رژیم کاپتاگون

اندکی از طلوع خورشید در یکی از نخستین روزهای ماه مه امسال گذشته بود که یک جنگنده‌ی هوایی از مرزهای شمالی اردن، با ورود به آسمان سوریه و شلیک موشک به خانه‌ای دوطبقه، همه‌ی ساکنان آن را کشت. آن منطقه که زمانی سنگر شورشیان ضد رژیم اسد بود، با موشک و بمباران ناآشنا نبود، اما این بار قربانی بمباران – مرعی الرمثان – نه یک پیکارجوی ضد دولت، بلکه یک قاچاقچی رده‌بالای مواد مخدر با تمرکز ویژه بر معامله‌ی یک محرک ترکیبی غیرقانونی به نام کاپتاگون بود. در طول یک دهه‌ی گذشته، سوریه به مرکز اصلی تولید صنعتی و قاچاق کاپتاگون بدل شده است. این ماده‌ی محرک که در خارج از خاورمیانه کمتر شناخته شده است، در بخش‌هایی از خاورمیانه در مراسم عیش جوانان به‌خصوص مردان جوان در عربستان و قطر و امارات محرکی محبوب به حساب می‌آید. با ویران‌شدن اقتصاد رسمی سوریه در جریان جنگ داخلی، تولید و صادرات کاپتاگون سر به فلک گذاشته است و کارشناسان درآمد حاصل از فروش کاپتاگون در خیابان را از پنج میلیارد دلار تا بیش از ۵۰ میلیارد دلار در سال برآورد کرده‌اند. حتی رقم کوچک این برآوردها هم از کل درآمد دولتی سوریه در سال فراتر است. سربازی که پیش‌تر در لشکر چهارم ارتش سوریه خدمت می‌کرده و حالا به اروپا گریخته می‌گوید: «اگر دولت اسد تجارت کاپتاگون را فقط به مدت ۲۰ روز تعطیل کند، کل اقتصاد سوریه فرومی‌پاشد.»
در ماه‌های اخیر در نتیجه‌ی کشف محموله‌های کاپتاگون در اروپا و خاورمیانه، شواهدی به دست آمده مبنی بر این‌که مقام‌های دولتی سوریه در تسهیل این تجارت نقش داشته‌اند. برای نمونه، بازرسی‌ها در لبنان نشان می‌دهد که یک متهم به قاچاق کاپتاگون با لشکر چهارم ارتش سوریه که تحت فرماندهی ماهر اسد، برادر بشار اسد قرار دارد ارتباط داشته است. گزارشی که در ادامه می‌آید گزیده‌ای از گزارش مفصل‌تری است که «پروژه‌ی گزارش فساد و جرایم سازمان‌یافته» (OCCRP) و «بی‌بی‌سی عربی» بعد از یک سال تحقیق در تجارت کاپتاگون منتشر کرده‌اند. تهیه‌کنندگان گزارش برای نخستین بار به اسناد عملیات ضد مواد مخدر در لبنان و اردن دسترسی یافته‌اند و با قاچاقچیان، مأموران امنیتی، استراتژیست‌های نظامی، دیپلمات‌ها و سربازان کنونی و سابق سوری مصاحبه کرده‌اند. دو رسانه‌ی عربی Suwayda24.com و Daraj.com نیز در نگارش این گزارش نقش داشته‌اند.

مرعی الرمثان؛ «اسکوبار خاورمیانه»

از حدود پنج سال پیش که رژیم اسد و شبه‌نظامیان متحدش دوباره بر جنوب سوریه تسلط یافتند، این منطقه به یکی از مسیرهای اصلی ترانزیت زمینی کاپتاگون به بازارهای خلیجی، از جمله عربستان و امارات بدل شده است. ارتش اردن می‌گوید از سال ۲۰۲۰ جلوی ۱۷۰۰ اقدام برای قاچاق را گرفته است اما در مقابل، شگردهای قاچاقچیان نیز پیشرفت کرده است. پیش‌تر آن‌ها در دسته‌های کوچک‌تر و غیرمسلح از مرز عبور می‌کردند، اما در یکی دو سال اخیر چهار یا پنج نقطه را برای عبور از مرز هدف قرار می‌دهند تا گشت‌های مرزبانی را گیج کنند. آن‌ها با بهره‌گیری از توفان‌های شن، مه و زمین‌های سخت‌گذر، مواد مخدر را در کوله‌پشتی یا داخل لاستیک به اردن می‌رسانند. قاچاقچیان اغلب مسلح به مسلسل، عینک‌های دید در شب و پهپاد هستند و با تیراندازی از داخل خاک سوریه مرزبانان اردنی را درگیر می‌کنند. به گفته‌ی حسن القوده، رئیس اداره‌ی مبارزه با مواد مخدر اردن تخمین زده می‌شود که حدود ۱۶۰ باند تولید و قاچاق مواد مخدر در سوریه فعال‌اند که کاپتاگون، کریستال و حشیش تولید می‌کنند.

مرعی الرمثان ۴۵ ساله، معروف به «اسکوبار خاورمیانه» یکی از سرهای قاچاق مواد مخدر در مرز سوریه و اردن بود که در ماه مه به همراه همسر و شش فرزندش در حمله‌ی هوایی ارتش اردن کشته شد. مدل کار او به این صورت بود که خویشاوندان و دوستانش را استخدام می‌کرد تا محموله‌های مواد را به داخل اردن ببرند؛ مأموریتی که گاهی تا ۱۰هزار دلار عایدی داشت. الرمثان به خاطر ۵۷ پرونده‌ی قاچاق در اردن تحت تعقیب بود.

در ماه ژانویه‌ی ۲۰۲۲ پس از آن‌که قاچاقچیان در مه غلیظ یک گشت نظامی را داخل خاک اردن غافلگیر کردند و یک سرهنگ ارتش را کشتند و سه افسر را زخمی کردند، ارتش اردن عملیاتش علیه قاچاق را شدت بخشید. یک هفته پس از مراسم تدفین نظامی کشته‌شده، سربازان اردنی ۲۷ نفر را که ادعا می‌شد قاچاقچیانی بودند که سعی داشتند از مرز عبور کنند کشتند.

در روزهای آغازین ماه مه امسال وزیر خارجه‌ی اردن به سی‌ان‌ان گفت که کشورش از زور نظامی در داخل خاک سوریه استفاده خواهد کرد تا از ورود مواد مخدر به داخل اردن جلوگیری کند. چند روز پس از آن، الرمثان و خانواده‌اش در حمله‌ی هوایی کشته شدند. هرچند ارتش اردن رسماً انجام این عملیات را گردن نگرفته است، پس از مرگ الرمثان به سوری‌های متهم به قاچاق مواد مخدر پیامکی فرستاد مبنی بر این‌که «یا تسلیم شوید، یا سربازانی به بلندپروازی عقاب یکی پس از دیگری شکارتان خواهد کرد.»

Ad placeholder

راجی فلحوط؛ سرنخ گمشده

محل فعالیت بیشتر قاچاقچیانی که در دادگاه‌های اردن محاکمه شده‌اند دو استان درعا و سویداء در جنوب سوریه بوده است. تا ژوئیه‌ی سال قبل، این منطقه محل استقرار یک قاچاقچی مشهور کاپتاگون به نام راجی فلحوط بود. ایالات متحده و بریتانیا فلحوط را به خاطر اشتغال به قاچاق مواد مخدر تحریم کرده‌اند. فلحوط در حومه‌ی شهر عتیل یک گروه شبه‌نظامی را تحت کنترل داشت، اما پس از مدتی یک گروه شبه‌نظامی دیگر به نام «مردان کرامت»، خشمگین از این‌که فلحوط منطقه را به مواد مخدر و بزهکاری آلوده کرده، به دفاتر شبه‌نظامیان او حمله کردند.

این درگیری منجر به فرار فلحوط از آن منطقه شد و هم‌اکنون محل اقامت او مشخص نیست. «مردان کرامت» حین تفتیش محل اقامت فلحوط به شواهد گسترده‌ای مبنی بر اشتغال او به تجارت کاپتاگون دست یافتند. فیلمی که از عملیات کشف این مخفی‌گاه منتشر شده یک دستگاه پرس قرص و تلنباری از بسته‌های قرص را نشان می‌دهد.

تصویر کارت شناسایی‌ای که شبه‌نظامیان در محل اقامت فلحوط پیدا کرده‌اند حاکی از آن است که او خود عضو سازمان امنیت نظامی سوریه بوده است. گزارشگران همچنین به موبایل شخصی فلحوط دسترسی پیدا کرده‌اند که پیام‌های آن نشان از ارتباطات گسترده‌ی او با مقام‌های سوری دارد. راجی فلحوط در یکی از مکالماتش از فرمانده شاخه‌ی سرویس امنیتی سوریه در استان سویداء دستور گرفته بود که پس از انتخابات ریاست‌جمهوری تظاهراتی در حمایت از بشار اسد سازماندهی کند. تماس‌ها و پیام‌های فلحوط همچنین نشان می‌دهد که او واردات دستگاه‌های تولید کاپتاگون از لبنان سازماندهی کرده است.

کاپتاگون چیست؟

کاپتاگون نام تجاری فنتیلین (fenethylline) است، دارویی که در دهه‌ی ۱۹۶۰ در آلمان غربی برای مداوای اختلال کمبود توجه، حمله‌ی خواب و افسردگی تولید شد. کاپتاگون پس از این‌که در سال ۱۹۸۶ در بیشتر کشورهای جهان ممنوع اعلام شد، در دهه‌ی اخیر به عنوان یک مواد مخدر تفریحی در خاورمیانه، و به ویژه در عربستان، قطر و امارات، حیاتی دوباره یافته است. این مواد همچنین به خاطر تلقین حس اعتماد به نفس شدید، در بین پیکارجویان در جنگ داخلی سوریه نیز محبوب بود. امروز کاپتاگون تفاوت‌هایی با فرمول اصلی آن پیدا کرده و ممکن است شامل کافئین، تئوفیلین یا پاراستامول نیز باشد.

حسن دقو؛ «شاه کاپتاگون»

لبنان نیز یکی دیگر از میدان‌های جنگ رو به تشدید مواد مخدر در خاورمیانه است. در آوریل ۲۰۲۱، پلیس لبنان در جریان بازرسی‌های مربوط به قاچاقچیان مواد مخدر در لبنان، شخصی ۳۶ ساله به نام حسن دقو را بازداشت کرد. دقو که هم تابعیت لبنانی دارد و هم تابعیت سوری، به اداره‌ی یک امپراتوری تولید و توزیع مواد مخدر در حوالی وادی البقاع (دره‌ی بقاع) در لبنان – در نزدیکی مرز سوریه – متهم شد.

دقو به تازگی به هفت سال حبس محکوم شده است. پلیس با تفتیش خانه‌ی دقو حدود ۲ میلیون دلار پول نقد پیدا کرد. ۱,۱ میلیون دلار نیز از گاوصندوقی متعلق به یک شرکت ساخت‌وساز که به نام همسر دقو ثبت شده به دست آمد.

«پروژه‌ی گزارش فساد و جرایم سازمان‌یافته» به سوابق بازجویی دقو در اداره‌ی اطلاعات و امنیت لبنان دست پیدا کرده که شامل دست‌نوشته‌ای ۶۵۱ صفحه‌ای و مکتوب تماس‌های شنودشده‌ی دقو با قاچاقچیانی در لبنان و سوریه و نیز پیام‌هایش با مقامات سوری و چندین سند دیگر می‌شود.

بنا بر این اسناد، دقو مشارکت در تجارت مواد مخدر را رد می‌کند و مدعی است که برای «لشکر چهارم» ارتش سوریه کار می‌کرده است. او با نشان‌دادن یک کارت شناسایی رسمی لشکر چهارم، به بازجویان گفته که در واقع لشکر چهارم او را موظف کرده که قاچاق مواد مخدر درون خاک سوریه را ردیابی و کنترل کند. قاضی لبنانی‌ای که حکم زندان دقو را صادر کرده می‌گوید شواهدی مبنی بر نقش مقام‌های سوری در قاچاق وجود ندارد.

اما سوابق بازجویی حسن دقو چیز دیگری را نشان می‌دهد. شماره تلفنی که به نام «المعلم» در گوشی او ذخیره شده فقط از عدد ۳ تشکیل شده است. چنین شماره‌تلفن‌هایی که در سوریه به آن‌ها «شماره‌ی طلایی» می‌گویند به مقام‌های ارشد تعلق دارند. سه منبع مختلف به گزارشگران گفته‌اند که این شماره متعلق به غسان بلال، یکی از فرماندهان ارشد لشکر چهارم است. پایگاه‌های داده‌ی تأیید شماره‌ی تلفن از طرف شخص ثالث هم نام بلال را برای این شماره تلفن اعلام می‌کنند.

یک تماس تلفنی شنودشده در مارس ۲۰۲۱ نشان می‌دهد که دقو با «المعلم» درباره‌ی مجوزهای امنیتی گفتگو کرده است. در مکالمه‌ای دیگر، دقو به «المعلم» درباره‌ی انباری در روستای الصبوره در حوالی دمشق اطلاعات می‌دهد. این منطقه متعلق به لشکر چهارم ارتش است که «اجناس» واردشده از لبنان آن‌جا نگهداری می‌شود.

سربازی که پیش‌تر در لشکر چهارم ارتش سوریه خدمت می‌کرده و حالا به اروپا گریخته می‌گوید: «اگر دولت اسد تجارت کاپتاگون را فقط به مدت ۲۰ روز تعطیل کند، کل اقتصاد سوریه فرومی‌پاشد.»

همچنین، چند هفته پیش از دستگیری دقو، پلیس گمرک در مالزی اعلام کرد که حدود ۹۵ میلیون قرص کاپتاگون را مصادره کرده که در چرخ‌های صنعتی جاسازی شده بودند. به گفته‌ی منابع امنیتی لبنانی، مقصد این محموله با ارزش ۱,۲ میلیارد دلار با قیمت خیابان، عربستان سعودی بود.

حدود سه هفته پیش از ماجرای مالزی، دقو با شخصی که نامش را «ام» ذخیره کرده بود درباره‌ی آماد و پشتیبانی محموله‌ای حرف می‌زند که ویژگی‌هایش شبیه محموله‌ی ضبط‌شده در مالزی است. پس از آن، در روز کشف محموله در مالزی، دقو و «ام» مکالمه‌ای سرشار از نگرانی داشتند که آیا محموله‌ی توقیف‌شده مال آن‌هاست یا نه. بازرسان لبنانی همچنین در گوشی دقو قبضی پیدا کردند که متعلق به یک محموله‌ی چرخ صنعتی از جمهوری چک بود.

دقو به بازجویان گفته بود که تنها در حال ردیابی محموله برای یکی از افسران لشکر چهارم بوده که می‌خواسته جلوی فرار از مالیات گمرکی را بگیرد. او همچنین تأکید داشت که فقط برای این‌که به لشکر چهارم و دیگر آژانس‌های امنیتی عربی کمک کند تا بر صنعت مواد مخدر کنترل بهتری داشته باشند با قاچاقچیان لبنانی و سوری صحبت می‌کرده است.   

حسن دقو در اردن نیز تحت تعقیب است. در نوامبر ۲۰۲۲، دادگاهی در اردن او را به طور غیابی به ۲۰ سال حبس محکوم کرد. مقام‌های اردنی او را با کارخانه‌ای در بیرون شهر امان مرتبط می‌دانند که مواد شیمیایی قابل استفاده در تولید کاپتاگون را از چین وارد و به سوریه صادر می‌کند. ایالات متحده نیز دقو را به خاطر مشارکت در قاچاق مواد مخدر که به گفته‌ی آمریکایی‌ها از سوی لشکر چهارم ارتش سوریه و با پشتیبانی حزب‌الله لبنان انجام می‌شود تحریم کرده است.

Ad placeholder

فقر، فساد و کاپتاگون؛ دو روایت از قاچاقچیان خُرد

مردی که به ادعای خودش مدتی در شهر مرزی المفرق اردن به قاچاق مواد مخدر اشتغال داشته می‌گوید تضعیف امنیت مرزها از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه، به این منجر شده که قبایل محلی که در هر دو سوی مرز سوریه و اردن زندگی می‌کنند فرصت نقل و انتقال بیشتری داشته باشند. این قاچاقچی سابق که خواسته نامش فاش نشود می‌گوید که او به خاطر بی‌پولی وارد این تجارت شده بود اما گاهی بیش از روزی ۱۵ دلار درآمد نداشت. او می‌گوید که وقتی شنید دو جوان در نتیجه‌ی جنون ناشی از مصرف کاپتاگون چشم‌های خود را خراشیده‌اند، از این کاسبی بیرون آمد.

قاچاقچی دیگری با نام مستعار «علی» که در وادی البقاع لبنان فعالیت می‌کند می‌گوید که فقر در منطقه‌ی محل سکونت در حوالی بعلبک چنان بیداد می‌کند که بسیاری را به تجارت کاپتاگون کشانده است. «همه‌ی مقام‌ها چشمشان را به روی ماجرا بسته‌اند» و «وقتی برایم سود دارد، چرا که نه؟». به گفته‌ی او وقتی محموله‌ای به دست قاچاقچیان می‌رسد آن‌ها پیش فرمانده نظامی منطقه می‌روند و از او می‌پرسند چه روزی و چه ساعتی می‌توانند از مرز بگذرند. فرمانده نیز به آنان می‌گوید چقدر باید پرداخت کنند تا محموله‌شان اجازه‌ی عبور داشته باشد.