رئیسی با کدام «کلید»، قفل «شانگهای» را باز کرد؟

رسول سلیمی: در حالی که رسما ایران به سازمان شانگهای پیوسته، دبیر شورای اطلاع رسانی دولت سیزدهم مدعی شده «هیچ پیشرفتی در پذیرش عضویت ایران تا قبل از انتخابات ۱۴۰۰ رخ نداده بود و صراحتا در پیغام‌های واصله، انتخاب آقای رئیسی به‌عنوان علت پذیرش عضویت اصلی بیان شد» این در حالی است که تلاش های صورت گرفته در دولت های نهم تا دوازدهم، پیوستن ایران به شانگهای را به دنبال داشته است،

علاوه بر اعضای اصلی، ابتدا مغولستان در سال ۲۰۰۴ و یک سال بعد پاکستان، هند و افغانستان در سال ۲۰۱۲ و پس از آن بلاروس به عنوان عضو ناظر به سازمان ملحق شدند، تلاش ها و پیگیری های مکرر جمهوری اسلامی نیز سبب شد تا ایران نیز در سال ۲۰۰۵ به عنوان عضو ناظر به این سازمان بپیوندد، در همین راستا در سال ۱۳۸۵ جمهوری اسلامی ایران برای شرکت در کنفرانس شانگهای دعوت شد، در خردادماه ۱۳۹۰ که احمدی نژاد به جلسه سازمان همکاری شانگهای دعوت شد، ۲۲ سوال را از حاضرین پرسید که پرسش اصلی این بود: "به چه دلیل برده‌داران، استعمارگران، تجاوزگران و مسببان اصلی همه مشکلات جامعه بشری باید بتوانند با تغییر چهره و با ادعای دفاع از دموکراسی و حقوق بشر ملت‌ها و کشورهای ما را تحت فشار قرار دهند؟

" در واقع ایران با پیوستن به شانگهای درصدد شکستن انحصار ژئوپلتیک غرب بود و تلاش فراوانی برای عضویت در این پیمان منطقه ای به خرج داد،ادعا می شود حمایت ایران از گروهای اسلامگرا در تاجیکستان از عواملی بوده‌اند که مانع از عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای شدند، علاوه بر آن در آن برهه ایران بر سر مسائل هسته ای با چین و روسیه دو کشور دوست و نزدیک نیز چالش داشت و این مساله یکی دیگر از چالش های مهم به شمار می رفت.

چگونه مانع اصلی پیوستن ایران به شانگهای، با برجام برداشته شد؟

این در شرایطی است که «سازمان همکاری‌های شانگهای» یک شخصیت مستقل حقوقی است که - طبق سند مؤسس و دیگر اسناد و توافقات به تصویب رسیده‌اش - خود را ملزم به پابندی به منشور سازمان ملل می‌داند، اساسنامه این سازمان نیز مطابق ماده ۱۰۲ منشور سازمان ملل در دبیرخانه UN به ثبت رسیده است،علاوه بر این، طبق مقررات مصوب «سازمان همکاری‌های شانگهای»، اخذ عضویت در این سازمان نیز مشروط به این است که کشورهای متقاضی تحت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل قرار نداشته باشند.

در همین راستا، در زمان دولت محمود احمدی نژاد با پیشنهاد روسیه، مصوبه ای در سازمان شانگهای به تصویب رسید که هر کشوری که تحت تحریم شورای امنیت باشد نمی تواند عضو کامل شانگهای شود،با تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ این مانع مرتفع شد، به عبارت دیگر، عضویت ایران در پیمان شانگهای بیش از پیش، احیای برجام را ولو به دلیل زمان‌بندی مندرج در آن تا عادی‌سازی کامل وضعیت ایران، ضروری ساخت، از این رو برجام نقش مهمی در برداشته شدن موانع پیوستن ایران به شانگهای داشت،

چرا تاجیکستان با پیوستن ایران به شانگهای مخالف بود؟

در ۴ سپتامر ۲۰۱۵ (شهریور ۱۳۹۴) کودتای نافرجامی در تاجیکستان اتفاق افتاد که امامعلی رحمان معتقد بود قصد ترور او را داشتند ، همان روزها دادگاهی در شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان اعلام کرد که گروهک تروریستی داعش قصد ترور امامعلی رحمان، رئیس جمهوری این کشور را داشت،

اردیبهشت۱۳۹۵ ایرنا به نقل از خبرگزاری رویترز از دوشنبه گزارش داد که این دادگاه منطقه ای در دسامبر گذشته دو نفر ساکن پایتخت تاجیکستان را که یک زن و یک مرد بودند در ارتباط با قصد ترور رئیس جمهوری این کشور به ترتیب به ۱۰ و هشت سال و نیم زندان محکوم کرده اما این پرونده و حکم صادره در آن زمان علنی نشد،

متهم کردن اسلام گرایان نزدیک به ایران از سوی رئیس جمهور تاجیکستان به ماجرای تلاش برای کودتا در سال۱۹۹۲ باز می گشت، رحمان که از سال ۱۹۹۲ بر تاجیکستان حکومت کرده این کودتا را به حزب مخالف نهضت اسلامی نسبت داد که متعاقبا فعالیت آن ممنوع شد.

رئیسی در استقبال امامعلی رحمان

به گزارش خبرگزاری رویترز، این مستند تلویزیونی با اعترافات سه تاجیک همراه بود که می گفتند در قتل شماری از سیاستمداران و دیگر چهره‌های شاخص تاجیکستان و حمله به پایگاه نظامی روسیه در این کشور نقش داشته‌اند، رخدادهایی که همگی به سال‌های ۱۹۹۴ تا ۲۰۰۰ باز می‌گشت،آنها همچنین عنوان می‌کنند که از حمایت‌های مالی ایران برخوردار بودند،امامعلی رحمان، مخالفان سیاسی خود و حزب نهضت اسلامی تاجیکستان را متهم کرد که پشت مهمترین کودتا علیه او بودند،پایان جنگ داخلی پنج‌ساله (۱۹۹۲-۱۹۹۷) در تاجیکستان در حالی بحران ۲۰ ساله آن را به صلح تبدیل کرد که۱۳ دور مذاکره با شرکت هیئت‌های کارشناسی و هفت دور آن با شرکت رهبران دولت و مخالفان وقت دایر شد،

ایران به عنوان کشوری فارسی زبان، که مشترکات فرهنگی و تاریخی زیادی با تاجیکستان داشت، نقش بارزی در گفتگوهای صلح تاجیکستان ایفا کرد و میزبان دست کم هفت دور مذاکرات بود، در دو دور مذاکرات در ایران امامعلی رحمان، رئیس جمهوری، و سعید عبدالله نوری، رهبر مخالفان اسلامگرای او، دیدار یک به یک داشتند،

اما با وجود تلاشهای دیپلماتیک ایران برای ایجاد صلح درتاجیکستان،سوء قصد به امامعلی رحمان در سال۱۳۹۴ سوظن به «محی‌الدین کبیری» جانشین سعید عبداله نوری و رهبر وقت مخالفان اسلامگرای امامعلی رحمن را که همان سال با آیت الله خامنه ای نیز در ایران ملاقات داشت، افزایش داد.

چگونه قفل مخالفت تاجیکستان با پیوستن به شانگهای باز شد؟

با توجه به ضرورت اتفاق آرا برای پذیرش عضویت کامل ایران در سازمان شانگهای، از تاریخ سوء قصد به امامعلی رحمان او به مخالف عضویت ایران تبدیل شد، تلاش‌های وزارت خارجه برای تغییر نظر امامعلی رحمان علیرغم چندین دیدار رئیس‌جمهور و وزرا با ایشان به نتیجه نرسید، در دیماه ۱۳۹۹ به دنبال سفر وزیر کشور و وزیر خارجه ایران به دوشنبه و گفتگو و تفاهم با امامعلی رحمان،‌ سفر وزیر کشور و وزیر دفاع تاجیکستان به ایران (در زمان بحران با قرقیزستان)، امامعلی رحمان را متقاعد کرد که مخالفت با عضویت ایران را متوقف کند،در اردیبهشت ۱۴۰۰ تاجیکستان به عنوان رئیس وقت شانگهای، رسما موافقت سران شانگهای با عضویت ایران را اعلام کرد، برابر تقویم جلسات اجلاس، در اولین جلسه سران در شهریور ۱۴۰۰ بود که رئیس وقت جمهور ایران(ابراهیم رئیسی) در آن جلسه شرکت کردند اما عضویت ایران در اردیبهشت ماه نهایی شد،

یکدست سازی قوا؛ عامل تصویب تعهدات نظام مالی-امنیتی سازمان شانگهای

در جریان پیوستن ایران به سازمان شانگهای،یکی از دغدغه های دولتمردان ایران، پیوستن به ۴۹معاهده داخلی سازمان شانگهای بود که به دلیل ماهیت امنیتی و مالی آن، ارتباط ایران با کشورهای عضو سازمان شانگهای را در مکانیزم های از قبل تعریف شده مالی و امنیتی قرار می داد.

چه آنکه ماهیت اصلی سازمان شانگهای امنیتی و مقابله با تروریسم بوده و به مرور حوزه های اقتصادی و مالی نیز به آن افزوده شده است، اما بعد از پیروزی ابراهیم رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری و یکدست شدن دولت و مجلس و در شرایطی که تعهدات سازمان شانگهای در حوزه های مالی و امنیتی بیشتر از تعهدات پالرمو و FATF بود، اما هماهنگی مجلس با دولت و فضاسازی رسانه ای داخل و معرفی شانگهای به عنوان سازمانی اقتصادی، از حجم انتقادات نسبت به قبول تعهدات ایران به شانگهای کاست و مجلس شورای اسلامی در آبان۱۴۰۱، پیوستن ایران به سازمان شانگهای را به همراه قبول تعهدات ۴۹ موافقتنامه پیوستی آن، تصویب کرد،

تلاش ایران برای پیوستن به سازمان امنیتی-اقتصادی شانگهای از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۳ استمرار داشت و دیپلمات ها و روسای جمهور در ایران، سال ها برای برداشتن موانع پیوستن ایران به شانگهای تلاش کردند،چه آنکه هر فرد دیگری در انتخابات۱۴۰۰ پیروز انتخابات ریاست جمهوری در ایران بود، باز کننده قفل شانگهای با کلید روسای قبلی معرفی می شد.

بیشتر بخوانید:

• المانیتور: چرا عضویت ایران در سازمان شانگهای بیشتر «سمبلیک» است؟

۲۱۶۲۱۳