گفتگو با مهرداد درویش‌پور: چرخه خشونت، با انتقام گیری و مجازات اعدام بازتولید خواهد شد - Gooya News

جواد عباسی توللی؛ مجله حقوق ما: عدالت انتقالی، پروسه‌ای است که دایره وسیعی از اقدامات نظیر دادخواهی، مستند سازی جنایات انجام شده به دست حکومت‌های استبدادی، تشکیل کمیته‌های حقیقت یاب، برپایی دادگاه‌های عادلانه برای رسیدگی به موارد نقض حقوق بشر، مجازات عاملان و آمران جنایات و همچنین جبران خسارت را در بر می‌گیرد.

همچنین، بخشی از پروسه‌ عدالت انتقالی، معطوف به بازگرداندن کرامت انسانی به قربانیان و بازماندگان آنها و در یک مقیاس کلی‌تر بازگرداندن حیثت از دست رفته به همه جامعه است. در صورت تحقق چنین پروسه‌ای می‌توان به توقف چرخه خشونت و لغو مجازات بی‌رحمانه اعدام هم امیدوار بود.

« آیا می‌توان با توجه به وضعیت فعلی جامعه ایران، به توقف چرخه خشونت و کشتار در ایرانِ پس از جمهوری اسلامی امیدوار بود؟ آیا می‌توان چشم‌انداز روشنی برای لغو مجازات اعدام در ایرانِ پس از جمهوری اسلامی متصور بود؟ در دوران گذار، خشم قربانیان چگونه باید مدیریت شود؟ دادخواهی چه عوایدی برای جامعه در پی خواهد داشت؟»

مجله حقوق ما، برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها با دکتر مهرداد درویش پور، جامعه شناس، استاد دانشگاه ملاردالن در سوئد و از فعالان حقوق بشر که از جمله نخستین روشنکفران ایرانی است که علیه انتقام و مجازات اعدام برای دادخواهی علیه جنایات حکومت در ایرانِ در دهه شصت موضع گرفته، گفت‌و‌گو کرده است.

• جنایات انجام شده به‌دست حکومت جمهوری اسلامی از یک‌سو و خشمِ مدیریت نشده قربانیان و مردم از سوی دیگر، سبب شده تا برخی از بازماندگان قربانیان، مفهوم دادخواهی را با «انتقام‌گیری» اشتباه بگیرند. شما از زمره نخستین روشنفکران ایرانی بودید که به دفاع از حق حیات و مخالفت با فلسفه انتقام گیری و مجازات اعدام پرداختید. نظر شما در این باره چیست؟ به‌نظر شما آیا می‌توان با توجه به وضعیت فعلی جامعه ایران، به توقف چرخه خشونت و کشتار در ایرانِ پس از جمهوری اسلامی امیدوار بود؟

شخصاً در پی تجربه‌ خوف‌انگیز موج اعدام‌های سال‌های ۱۳۵۸ - ۱۳۶۰ در ایران و بررسی انتقادی تجربه‌ سوسیالیسم استبدادی و رویکرد چپ آئین گرا در ایران و جهان و با خواندن مقاله‌ مارکس در نقد فلسفه‌ی مجازات اعدام، به نفی مجازات اعدام در امر دادخواهی روی آوردم. درآن زمان از نخستین روشنفکران جامعه‌ی ایرانی به شمار می‌رفتم که به جای تنها محکوم کردن اعدام‌ها در جمهوری اسلامی، نفس مجازات اعدام را به زیر پرسش کشیدم. جان کلام این که چرخه خشونت ورزی هم با تبلیغ خشونت و انتقام گیری و مجازات اعدام بازتولید می‌شود و این هیچ ربطی به دادخواهی ندارد که امروز بسیاری بدرستی بر آن تاکید می‌کننند.

در آن زمان اما فرهنگ انتقام گیری قدرتمند بود. نخستین بار در سال ۶۶ ۱۳ یعنی سی و شش سال پیش در پی یک سخنرانی جنجالی در شهر استکهلم که داشتم مقاله مفصلی را علیه مجازات اعدام به چاپ رساندم. درآن سخنرانی به جز یک گروه کوچک به نام "سازمان وحدت کمونیستی" تمام جریان‌های سیاسی چپ و راست و دینی واکنش نشان دادند و دیدگاه مرا "لیبرالی" خواندند. برای آنها باورنکردنی بود کسی مدعی شود سران نظام به رغم جنایت‌های بی شمارشان، نباید به قصد دادخواهی یا جلوگیری از احیای قدرت‌شان پس از سرنگونی، «اعدام انقلابی» بشوند؟ در تایید استدلال خود نیز به تجربیات جهانی اغلب انقلاب‌ها و از جمله شوروی و چین و فرانسه و دیگر کشورها استناد می‌کردند. منطقی که بخشی از آنان را پیشتر به دفاع از اعدام مسئولان حکومت پهلوی توسط نظام نیز واداشته بود.