خدمت نظام وظیفه و مصائب بیشمار آن/ مرضیه محبی

    خانه  > slide, سایر گروهها  >  خدمت نظام وظیفه و مصائب بیشمار آن/ مرضیه محبی

•  تاریخ : ۱۴۰۲/۰۴/۱۴
•  دسته : slide,سایر گروهها
•   لینک کوتاه :
•  کد خبر : 020414513

چاپ خبر

خدمت نظام وظیفه و مصائب بیشمار آن/ مرضیه محبی

ماهنامه خط صلح – هستی، هویت و سرنوشت آدمیان در دوران مدرن، بر بنیان نسبت آن با دیوارها تعین می‌یابد. با پدیدار شدن مفهوم دولت مدرن در سپهر زندگی بشر، دیوارهای مرزی، هم‌چون تیغه‌های نامرئی یک چاقوی تاریخی، آدمیان را از یکدیگر جدا کرده و هر یک از آن‌ها را تبعه‌ی یک دولت به حساب آوردند و بر پیشانی برخی مهر بی‌دولتی زدند.

سپس ساز و برگ‌های ایدئولوژیک دولت‌ها بر ساختن ملت را، به مثابه کلیت ساختارمندی که تحت نظم و قانون معین بود آغاز نمودند. افتراق مردم به سبب مرزها، زمینه‌های ضروری برای بروز وضعیت خصمانه میان همسایگان را نیز رقم زد و سپس  اندیشه‌ی بازدارندگی محور بسیاری از فعالیت‌های نظامی گردید. این‌گونه، ارتش‌ها و زرادخانه‌ها پدید آمدند و انسان در کنار سایر اشیایی که برای حفظ امنیت مرزها لازم بود، به عنوان سرباز، بر صفحه‌ی شطرنج زمانه قرار گرفت.

به عبارتی دیوارهای مرزی، پیش‌شرط جوهرین هرگونه سامان سیاسی و حقوقی و هرگونه هویت‌یابی شدند و از آن جمله، گروهی را متصف به عنوان سرباز نمودند و برای آن‌که کشته شدن او را توجیه کنند، از عناوین ایدئولوژیک مانند خدمت مقدس، بهره جستند.

در یک‌صد سال گذشته در ایران، قانون خدمت اجباری سربازی، بر همان مدار نخست تداوم دارد و از زمان تشکیل نخستین دولت در ایران و از زمانی که فرایند برساخته‌شدن ملت ایران به مفهوم مدرن آن شکل گرفت و ترسیم مرزها رابطه‌ی دوستی و دشمنی با همسایگان را برجسته کرد، خدمت اجباری سربازی، هنوز  همان بنیان اصلی خود را حفظ کرده است و اصل و اساس و مناسبات حاکم بر آن و روابط افراد، با گذشت نزدیک به یک قرن و روی دادن دو انقلاب، هم‌چون گذشته باقی مانده است.

در دوران جمهوری اسلامی اما خدمت سربازی، به وظیفه‌ای دینی و ملی، توامان، بدل شد.

قانون خدمت وظیفه‌ی عمومی، مقرر می‌دارد که «دفاع از استقلال و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی ایران و جان و مال و ناموس مردم وظیفه‌ی دینی و ملی هر فرد ایرانی است و در اجرای این وظیفه کلیه‌ی اتباع ذکور دولت جمهوری اسلامی ایران مکلف به انجام خدمت وظیفه‌ی عمومی برابر مقررات این قانون هستند و هیچ فرد مشمول خدمت وظیفه‌ی عمومی را جز در موارد مصرح در این قانون نمی‌توان از خدمت معاف نمود».

همین چند سطر بازتاب روشن گفتمان غالب امنیتی جمهوری اسلامی است که از روز نخست تاکنون تداوم دارد و در آن حفظ نظام بر حفظ مردم، و وظیفه‌ی دینی بر وظیفه‌ی ملی، مقدم دانسته شده است.

سربازی اجباری، در صد سال گذشته در کشور ما هم‌چون حفره‌ی تاریک و ترسناکی فرا راه همه‌ی پسران و خانواده‌های آن‌ها قرارگرفته و هرگونه برنامه‌ریزی برای زندگی را متأثر ساخته است. تداوم مشکلات اجتماعی ناشی از گماردن اجباری جوانان به خدمت سربازی و انبوه افرادی که خدمت، گریبان زیست معمولشان را گرفته، نظام وظیفه را به یک مسئله‌ی مهم در سپهر سیاسی کشور و اجتماع بدل کرده است که البته در شرایط کنونی، انتظار برای حل بنیادین آن بیهوده است.

 خدمت اجباری طبقات اجتماعی مختلف را به اشکال گوناگون به خود مشغول داشته است. فقر خدمت را سخت‌تر و مشقت‌بارتر می‌کند. فرزندان خانواده‌های تهیدست که از امکانات معمول برای تحصیل محروم هستند، خطرناک‌ترین موقعیت‌ها را در نظام سربازی اشغال می‌کنند. آنان که عمدتاً در مرزهای مسئله‌دار مستقر می‌شوند، هرگاه روابط ایران و همسایگان دچار تنش شود، نخستین قربانی برای مصالح نظم ایدئولوژیک حاکمند که با مقدس‌نمایی خون بر زمین ریخته‌ی سربازان و انتساب القابی چون «شهید»، منافع خود را با مرگ آن‌ها تأمین می‌کند. این سربازان در سربازخانه‌ها به شدت تحقیر می‌شوند، هویتشان با خشونت محو و موجودیتشان به اشیایی حقیر تقلیل می‌یابد. خدمت سربازی، دو سال آغازین دوران جوانی آن‌ها را می‌بلعد و سلامت روان و جسمشان را دچار تنش می‌کند و امکان اشتغال و تحصیلشان را با تأخیر مواجه کرده یا حتی از بین می‌برد و برای خانواده‌ها خسران و تضرری جدی به بار می‌آورد. خانواده‌های متوسط و بالا همواره در رویای عبور از سربازی، به خروج فرزندشان از کشور و یا تداوم بیمارگونه‌ی تحصیلات آنان در مقاطع مختلف می‌اندیشند و به بهای فقیرتر شدن، سرمایه‌ی خانواده را در سبد دانشگاه‌های غیردولتی می‌ریزند تا فرزندانشان را از افتادن به دام سربازی حفظ کنند. یک پژوهش دانشگاهی نشان می‌دهد که انگیزه‌ی بسیاری از جوانان برای تحصیل در مقاطع مختلف تحصیلی، به تعویق انداختن خدمت سربازی است. (۱)

سربازانی که تحصیلات قابل ملاحظه‌ای دارند، دوران سربازی را به مثابه دو سال بیگاری نزد نهادهای مختلف می‌گذرانند و وقت و سرمایه‌ی انسانی خود را آشکارا هدر می‌دهند.

بر اساس پژوهش دیگری، که به مشکلات  دارندگان مدارک تحصیلی بالا حین خدمت وظیفه پرداخته، بیش‌ترین شکایت سربازان از هدر رفتن وقت و ساختارهای صلب سربازی است که طی یک قرن، تغییر ماهوی ننموده و سربازان را با مشکلات فراوان جسمی و روحی مواجه می‌سازد. (۲)

تنهایی، غربت و تحقیر و سرکوب سیستماتیک سربازان، ناامنی فضاهای خدمت و بی‌توجهی حکومت نسبت به امنیت آنان، و ادراک بیهودگی خدمت سربازی در معادلات نظامی پیشرفته‌ی امروز، دوران خدمت را چنان غیرقابل تحمل نموده، که بالا رفتن آمار خودکشی در آن به یک مسئله‌ی جدی بدل شده است. (۳)

اما بخش‌هایی از دم و دستگاه وسیع نظامی‌گری در جمهوری اسلامی هم‌چنان بر طبل توخالی امنیت می‌کوبد و قصه‌ی از یاد رفته‌ی انسجام اجتماعی را مرور می‌کند و تن به ایجاد تحول در نظام خدمت عمومی نمی‌دهد؛ هرچند ارزش‌هایی که نظام برای کنترل مردم بدان‌ها متوسل می‌شد، فروریخته، هویت‌های نوین جوانان که در پرتو تعاملات آنان با جهان و برخورداری از ارتباطات حاصل شده، در برابر اجبار و بهره‌کشی سر فرود نمی‌آورد. خدمت سربازی اینک با افزایش فرار و جرائم فراوان سربازان روبه‌رو است.

مجموعه‌ی این اوضاع و احوال حکایت از آن دارد که بحران فراگیر مشروعیت و عدم انطباق ساختارها با تحولات اجتماعی که گریبان جمهوری اسلامی را گرفته و مردم را به خیابان کشانیده، دامن خدمت نظام وظیفه را بیش از پیش گرفته و ضرباهنگ از هم پاشیدن آن را به صدا درآورده است. جمهوری اسلامی که هویتش را از دشمنی با دیگر دولت‌ها کسب می‌کند، دیگر نمی‌تواند جان جوانان را سرمایه‌ی این سیاست‌ها کند. از سوی دیگر نظام جمهوری اسلامی که بخش بزرگی از بودجه کشور را صرف تجهیز زرادخانه‌ی خود می‌کند و مدعیست موشک‌هایش قادرند در چند دقیقه، امنیت جهان را مخدوش کنند و پهپادهایش معادلات جنگ شرق و غرب جهان را متأثر می‌کند، به حضور جوانانی که نه تجهیزات، نه آموزش و نه حتی تغذیه و بهداشت مناسبی در دوران خدمت دارند، چه نیازی دارد؟

نظام، امروز چاره‌ای جز حرفه‌ای کردن خدمت سربازی و ساخت یک ارتش متخصص ندارد، چرا که دیگر نمی‌تواند به بدنه‌ی انسانی خود اعتماد کند. بر این اساس تغییر نظام سربازی را در دستور کار قرار داده است، چون می‌داند سربازان، همان جوانان خیابانند که حضورشان در پادگان‌ها، امنیت نظام را ممکن است به مخاطره افکند. از این رو، در پی سربازان معتمد وفاداریست که البته به زعم او شایسته برخورداری از درآمدهای بالا هم خواهند بود.

پانوشت‌ها: ۱- اسکندری‌نژاد، علیرضا، و غفاری، غلامرضا، تحلیل تعلیق خدمت نظام وظیفه و ماندگاری در دانشگاه (مورد مطالعه‌ی دانشجویان دانشگاه تهران)، فصلنامه‌ی مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره‌ی ۱۱، شماره‌ی ۳ – شماره‌ی پیاپی ۴۳، مهرماه ۱۴۰۱، صص ۶۲۳-۵۹۳. ۲- سیدی، سیدمحمدرضا و دیگران، آسیب‌شناسی تجربی خدمت نظام وظیفه از منظر سربازان دارای مدرک تحصیلات تکمیلی، فصلنامه‌ی پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، دوره‌ی ۵، شماره‌ی ۳ – شماره‌ی پیاپی ۱۴، آبان‌ماه ۱۳۹۵، صص ۸۶-۶۷. ۳- باختر، مرضیه، و رضاییان، محسن، بررسی رفتار خودکشی در نیروهای نظامی ایرانی: یک مطالعه‌ی مروری منظم، مجله‌ی علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، دوره‌ی ۱۶، شماره‌ی ۱۱ بهمن‌ماه ۱۳۹۶، صص ۱۰۸۰-۱۰۶۵.

مطالب مرتـبط

• صد و چهل‌ و ششمین شماره از ماهنامه‌ی خط صلح منتشر شد
• صدوچهل‌وپنجمین شماره از ماهنامه‌ی خط صلح منتشر شد
• یک سرباز در گچساران خودکشی کرد
• صدوچهل‌وچهارمین شماره از ماهنامه‌ی خط صلح منتشر شد
• صدوچهل‌وسومین شماره از ماهنامه‌ی خط صلح منتشر شد

برچسب ها: از سربازی بگو خدمت سربازی خدمت وظیفه خط صلح خط صلح 146 خودکشی سربازان سرباز فراری سربازی سربازی اجباری ماهنامه خط صلح مرضیه محبی نظام وظیفه

بدون نظر

نظر بگذارید