شخصی که با مدرک «بهداشت باروری» سفیر شد/ سفیر ضعیف چگونه یک کشور را بی اعتبار و غافلگیر می‌کند؟! / سفارت خانه‌ها عرصه به‌ کار گماردن «بیکاران سیاسی» نیستند!

سیاست خارجی/ مصطفی نجفی: قرن بیست و یکم راه را برای ارتباطات و تجارت بیشتر در مقیاس جهانی هموار کرده است. با ارتباط بیشتر در سراسر جهان، نیاز به روابط دیپلماتیک مؤثر و مترقی بین کشورها از اهمیت بالایی برخوردار است؛ بنابراین، سفرایی مؤثر برای ارتقای روابط، تجارت و سیاست خارجی مورد نیاز است که ایران نیز نه تنها از این قاعده مستثنی نیست، بلکه با توجه به فشارها، تحریم ها و تهدیدات پیچیده، متنوع و گسترده بین المللی بیش از هر کشور دیگری نیازمند سفرایی است که بتوانند گوش(ears)، صدا(voice) و چهره(face) ایران در خارج از کشور و یک محیط پیچیده بین المللی باشند. 

یک سفیر خوب، ماهر و موفق، دارایی قدرتمندی برای دیپلماسی هر کشور است: فرد مناسب می تواند درک عمومی خارجی از یک کشور را بهبود بخشد، می تواند روابط تجاری مهمی ایجاد کند، دشمن را به دوست تبدیل کند یا سوءتفاهمات را بکاهد و از سوی دیگر، یک دیپلمات ناآماده یا نامناسب می تواند به اعتبار کشور نزد میزبان و یا بازیگران و نهادهای بین المللی آسیب برساند. سفیر امروزی باید بداند که چگونه جهان پیرامون خود را در تکامل و تعامل مستمر و سریع بشناسد، معنای پدیده های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی فرهنگی را درک کرده و واقعیت را در راستای اولویت های راهبردی ملی مشاهده، بازتاب و تفسیر کند.

اما متاسفانه، در سال های اخیر در سیاست خارجی ایران شاهد انتخاب سفرایی بودیم که سوالات، ابهامات و نگرانی های زیادی را برای عرصه دیپلماسی کشور ایجاد کرده است؛ انتخاب هایی که این فرض را مدام تقویت کرده در برهه هایی، برای دولت های مختلف و وزرای خارجه آن ها، منافع جناح ها، گروه ها و شخصیت های سیاسی بر منافع، حیثیت و اعتبار ملی ارجحیت دارد.

به صورت کلی، دو نوع سفیر از یکدیگر قابل تفکیک هستند: سفیر کریر(career diplomats) و سفیر سیاسی(political
appointees). سفرای کریر از میان دیپلمات های وزارت امور خارجه انتخاب می شوند که تمامی مراحل اداری و سیاسی لازم برای تبدیل شدن به یک دیپلمات حرفه ای را طی می کنند. در مقابل، سفرای سیاسی از بیرون از وزارت خارجه انتخاب می شوند و به مانند سفرای کریر، مهارت های دیپلماتیک نظری و تجربی لازم را ندارند. با این حال، این بدان معنا نیست که عملکرد سفرای کریر حتما بهتر از سفرای سیاسی است و عملکرد هر یک از آن ها می تواند بهتر از دیگری باشد. در کشوری مانند ایالات متحده حدود ۷۰ درصد سفرا، کریر هستند و ۳۰ درصد نیز سفرای سیاسی. در اروپا نیز اکثریت سفرا کریر هستند.

آمار دقیقی درباره اینکه چه تعداد از سفرای ایران در خارج از کشور کریر هستند و چه تعداد سیاسی در دسترس نیست؛ اما آنچه مشخص است، اینکه بسیاری از سفرایی که از بیرون از وزارت خارجه انتخاب می‌شوند، معیار‌ها و شایستگی‌های لازم برای تصدی این مسئولیت مهم را ندارند. در همین راستا، گا‌ه شاهد انتخاب سفرایی هستیم که صدای جامعه را هم درمی آورد؛ انتخاب‌هایی که آشکارا براساس ملاحظات سیاسی، جناحی و شخصی محض صورت می‌گیرد.

در همین زمینه، به تازگی در معرفی «معصومه آباد» به عنوان سفیر ایران در فنلاند، شاهد واکنش‌های زیادی در میان جامعه و نخبگان بودیم. معصومه آباد در حالی به عنوان سفیر ایران در فنلاند انتخاب شد که با مدرک دکترای «بهداشت باروری» پیش از این رئیس سابق بخش زایمان بیمارستان نجمیه تهران و عضو شورای شهر تهران بود؛ انتخابی که پرسش‌ها و ابهامات زیادی در نزد افکار عمومی ایجاد کرده است.

معصومه آباد روز سه شنبه در گفت‌وگو با ایسنا در پاسخ به این که اساسا چه شد وزارت خارجه شما را به عنوان سفیر فنلاند انتخاب کرد، اظهار کرد: زمانی که مهمان‌های خارجی به وزارت امور خارجه ایران دعوت می‌شدند، از من به عنوان سخنران یا مدعو دعوت می‌شد و این ارتباط مستمرا انجام می‌گرفت تا اینکه از وزارت امور خارجه برای همکاری بیشتر با من تماس گرفتند.

آباد همچنین در پاسخ به این که با توجه به عنوان مدرک تحصیلی شما که دکترای باروری است، انتقاداتی در خصوص بی‌ارتباط بودن سوابق تحصیلی و اجرایی شما با منصب سفیر مطرح است، توضیح داد: آخرین مدرک تحصیلی من دکترای باروری است و من به عنوان استاد دانشگاه ۲۰ سال است که تدریس می‌کنم و از زمانی که نوجوان و دانش آموز بودم، فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی داشته‌ام. به خصوص در دو دهه اخیر در مسئولیت‌های اجرایی خود در حوزه دیپلماسی به ویژه دیپلماسی عمومی و شهری حضور فعال داشته‌ام که شامل مباحث و چالش‌های زیست محیطی از قبیل آلودگی هوا، حمل و نقل عمومی، بازیافت و تفکیک زباله و مسائل حوزه فرهنگی و اجتماعی و عوامل اجتماعی موثر بر سلامت بود.

نادیده گرفتن ۱۰۰۰ دیپلمات در وزارت خارجه!

این توجیهات معصومه آباد در حالی منعکس شده است که در وزارت امور خارجه کشورمان، حدود ۱۰۰۰ دیپلمات و کادر سیاسی کارآزموده و مجرب حضور دارند که تعداد زیادی از آن‌ها می‌توانند کارکرد و عملکرد بهتری نسبت به شخصی ایفا کنند که تاکنون نه یک روز سابقه فعالیت دیپلماتیک داشته است و نه رشته و تحصیلات مرتبط با ماموریت‌ها و فعالیت‌های دیپلماتیک دارد. این مساله می‌تواند سرخوردگی زیادی میان نیرو‌های مجرب و ماهر وزارت خارجه به وجود آورد.  

کشور تحت تحریم و فشار سفیر قوی می‌خواهد!

در همین رابطه، سخنگوی وزارت خارجه در توجیه عجیب خود درباره انتخاب معصومه آباد به عنوان سفیر ایران در فنلاند نیز اظهار داشت: من بار‌ها درباره انتخاب سفرایی که از بدنه وزارت خارجه نیستند، پاسخ داده‌ام. در وزارتخانه‌های خارجه همه کشور‌های دنیا، معمولا انتخاب سفرایی از شخصیت‌های دیگر کشوری غیر از جامعه دیپلماتیک امر مرسومی است و متناسب با کشور هدف و نیاز با آن کشور سفرایی غیر از کادر دیپلماتیک وزارت خارجه انتخاب می‌شود و ما استثنا نیستیم و این منحصر به ایران نیست. متناسب با نیاز بعضا سفرایی غیر از جامعه دیپلماتیک انتخاب می‌شوند.

سخنگوی وزارت خارجه عنوان کرده که انتخاب سفیر خارج از کادر وزارت امور خارجه در همه جای جهان معمول است و «ما استثنا نیستیم». با این حال، به نظر می‌رسد، باید خود را از این مساله مستثنا کنیم؛ از این جهت که جمهوری اسلامی ایران تحت شدیدترین فشار‌ها و تحریم‌های بین المللی قرار دارد و کشور بیش از هر زمان، نیازمند سفرا و دیپلمات‌های باتجربه، آموزش دیده و مبتکری است که درک کافی از مناسبات بین المللی و قواعد حاکم بر نظام بین الملل داشته باشند، نه اینکه سفرایی انتخاب شوند که سابقه یک روز فعالیت دیپلماتیک ندارند و تحصیلات غیرمرتبط با ماموریت‌های دیپلماتیک دارند.

از سوی دیگر، اگر کشور‌های دیگر نیز سفرای خارج از کادر دیپلماتیک یا اصطلاحا سفرای سیاسی انتخاب می‌کنند، حداقل‌های لازم (تجربه فعالیت دیپلماتیک، رشته تحصیلی مرتبط، آشنایی با سازمان‌ها و نهاد‌های بین المللی، آشنایی با تجارت و اقتصاد بین الملل یا تحصیل در آن و...) برای اعطای این مسئولیت مهم دیپلماتیک به یک شخص را در نظر می‌گیرند، نه اینکه بدون هیچ ملاحظه حرفه‌ای و صرفا بر اساس بده بستان‌های سیاسی سفیر انتخاب شود!

سفیر ضعیف، یک کشور را بی اعتبار و غافلگیر می‌کند!

یکی از ویژگی‌ها مهم یک سفیر قوی و کاربلد، توانایی جذب اطلاعات پیچیده از منابع مختلف و نتیجه گیری منطقی از این اطلاعات پیچیده است. همچنین، توانایی تشخیص آنچه در یک موقعیت معین مناسب، عملی و معقول است نیز جمله توانایی‌های یک سفیر خوب محسوب می‌شود. اگر سفیری این ویژگی‌های مهم را نداشته باشد، توانایی تجزیه و تحلیل اطلاعات پیچیده و مهم را نخواهد داشت و علاوه بر اینکه ممکن است کشور را در مواجهه با رویداد‌های مختلف غافلگیر کند، زمینه بی اعتباری بین المللی کشور و آسیب به سیاست خارجی کشور را فراهم آورد.  

بدون شک، انتخاب سفرایی از جنس سفیری که در فنلاند منصوب شد، آسیب‌های جدی به پیکره سیاست خارجی کشور وارد می‌کند. انتخاب‌های که صدای بسیاری از دلسوزان را درآورد و جای دفاعی نیز برای مدافعان باقی نگذاشت!

سفارت خانه‌ها عرصه به کار گماردن «بیکاران سیاسی» نیستند!

یادمان باشد که سیاست خارجی و میدان دیپلماسی، عرصه تامین حداکثری منافع ملی است و نه منافع جناح‌ها و اشخاص. سفارت خانه ها، عرصه به کار گماردن متخصصان و مبتکران سیاست خارجی است و نه عرصه سهم خواهی‌ها و به کار گماردن «بیکاران سیاسی»!  

آنچه در سیاست خارجی اهمیت دارد، کاستن از فشار‌های بین المللی و ارائه تصویر مثبت از ایران در نظام و جامعه بین الملل است و نه کاستن از فشار گروه‌ها و اشخاص سیاسی در سیاست داخلی با انتصاب بیکاران سیاسی به عنوان سفیر!

همچنین آنچه در رابطه با انتخاب سفرای زن اهمیت دارد، اولویت انتخاب از میان زنانی است که در بدنه وزارت خارجه در حال فعالیت هستند و نه زنانی که در بیمارستان‌ها یا مراکز دیگر انجام وظیفه می‌کنند!