آیا خلیج گرگان نیز به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار می‌شود؟

خبرگزاری میزان - فرزاد علیزاده فعال محیط‌زیست؛ "آشوراده"، تنها جزیره ایرانی دریای خزر و بخشی از پناهگاه حیات‌وحش میانکاله در شهرستان بندر ترکمن استان گلستان است که سال ۱۳۴۸ به‌عنوان منطقه حفاظت شده در شورای‌عالی شکاربانی و نظارت بر صید مصوب شد و سال ۱۳۵۳ به پناهگاه حیات‌وحش ارتقا یافت. همچنین سال ۱۳۵۴ به‌عنوان یکی از سایت‌های کنوانسیون رامسر ثبت شد و متعاقب آن سال ۱۳۵۵ در فهرست یونسکو قرار گرفت. این جزیره با هزار نفر جمعیت، به علت بالا آمدن سطح آب دریای خزر و سیل در سال ۱۳۷۲ خالی از سکنه شد؛ عاملی که محیط طبیعی آن را در وضعیتی نسبتاً دست‌نخورده نگه داشت و علاوه بر پرندگان مهاجر، به مأمنی برای تخم‌گذاری ماهیان دریای خزر و زیستگاه اصلی بسیاری از گونه‌های دریایی بدل کرد.

پناهگاه حیات‌وحش میانکاله بهترین تالاب ایران محسوب می‌شود و زمین‌های تالابی آن به لحاظ اهمیت اکولوژیکی، محل زادوولد و تخم‌گذاری گونه‌های نادری همچون شِنگ، انواع سلیم کنار آبزی، گلاریول، طاووسک، چنگر، انواع ماهی‌خورک‌ها، چرخ‌ریسک‌ها، اردک سرسبز، خوتکا، اردک سر حنایی، بوتیمار، انواع حواصیل، سارگپه‌ها، سنقر و … است.

تغییرات اقلیمی و در نتیجه آن گرم‌تر شدن کره زمین همچنین عقب‌نشینی و پس رفت آب در سواحل دریای کاسپین طی سال‌های اخیر منجر به کاهش شدید آب در خلیج گرگان شده است

این کاهش چشمگیر با آغاز به کار ۱۸ سد بر روی رودخانه ولگا که مهم‌ترین تأمین‌کننده آب دریای کاسپین است، همراه، و به ۴۰ سد قبلاً" احداث شده اضافه شد. این اقدام به کاهش ۲۲ درصدی ورود آب به دریای خزر طی چهار سال اخیر منجر و روند خطرناک خشک‌شدن خلیج گرگان را سریع‌تر کرد.

خلیج گرگان به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از پناهگاه حیات‌وحش میانکاله ساحل جنوبی پناهگاه را احاطه کرده است و پناهگاه حیات‌وحش میانکاله زیستگاه دائمی و موقتی ۲۵۰ گونه از پرندگان آبزی، کنار آبزی و شکاری است که از این تعداد بخش قابل‌توجهی از آن‌ها در فهرست سرخ (IUCN) قرار دارند، و این یعنی در آستانة تهدید به انقراض هستند.

لازم به ذکر است که بدانیم خلیج گرگان به‌عنوان بخشی اساسی از اکوسیستم پناهگاه زیستگاه ماهیان خاویاری است و حدود ۴۰ در صد خاویار ایران از این خلیج و جزیره آشوراده به دست می‌آید.

غنای اکولوژیکی جزیره آشوراده موجب آن شد که طی چند سال گذشته نام این تنها جزیره ایرانی دریای کاسپین مدام بر سر زبان‌ها بیفتد. علت نیز دست‌اندازی و برنامه‌ریزی برای اجرای انواع و اقسام پروژه‌های زیان‌بار و ویرانگری بوده است که همواره خبرساز شده. از طرح‌های نافرجام گردشگری انبوه و لجام‌گسیخته و تبدیل این جزیره به کیش شمال! گرفته... تا طرح انتقال آب به خلیج خشک شده گرگان.

متأسفانه، طی سال‌های گذشته به دلیل عقب‌نشینی غیرطبیعی آب دریای کاسپین خلیج گرگان هم خشک شد (آب دریای خزر معمولاً هر ۲۵ سال عقب‌نشینی و سپس پیشروی می‌کند.)، اما طی ۶ سال گذشته که وارد دوره پیشروی آب دریا شده‌ایم، آب دریا همچنان پس‌روی می‌کند.

این عقب‌نشینی در برخی نقاط از سواحل دریای کاسپین به رقم باورنکردنی ۱۰۰۰ متر هم رسیده است.

سطح آبی خلیج گرگان تا همین چند سال پیش ۴۰.۰۰۰ هکتار بود؛ اما عکس‌های هوائی در سال ۱۴۰۰ نشان می‌داد که سطح آب خلیج گرگان به چیزی حدود ۳۷.۰۰۰ هکتار تنزل پیدا کرده است. این خشکی در سال ۱۴۰۱ به ۳۰.۰۰۰ هکتار کاهش یافت و به نظر می‌رسد امسال این خشکیدگی در سطح خلیج گرگان به چیزی حدود ۲۷.۰۰۰ هکتار رسیده باشد.

به همین دلیل، سال گذشته طرح لایروبی کانال ارتباطی آشوراده برای تأمین آب به خلیج گرگان کلید خورد طرحی که از همان ابتدا با مخالفت فعالان محیط‌زیست مواجه شد چرا که تجربة تلخ احیای دریاچه ارومیه و طرح‌های غیرکارشناسی مربوط به آن کاملاً مشهود بود.

اما این طرح عمرانی که فاقد مطالعات ارزیابی اثرات محیط زیستی است، و به نظر می‌رسد که با اصرار مقامات دولتی در استان گلستان و در پشت پرده با نگاه گردشگری در حال اجرا است. می‌رود که خلیج گرگان را نیز به سرنوشت شوم دریاچه ارومیه دچار کند.
لایروبی کانال آشوراده با دو هدف اصلی انتقال آب از دریای خزر به خلیج گرگان همچنین تردد قایق‌های موتوری صیادی کلید خورده است.

در این طرح لایروبی کانال آشوراده، به طول لایروبی ۳۴۰۰ متر، عرض لایروبی ۲۵۰ متر، و عمق لایروبی رسیدن از ۱.۳ متر به ۲.۵ متر در نظر گرفته شده است. حجم لایروبی برای این گزینه حدود ۱.۰۹میلیون مترمکعب محاسبه شده ب و ادعا می‌شود که این گزینه کمترین اثرگذاری را بر روی تبادلات آبی و رسیدن به وضعیت مطلوب را داراست.

این در حالی است که طرح مذکور تا این لحظه ۸۵ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است و همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد شکست‌خورده است و خبری از آبگیری خلیج گرگان نیست و به نظر می‌رسد متولیان امر قرار است عمق و طول کانال را افزایش دهند که حتی در این صورت هم گمانه‌زنی‌ها از احیای خلیج تنها برای مدت ۱ سال خبر می‌دهند، چرا که طراحان به‌سرعت عقب‌نشینی آب در دریای کاسپین بی‌توجه بوده‌اند.

درعین‌حال حجم عظیمی از ماسه حاصل از لایروبی کانال آشوراده در منطقه‌ای به مساحت ۱۳۵ هکتار از اراضی ملی بدون بررسی آسیب‌های محیط زیستی تا ارتفاع یک متر! دپو و به کانون ریزگرد تبدیل شده است! منطقه‌ای که به دلیل بوته‌زار‌های فراوان زیستگاه دراج و قرقاول خزری بوده است و اکنون زیر میلیون‌ها تن ماسه مدفون شده است بیشه‌زاری که تخریب آن بدون شک به نابودی این دو گونة ارزشمند منجر خواهد شد.

حق آبه خلیج گرگان که می‌بایست از ده‌ها رودخانه آب شیرین ورودی به آن تأمین می‌شد به‌واسطه کشاورزی، مرغداری‌ها، مزارع پرورش ماهی و. وارد این خلیج نمی‌شود و به نظر می‌رسد تنها راهکار کوتاه‌مدت برای تأمین آب خلیج گرگان پمپاژ آب از بخش غربی میانکاله باشد. بخشی که در استان مازندران قرار دارد؛ اما طرح آن تأمین اعتبار نشد، و در کمال شگفتی لایروبی پر هزینه و بی‌حاصل کانال اشوراده از بیت‌المال در دستور کار قرار گرفت.

پناهگاه حیات‌وحش میانکاله که اشوراده هم جزئی از آن است بین دو استان مازندران و گلستان مشترک است، اما بر اساس قوانین مدیریت مناطق چهارگانه مدیریت یکپارچه آن به اداره محیط‌زیست مازندران واگذار شده است. امری که فقط روی کاغذ نوشته شده است و به‌هیچ‌عنوان اجرا نمی‌شود تصمیمات در خصوص آشوراده با این بهانه که از نظر تقسیمات جغرافیایی در استان گلستان قرار گرفته است با ورود استانداری گلستان و در فضایی غیرکارشناسی بدون درنظرگرفتن نظر اداره محیط‌زیست مازندران گرفته می‌شود؛ و بسیار پیش‌آمده است که عملکرد مدیران پناهگاه حیات‌وحش میانکاله در بسیاری موارد توسط مدیران محلی در استان گلستان زیر سؤال رفته و حتی تهدید به برخورد با آن‌ها شده و می‌شود.

سازمان همیاری‌ها و شهرداری‌های استان گلستان که گوئی زیستگاه حیات‌وحش در جزیره کمترین ارزشی برایش ندارد. در سال گذشته اقدام به احداث جاده‌ای به طول ۲۴۰۰ متر در داخل جزیره نموده است و با این کار زیستگاه را به دونیم تقسیم کرده است! اقدامی که در کمال تعجب در سکوت کامل خبرنگاران و فعالان محیط‌زیست استان گلستان و مازندران اتفاق افتاده است.

البته این سازمان که پیش‌تر هم‌نامش به‌عنوان مجری طرح گردشگری در آشوراده مطرح بود در سال‌های گذشته اقدام به ایجاد جاده‌ای در ساحل بندر ترکمن به‌سوی جزیره آشوراده نمود که با تلاش‌های فعالان محیط‌زیست ناتمام ماند؛ اما ساحل خلیج گرگان را به دونیم تقسیم کرد!

حال باید دید اجرای پروژه‌های غیرکارشناسی غیرعلمی و نار کارآمدی که از جیب بیت‌المال هزینه می‌شود و مدیران متولی امر ید طولایی در اجرای آن‌ها دارند تا چه زمانی ادامه خواهد داشت امری که به نابودی محیط‌زیست و زیستگاه گونه‌های جانوری ختم خواهد شد.

انتهای پیام/