در پیچ و خم رسانه و سیاست/ مروری بر تولیدات تاریخی و فرهنگی در قالب رسانه‌های چند کشور

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو - نرگس علینقیان؛ در تاریخ امپریالیسم غربی، استعمار تنها به شکل نظامی خود باقی نماند، بلکه در عصر جدید با ظاهری مرعوب کننده نیز نمایان شد. در حال حاضر شاهد هستیم که اگر کشوری سعی در غلبه بر دیگری دارد، آن را به شکل فرهنگی انجام می‌دهد. بدین صورت کشوری مثل ایالات متحده آمریکا با موضع سرمایه داری خود و استفاده از کمپانی‌های فیلمسازی، می‌تواند تاریخ نه چندان طولانی و غنی خود را به شکل خیره کننده‌ای نمایان کند و یا در قالب تولیدات ابرقهرمانی جلوه‌ای زیبا برای خود بسازد. این نوع غلبه روشی است که در سال‌های اخیر سیاست فرهنگی بسیاری از کشور‌های دنیا شده است تا با پیوند رسانه و گذشته تاریخی-فرهنگی خود، افکار عمومی را تحت تاثیر قرار دهند. در ادامه به بررسی چند نمونه از تولیدات رسانه‌ای برخی کشور‌ها می‌پردازیم که موضوع آن‌ها با تاریخ و گذشته فرهنگی پیوند خورده است.

پیوند رسانه و سیاست

انگلستان از جمله کشور‌هایی است که سال‌ها در صنعت فیلمسازی به اوج خود رسیده و طرفداران آثار تولیدی آن می‌توانند دنیا را فراگیرند. تولیدات فیلم و سریال سازی انگلیس را می‌توان جزو بهترین آثار در زمینه اقتباس، به ویژه اقتباس رمان‌های کلاسیک دانست. به عنوان مثال اقتباس سینمایی «غرور و تعصب» با بازی «کیرا نایتلی» و «متیو مک فادین»، جز آثاری است که با گذشت سال‌ها نمی‌توان آن را فراموش کرد. استفاده انگیس از آثار فرهنگی خود، چون رمان‌های کلاسیک و معاصر در قالب رسانه‌های تصویری، می‌توان نشان از اهمیت ورزیدن آنان به این حوزه دانست.

چند سالی است انگلیس در تولیدات فیلم و سریالی خود دست بر روی موضوعی تقریبا یکسان گذاشته است و حتی تولیدات اقتباسی نیز در این زمینه داشته است. مدتی است که دیگر نظام پادشاهی در انگلستان و فرهنگ سلطنت طلبی در میان ملت این کشور به حد قابل توجهی کاهش پیدا کرده است. چیزی که قابل توجه است تغییر سیاست فرهنگی انگلستان در راستای تثبیت سلطنت طلبی در میان مردم این کشور است. در این سال‌ها شاهد هستیم که فیلم و سریال‌های گوناگونی با موضوعات تقریبا یکسان، مربوط به قدمت تاریخی انگلستان به خصوص با تاکید بر دربار سلطنتی ساخته شده است. شاید معروف‌ترین آن که تا اکنون در حال ساخت فصل‌های جدید است، سریال «تاج» است. این سریال با تاکید بر زندگی ملکه الیزابت دوم ساخته شده است و قصد دارد تا پایان زندگی این شخصیت را روایت کند. سریال‌های دیگر از جمله اقتباس از سری رمان‌های بریجرتون که شکلی جذاب از لندن و دربار سلطنتی ارائه می‌دهد و آخرین پادشاهی با موضوع اتحاد برای ساخت کشوری به نام انگلستان را نیز می‌توان جز این دسته از سریال‌ها دانست.

سریال‌های تاریخی عمدتا دارای جذابیت بالایی هستند و می‌توانند در مردم یک ملت حس ناسیونالیسم نسبت به میهن خود و سرگذشت آن را زنده کنند. بی‌ربط نیست اگر بخواهیم ساخت اینگونه سریال‌ها را در جهت کنترل عامه مردم و اشتیاق دوباره آنان نسبت به سلطنت بدانیم.

تاریخ سازی به سبک آمریکایی

در ایالات متحده آمریکا صنعت سریال سازی با اقتباس‌های تاریخی و فرهنگی به شکلی دیگر است. با مطالعه تاریخ نه چندان طولانی این کشور پی می‌بریم که ذخیره فرهنگی آنان مانند دیگر کشور‌هایی که دارای تمدن فرهنگی و تاریخی هستند، بسیار ناچیز است. هر فرهنگی نیز که وجود داشته باشد باز می‌گردد به فرهنگ بومیان آن مناطق که با ورود استعمارگران اروپایی، به شکلی نابود گردید و حتی امروزه نیز در قالب رسانه بسیار کم به آن پرداخته می‌شود.

در حال حاضر ایالات متحده با سابقه فرهنگی-تاریخی ناچیز دارای بزرگترین کمپانی‌های فیلم و سریال سازی است که بخش عمده‌ای از آن صرف ساخت تاریخ سازی به گونه‌ای دیگر برای این کشور می‌شود. تولیدات سینمایی ابر‌قهرمانی را می‌توان جز این دسته از آثار دانست که بر پایه کمیک‌های آمریکایی از جمله «مارول» ساخته شده‌اند. شرکت سینمایی مارول که در سال ۲۰۰۹ توسط کمپانی دیزنی خریداری شده است، معروف‌ترین کمپانی در خلق چنین آثاری است. وقتی فرهنگی در کار نباشد، آن را خلق می‌کنند به شکلی که اگر از افراد بپرسند ایالات متحده آمریکا را با چه چیزی می‌شناسید، بدون شک ابرقهرمانان در بین پاسخ‌ها خواهند بود.

به غیر از خلق فرهنگ، کمپانی‌های ایالات متحده آمریکا به ویژه دیزنی برای ساخت بسیاری از تولیدات خود، دست بر روی فرهنگ و تاریخ دیگر ملت‌ها می‌گذارند و با اقتباس از مظاهر فرهنگی کشور‌های دیگر به نوعی وجه رسانه‌ای آن را به نفع خود مصادره به مطلوب می‌کنند. انیمیشن «کوکو» با الهام از فرهنگی مکزیکی، «رایا و آخرین اژدها» در بستر فرهنگی متعلق به جنوب شرق آسیا و «علاءالدین» که مربوط به داستان‌های هزار و یک شب است از این دست تولیدات هستند.

تاراج فرهنگی ترکیه

کشور‌های دیگر از جمله ترکیه و کره جنوبی نیز جز کشور‌هایی هستند که با سرمایه‌گذاری پلتفرم‌هایی مانند دیزنی پلاس و نتفلیکس توانسته‌اند در سال‌های اخیر صنعت فیلم و سریال سازی خود را به نحوی گسترش دهند. به غیر از سرمایه‌گذاران خارجی، این دو کشور و به خصوص ترکیه که نوعی سرقت فرهنگی نیز انجام می‌دهد، سهم بسیاری در تولیدات تاریخی عرضه کرده‌اند.

سریال‌های ترکی، چون قیام ارطغرل، قیام عثمان، بیداری سلجوقیان بزرگ و ... از جمله آثار تاریخی هستند که در قالب رسانه ساخته شده‌اند. سیاست فرهنگی ترکیه و به خصوص پس از اردوغان، به شکلی در جهت بیداری دوباره امپراطوری عثمانی گام برداشته است و تولیدات تاریخی در قالب سریال، گامی مهم در جهت رسیدن به این هدف است. هرچند که ترکیه در این سال‌ها در تولیدات خود به شدت از فرهنگ دیگر ملل به خصوص ایران استفاده کرده است و حتی به تازگی سریالی با تاکید بر زندگی ابن سینا، پزشک و فیلسوف ایرانی ساخته است.

فرهنگ و اقتصاد، دوشادوش یکدیگر

از دیگر کشور‌هایی که ایرانیان به خوبی با تولیدات رسانه‌ای آن آشنایی دارند، کره جنوبی است. این کشور نیز در جهت تحقق بخشیدن به اهداف «موج کره‌ای» که می‌کوشد تا فرهنگ خود را به ملل دیگر بشناساند، به شکلی گام در جهت ساخت انبوه سریال‌های تاریخی برداشته است که نتیجه آن را می‌توان در رشد صنعت توریسم و اقتصاد در این کشور مشاهده کرد.