»، اما برخی از فقها این نماز در عصر غیبت را به استناد روایت امام باقر (ع) که فرمود: «لَا صَلَاةَ یَوْمَ الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَی إِلَّا مَعَ إِمَام؛ نماز دو عید باید همراه با امام باشد»، واجب نمی‌دانند.

علت نامگذاری عید قربان به «عید اضحی» نیز از این جهت است که اضحی جمع ماده ضحی به معنی ارتفاع روز و امتداد نور آفتاب است و هنگامی که خورشید بالا می‌آید (قبل از ظهر)، آن موقع را ضحی گویند. به همین سبب حجاج به هنگام بالا آمدن آفتاب قربانی می‌کنند، بدین سبب روز دهم ذی‌الحجه را که قبل از ظهر آن، عمل قربانی انجام می‌شود «عید اضحی» می‌گویند. دراصل فلسفه عید قربان، به مسلخ بردن هوای نفس و گذشتن از خود برای قرب الهی است.

ذبح قربانی برای نزدیکی به پروردگار از زمان ابوالبشر حضرت آدم (ع) آغاز شد، وقتی که دو فرزندش هابیل قوچی و قابیل قدری گندم را به‌عنوان قربانی به بارگاه خداوند تقدیم کردند. به فرمان و روال آن هنگام، آتشی از آسمان آمده، قربانی هابیل را سوزاند که این نشان قبولیت بود و قربانی قابیل به حال خود باقی ماند. در تاریخچه ادیان مسیحیت و یهودیت و حتی در دوران حضرت نوح (ع) نیز نمونه‌هایی از این سنت دیده می‌شود.

اما دلیل نامگذاری این روز به عید قربان، سر نهادن به فرمان خداوند از سوی حضرت ابراهیم (ع) است. لبیک ابراهیم خلیل‌الله، لبیک به بندگی حق ‎تعالی بود، یعنی به‌خاطر پیروی از فرمان پروردگار از عزیزترین خود و به‌نوعی از خود هم گذشت.

در آیات ۱۰۳ تا ۱۰۶ سوره مبارکه صافات چنین آمده است: «فَلَمَّا أَسْلَما وَ تَلَّهُ لِلْجَبِینِ (۱۰۳) وَ نادَیْناهُ أَنْ یا إِبْراهِیمُ (۱۰۴) قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْیا إِنَّا کَذلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ (۱۰۵) إِنَّ هذا لَهُوَ الْبَلاءُ الْمُبِینُ (۱۰۶)
پس، چون هر دو تسلیم (فرمان ما) شدند و ابراهیم گونه فرزند را بر خاک نهاد (تا ذبحش کند)، او را ندا دادیم که اى ابراهیم! حقا که رؤیایت را تحقق بخشیدى (و امر ما را اطاعت کردى)، همانا ما نیکوکاران را این گونه پاداش مى‌دهیم (و نیت عمل خیر آنان را به جاى عمل قبول مى‌کنیم). همانا این همان آزمایش آشکار بود.»

ضرورت دارد که امت مسلمان این عید بزرگ و سعید را پاس بدارند و در شناخت آن بکوشند. برای آشنایی با این سنت بزرگ الهی و فلسفه وجودی این عید بزرگ، کتاب‌هایی پیرامون این موضوع منتشر شده‌اند که اطلاعات همگی آن‌ها در بانک اطلاعاتی خانه کتاب و ادبیات ایران موجود است. چند عنوان از مهمترین این کتاب‌ها در ادامه معرفی می‌شوند: 

«جلوه‌های معرفت: بیانات اعیاد سعید فطر و قربان»
کتاب «جلوه‌های معرفت» به سال ۱۴۰۱ با شمارگان ۱۵۰۰ نسخه، ۵۰۸ صفحه و بهای ۱۴۴ هزار تومان از سوی انتشارات مکتب وحی راهی بازار نشر شده است. این کتاب متن خطبه‌های مرحوم آیة‌اللَه حاج سید محمدمحسن حسینی طهرانی قدّس‌اللَه‌سرّه در «اعیاد فطر و قربان» است که به بیان اسرار و رموز این دو عید بزرگ اسلامی و تبیین ظرائف سلوک الی اللَه و چگونگی دریافت حقایق باطنی و کشف حجاب‌های راه و وصول به بالاترین مقام معرفت و عقلانیت اختصاص دارد.

تبیین «حقیقت توحید و جنبۀ باطنی ولایت و تأثیر آن در تبدّل جوهری انسان» و «تبعیت از قرآن و عترت» و «جایگاه انسان در عالم هستی» و «نحوۀ نگرش اولیای‌الهی نسبت به دنیا» از شاخصه‌های این اثر ارزشمند است که برای طالبان وصول به حقیقت راهگشا و راهنماست.

«عید فطر و قربان از نگاه ناصرخسرو، سنایی، نظامی، مولوی و سعدی»
این کتاب که امیرمحمد کرد و فاطمه کرد آن‌را در ۸۲ صفحه به نگارش درآورده‌اند از سوی انتشارات دیار آفتاب با شمارگان ۱۰۰ نسخه و بهای ۴۰ هزار تومان به سال ۱۴۰۱ منتشر شده است. این کتاب در سه فصل به بیان «کلیات»، «زندگی‌نامه‌ها و پیشینه اعیاد فطر و قربان» و سپس «فطر و قربان از نگاه ناصرخسرو، سنایی، نظامی، مولوی و سعدی» می‌پردازد.

در مقدمه این کتاب آمده است: «عید قربان را به عید «اضحی» نامگذاری کرده‌اند، چراکه اضحی جمع ماده ضحی به معنی ارتفاع روز و امتداد نور آفتاب است و هنگامی که خورشید بالا می‌آید، آن موقع را ضحی گویند... در اصل فلسفه عید قربان، به مسلخ بردن شهوات نفسانی است که باید آن را به قربانگاه ببریم و در پیشگاه معبود آن را از بین ببریم.» 

«قوچ سفید شاخدار» 
کتاب «قوچ سفید شاخدار» با شعر‌هایی از سیدعلی پورحسینی، ویراستاری محمود پوروهاب و تصویرگری مینا محبت‌نیا در ۱۲ صفحه برای گروه سنی کودک از سوی انتشارات عروج اندیشه منتشر شده و چاپ‌های متعددی را تجربه کرده است.

این کتاب مصور از سری «قصه‌های حیوانات قرآنی» است که با هدف آموزش مهارت‌های زندگی به کودکان تدوین شده است. ویژگی خاص این مجموعه این است که در آن، داستان‌های قرآنی به زبانی شیوا و روان بیان شده و حیوانات نقش اصلی را ایفا می‌کنند. قابل ذکر است که در ابتدای هر کتاب، دربارة آیات قرآنی مرتبط با داستان، برای والدین و مربیان توضیحاتی داده شده است. 

در این داستان می‌خوانیم: «باشول» و «ماشول» دو برادر هستند و «ماشول» قصد دارد تنها قوچ برادرش را بگیرد تا تعداد گوسفندانش به صد عدد برسد. «ماشول» و «باشول» با هم بحث و دعوا می‌کنند و نزد «حضرت داوود (ع)» می‌روند تا بین آن‌ها قضاوت کند. «حضرت داوود (ع)» به سرعت و بدون شنیدن سخنان هر دو طرف دعوا، قضاوت می‌کند. قضاوت «حضرت داوود (ع)» درست است، امّا او به خاطر عجله در قضاوت، گریه و به درگاه خداوند توبه می‌کند. «باشول» نیز می‌آموزد وقتی پیامبر خدا به خاطر یک اشتباه کوچک توبه می‌کند، او نیز باید به خاطر گناهانش توبه کند. پیام این داستان پرهیز از شتاب در کار‌ها و توبه برای رفع گناهان به درگاه خداوند است.

«مجموعه عید‌های اسلامی: من عید قربان هستم»
اثر حاضر نوشته مجید ملامحمدی با تصویرگری سید حسام‌الدین طباطبایی که در ۸۰ صفحه از سوی انتشارات نوای مدرسه منتشر شده، مجموعه‌ای خواندنی و جذاب است که به معرفی داستانی پنج عید مهم اسلامی می‌پردازد. عید‌های زیبا و دل‌انگیز قربان، مبعث، فطر، غدیر و نیمه شعبان. در این مجموعه علاوه بر داستان به وجود آمدن عیدها، مخاطب با سخنان بزرگان دین آشنا می‌شود. داستان‌های این مجموعه، داستان‌هایی مذهبی است که با زبانی ساده و روان برای گروه‌های سنی ب و ج نگاشته شده است. 

در داستان «من عید قربان هستم» می‌خوانیم: «هاجر راضی نمی‌شود حتی یک‌لحظه از اسماعیل جدا شود. اما روزی ابراهیم او را با خود می‌برد. زیرا به ابراهیم از طرف خدا دستور داده‌شده بود تا پسرش را قربانی کند.»

باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری ادبیات