گشت و گذاری در شهر تاریخی "تون"

ایسنا/خراسان جنوبی مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی "تون" گفت: شهر تاریخی تون دارای پنج محله به نام‌های تالار، سادات، میدان، عنبری و سردشت بوده است که متأسفانه بخش‌های زیادی از این محله‌ها در زلزله شهریورماه سال ۱۳۴۷ تخریب شد.

اقدس کرم‌پور در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: شهر تاریخی "تون" فردوس از جمله شهرهای اوایل دوره اسلامی در سرزمین خراسان بزرگ محسوب می‌شود.

وی افزود: شهرستان فردوس دارای بیش از ۱۷۰ اثر تاریخی شناسایی شده است که از این تعداد، ۷۲ اثر ثبت ملی شده و قنات بلده نیز در فهرست ثبت جهانی یونسکو قرار دارد.

کرم پور با اشاره به اینکه نشانه‌های استقرار در سمت جنوب تپه چنجه شهر فردوس حکایت از سابقه‌ای چهار هزار ساله یعنی، دوران مفرغ دارد، ادامه داد: از محوطه‌ سرتخت باغستان نیز به عنوان سایتی نوسنگی می‌توان نام برد.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی "تون" اظهار کرد: شهر تاریخی "تون" از جمله شهرهای اوایل دوره اسلامی در سرزمین خراسان بزرگ محسوب می‌شده که از بافت شهری برخوردار و دارای کهندژ، شارستان و حصار و بارو بوده به طوری‌که با وسعت ۹۰ هکتاری خود بیش از ۳۰ اثر تاریخی برجسته را در خود جای داده است.

وی بیان کرد: این شهر همانند همه شهرهای دوران اسلامی و برگرفته از معماری مناطق کویری و با مصالح آجر، خشت و گل و کاهگل بنا شده به طوری‌که هسته اصلی شهر را ارگ قدیمی (کهندژ) فراگرفته و محلات و بناها در اطراف آن ایجاد شده‌ است.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی "تون" تصریح کرد: شهر تون دارای پنج محله به نام‌های میدان، سادات، طالار، عنبری و سردشت بوده که هر محله به صورت جداگانه دارای آب انبارها، حمام‌ها و مساجد مختص به خود بوده است.

کرم‌پور بیان کرد: پیرامون شهر برج و بارویی بوده که تنها با ۵ دروازه امکان رفت و آمد به شهر میسر می‌شده و بیرون از شهر باغات و مزارع قرار داشته‌ است.

وی یادآور شد: عناصر معماری که شهر تون را تشکیل می‌دهند شامل مساجد و بقاع متبرکه ، مدارس علمیه، راسته بازار و کاروانسراها، حمام‌ها، آب انبارها، برج و بارو، خانه‌های قدیمی، معابر و کوچه‌ها و قبرستان‌ها است که هر کدام دارای ویژگی‌ها و شاخص‌های معماری خاص خود است.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی تون تصریح کرد: از شاخص‌ترین آثار شهر تون نیز می توان به مسجد کوشک، مسجد جامع، مدارس علمیه و راسته بازار و خانه‌های قدیمی اشاره کرد.

کرم‌پور بیان کرد: مسجد کوشک با داشتن کتیبه‌ای به سال ۵۵۴ هجری قمری ساخت بنا را تا دوره سلجوقی به عقب می‌برد، از سویی مسجد دارای طاق‌هایی است که به تقلید از سبک ساسانی و با ستون‌های قطور و متناسب با طاق‌ها است که دوره ساخت بنا را به سده‌های نخست اسلام می‌رساند.

وی تصریح کرد: فرم و اندام‌واره‌های مسجد هم پایه مساجدی چون تاریخانه دامغان است که لایه‌های متعدد گچ بر دیواره‌ها نیز نشان از تحولات فراوان دارد که بر شالوده بنای مسجد کوشک گذشته شده که این مسجد در کنار دروازه قاین شهر تون بنا شده است. همچنین مسجد جامع فردوس در مرکز شهر تون واقع است و امروزه در قسمت جنوب شرقی بافت شهر فردوس جای دارد.

کرم‌پور بیان کرد: مسجد جامع تون از مساجد دو ایوانی است که زلزله‌ای در اوایل قرن ششم هجری بنای اصلی آن را ویران می‌کند و آنچه از مسجد بر جای مانده ایوان قبله و شبستان‌های تابستانی و زمستانی در اضلاع شمالی و جنوبی است.

وی تصریح کرد: ضلع ایوان قبله، اصیل‌ترین ضلع به لحاظ سابقه تاریخی است که با مقایسه آجرنما و نوع اجرای طاق و تویزه ایوان آن با ایوان و نقشه مسجد جامع زوزن، به دوره خوارزمشاهیان نسبت داده می‌شود. مسجد جامع فردوس یک مسجد دو ایوانی سبک خراسانی بوده و بنای آن مربوط به قرون پنجم و ششم هجری قمری است.

کرم‌پور بیان کرد: امامزادگان سلطان محمد و سلطان ابراهیم (ع) دوتن از نوادگان امام موسی کاظم (ع) هستند که در محله سادات شهر فردوس آرمیده‌اند، بنای آرامگاه به دوران تیموری تعلق دارد و با وجود گذر زمان و بروز زلزله‌های متعدد هنوز زیبایی و شکوه خود را حفظ کرده است.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی تون ادامه داد: تزئینات نقاشی که به تازگی نمایان شده و گنبد کاشی‌کاری شده آن با سابقه رفیع خود تعلق این بنا را به دوره تیموری تأیید می‌کند. مدارس علمیه شهر تون در گذشته یکی از بزرگترین مراکز علمی منطقه جنوب خراسان بوده که علمایی بزرگی از این دیار برخاسته‌اند که از جمله این مدارس می‌توان به مدرسه علیا، مدرسه حبیبیه و مدرسه شیخ اشاره کرد.

وی یادآور شد: مدرسه علیا از جمله مهم ترین مدارس چهارایوانی است که در دوره صفویه احداث شده و تا پیش از زلزله ۱۳۴۷ مورد استفاده طلاب بوده است. پشت ایوان ورودی، هشتی واقع شده که در ضلع شرقی هشتی مدرس (محل تدریس) به شکل هشت ضلعی و پوشش گنبدی و در ضلع غربی آن، مسجد (نمازخانه) با تزئینات زیبای مقرنس قرار دارد.

کرم‌پور افزود: ورودی حیاط مدرسه در اضلاع شمال شرقی و شمال غربی هشتی است و در مرکز حیاط، گودال باغچه‌ای هشت ضلعی قرار دارد و مدرسه دارای چهار ایوان بوده و در سه ضلع آن حجره‌های طلاب ساخته شده‌ است.

وی بیان کرد: مدرسه حبیبیه در اوایل دوره صفویه (۹۱۱ هجری قمری) ساخته می‌شود که در محله میدان واقع شده است و بانیان ساخت آن میرزا حبیب الله امانی و علاء الدین تونی بودند. برای این مدرسه املاک و آسیاب‌هایی وقف شده بود که از درآمد آنها مدرسه اداره می‌شود.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی تون تصریح کرد: این مدرسه دارای فضای جلوخان، هشتی، راهرو، حیاط و فضای مدرسه، مسجد و حجره‌های طلاب است البته نکته حائز اهمیت در معماری این مدرسه این است که در تمام فصول سال هر وقت تمام صحن مدرسه را آفتاب فرا گرفت آن زمان، ظهر شرعی است.

وی یادآور شد: حمام‌ها نیز از شاخص‌های معماری شهر تون است که هر محله برای خود حمامی برای ساکنان داشته که عموماً در کنار مساجد قرار داشته که از جمله حمام‌های شهر تون می‌توان به حمام سردشت، خیروز، جهانیار، زال و کوشک اشاره کرد.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی تون گفت: حمام سردشت را بر اساس شواهد معماری دوره تاریخی آن متعلق به دوران صفویه می‌دانند که به علت قرارگیری در محله‌ای به همین نام، معروف شده است.

کرم‌پور اظهار کرد: این حمام یکی از اماکن زیبا و در نوع خود جالب و دیدنی است، اصول ساخت و عناصر تشکیل دهنده حمام‌ها یکی است و حمام سردشت نیز از این قاعده مستثنی نیست.

وی با بیان اینکه حمام شامل سردر ورودی، دهلیز، بینه، سربینه، میان‌در، گرمخانه، خزینه، تون(گلخن) و هیزم‌دان (خارخانه) است، تصریح کرد: در برخورد اول با این بنا، پهنه وسیعی از گنبدهای در خاک خزیده با نورگیرهای دایره‌ای شکل‌شان خود نمایی می‌کند، حمام دارای دو ورودی است که یکی از آنها در جبهه شمال‌غرب و دیگری در جنوب‌غرب قرار دارد، از آنجا که سیه باد از بادهای دائمی این منطقه است و در اکثر اوقات موجب سرما می‌شود، ورودی اولیه که در شمال‌غرب قرارداشته در اواخر دوره پهلوی مسدود و به جبهه جنوب غرب منتقل شده است.

وی با اشاره به قدمت و نوع ساخت حمام جهانیار یادآور شد: بنا به شواهد معماری موجود می‌توان دوره تاریخی آن را به صفویه نسبت داد که این حمام نیز به علت همجواری با مسجدی به همین نام معروف شده است.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی تون ادامه داد: مسجد جهانیار در زلزله سال ۱۳۴۷ بطور کامل تخریب شد اما حمام به علت قرارگیری در زیرزمین بیشتر سالم مانده است.

کرم‌پور بیان کرد: در حال حاضر شهر در جهت شمال گسترش یافته و حمام جهانیار به صورت بنایی متروکه درآمده است. بنا فاقد تزئینات خاص بوده فقط نوع طاق‌ها و نورگیرها و پوشش‌ها به همراه آجرکاری به صورت خفته راسته در دیوارهای پایینی سربینه می‌تواند از موارد تزئینی بنا به شمار آیند.

وی ادامه داد: شهر تاریخی تون دارای پنج محله به نام‌های تالار، سادات، میدان، عنبری و سردشت بوده است که متأسفانه بخش‌های زیادی از این محله‌ها در زلزله شهریورماه سال ۱۳۴۷ تخریب شد.

مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی تون اظهارکرد: محله سردشت نمادی از معماری شهری شهر تاریخی تون در فاصله بین قرن دهم تا سیزدهم است که از جمله بناهای شاخص به جای مانده در محله سردشت می‌توان به حمام سردشت، آب انبار سردشت و منازل تاریخی یاحقی، افراشته، صدرالسادات، کباری، بدیعی، مجد الاشراف، رسایی، یاحقی طبسی و معزی اشاره کرد و وجود هشتی، حیاط مرکزی، اتاق‌های متعدد، مطبخ خانه و هیزم دان، بادگیر و حوضچه آب از شاخص‌های اصلی خانه‌های تاریخی فردوس است.

انتهای پیام