بحران بورس در ایران؛ چند هزار میلیارد تومان پول داغ از بازار سرمایه خارج شد و عازم کجاست؟

بررسی‌های رادیوفردا از جریان ورود و خروج پول در بازار سرمایه نشان می‌دهد که از زمان سقوط تاریخی بورس تهران بیش از ۳۰ هزار میلیارد تومان پول در ۵۰ روز گذشته از این بازار خارج شده است.

در این ۵۰ روز، بورس اوراق بهادار تهران یکسره ریزشی بوده است و مجموع روزهایی که شاخص بورس مثبت بوده، به‌سختی به تعداد انگشتان یک دست می‌رسد.

بعد از سقوط ۱۲۵ واحد از ارتفاع شاخص در ۱۷ اردیبهشت که به «دوشنبه سیاه» بورس تهران مشهور شد، خروج پول از بورس تقریباً بدون وقفه ادامه داشته است.

فعالان بازار سرمایه و مدیران بسیاری از شرکت‌های خصوصی تا زمان افشای مصوبه دولت مبنی بر افزایش نرخ گازِ مصرفی صنایع از دلایل ریزش پیاپی شاخص اظهار بی‌اطلاعی می‌کردند. آن‌ها زمانی از دلیل پشت‌پردهٔ ریزش‌های سریالی بورس مطلع شدند که نامهٔ منتسب به محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور، به شرکت‌ها رسانه‌ای شد و پرده از تصمیم پنهانی دولت دربارهٔ افزایش قیمت گاز صنایع و پتروشیمی‌ها برداشت.

بیشتر در این باره:

پشت‌پردۀ «رسوایی بزرگ» دولتی در سقوط بازار بورس ایران

از آن روز تاکنون خروج پول از بازار سرمایه بی‌وقفه ادامه دارد. حقیقی‌ها (سهام‌داران خرد که به طور مستقل در بازار بورس فعال‌اند) در تلاش‌اند تا باقی‌ماندهٔ سرمایهٔ خود را از این بازار خارج کنند تا بیشتر از این زیان نبینند.

نمودار زیر وضعیت بی‌سابقهٔ بازار بورس را در ۵۰ روز اخیر نشان می‌دهد.

ظهور یقه‌سفیدهای جدید

دولت «رانتیر» (رانتخوار یا تحصیلدار) اصطلاحی است که برای دولت‌هایی مشابه دولت جمهوری‌ اسلامی به کار می‌رود؛ دولتی که از منابع مستقل مالی به‌جز مالیات جامعه برخوردار باشد و با استقلال بیشتری بتواند سیاست‌ها و خواست‌های دولتی را به اجرا بگذارد.

در چهار دههٔ گذشته دولت رانتیر برای گروه‌های خاص رانت ایجاد کرده است که حاصل تولید این رانت‌ها افزایش شکاف طبقاتی و یک‌شبه پول‌دار شدن گروهی موسوم به «یقه‌سفیدها» در اقتصاد ایران است که طبقه‌ای نوظهور تشکیل داده‌ و در همهٔ حوزه‌های اقتصادی ریشه دوانده‌اند.

این گروه نوظهور با نزدیکی به مراکز قدرت یا خود پشت پردهٔ جریان‌های فساد در اقتصاد هستند و یا به‌صورت مستقیم رانت اقتصادی برای زیرمجموعه‌های خود ایجاد می‌کنند.

تصمیم پنهانی‌ای که ۱۷ اردیبهشت امسال دولت برای افزایش نرخ گاز مصرفی صنایع گرفت، نمونهٔ روشنی از رانت و فسادی است که سرمایه‌های بسیاری از سهامداران خرد را از بین برد.

نمونهٔ این اتفاق در ۳۱ مرداد ۱۳۹۹ هم افتاده بود؛ زمانی که شاخص بورس تهران با ریزش ۵۱ هزار واحدی سرمایه‌های بسیاری از سهامداران خرد را از بین برد. این ریزش با خروج سهامداران حقوقی وابسته به دولت از بازار اتفاق افتاد و بعدها مشخص شد که تبلیغات دولت حسن روحانی برای تشویق مردم در جهت سرمایه‌گذاری در بورس به‌قصد جمع‌آوری نقدینگی برای جبران کسری بودجه دولت بوده است.

در پشت صحنهٔ هر تصمیم اقتصادی که بازارها را به هم می‌ریزد، همیشه یک گروه از «یقه‌سفیدها»ی نوظهور در حال شکل گرفتن هستند؛ درست مثل آن‌چه اردیبهشت ماه امسال رخ داد و دوشنبه سیاه بورس تهران را رقم زد.

بیشتر در این باره:

وضعیت قرمز اقتصاد ایران؛ رونمایی از بدهی سه هزار هزار میلیاردتومانی

پول داغ کجا می‌رود؟

بررسی جریان ورود و خروج پول طی ۵۰ روز گذشته از بورس نشان می‌دهد که ۳۰ هزار میلیارد تومان پول داغ در ۵۰ روز گذشته از بازار سرمایه خارج شده است؛ پولی که راهی هر بازاری که بشود، می‌تواند آن را دچار تلاطم کند.

هرچند در یک ماه اخیر دلار به‌نسبت در مسیر کاهشی قرار داشته و در کانال ۴۸ تا ۵۰ هزار تومان در نوسان بوده است، با این حال تحلیلگران بر این باورند که این نوسان موقت خواهد بود و بازار مترصد یک خبر سیاسی یا تصمیم اقتصادی از سوی دولت است تا به‌سرعت جریان پول را به آن سو هدایت کند.

علاوه‌بر ۳۰ هزار میلیارد تومانِ خارج‌شده از بورس، چاپ پول هم بدون وقفه ادامه دارد. براساس آمارهای بانک مرکزی، در سه ماه نخست امسال نقدینگی ۳.۹ درصد رشد کرده است.

آخرین آمار حجم نقدینگی مربوط به پایان اردیبهشت ماه است که شش هزار و۴۶۸ هزار میلیارد تومان اعلام شد. با احتساب ۱۳۹ هزار میلیارد تومان تسهیلات پرداختی در خرداد ماه طبق آمار بانک مرکزی، می‌توان انتظار داشت که حجم نقدینگی در ایران به بیش از شش هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان در پایان خرداد رسیده باشد.

نقدینگی یکی از عوامل مهم تورم محسوب می‌شود. طبق «نظریهٔ‌ مقداری پول»، در شرایطی که میزان فعالیت‌های اقتصادی و سرعت گردش پول ثابت بماند، این شرایط می‌تواند به تورم منجر شود. میانگین تورم در سه ماه گذشته بالاتر از ۵۰ درصد گزارش شده است.

با احتساب خروج پول از بورس و رشد نقدینگی در ماه‌های اخیر به نظر می‌رسد که پول داغ تازه‌ای در حال گرم کردن خود برای حرکت به سوی یک بخش غیرمولد در اقتصاد ایران است.

پولی که یقه‌سفیدها آن را هدایت خواهند کرد، می‎تواند به سوی بازار سکه و طلا حرکت کند یا مسکن، در نهایت اما اثر خود را بر روی کالاها و خدمات و زندگی مردمی خواهد گذاشت که در عین حال که مالیات می‌دهند، دولتی ادارهٔ امور آن‌ها را در دست دارد که نمونهٔ عملی و بارز یک دولت رانتیر است.

بیشتر در این باره:

نماینده مهاباد: از تشکیل دولت قوی به فلاکت غذایی و اقتصادی رسیده‌ایم

رکوردهای جدید شاخص فلاکت در ایران؛ آمارها چه می‌گویند؟

هشدار درباره «فاجعه انسانی» در ایران: «۵۷ درصد مردم سوءتغذیه دارند»

اتاق بازرگانی تهران: نرخ تورم نقطه‌ای خرداد در ۲۶ استان بین ۴۰ تا ۵۴ درصد بود

مرکز آمار ایران تورم سالانه اقلام خوراکی را «بالای ۷۱ درصد» اعلام کرد