تیک‌تاکِ بمب ‌نمکی زیر سد چمشیر

مخالفان و موافقان سد چمشیر انگار در دو سیاره متفاوت از همدیگر زندگی می‌کنند. مخالفان این سد می‌گویند که فاجعه سد گتوند دوباره تکرار خواهد شد و دریاچه بزرگ آب شور مصنوعی دیگری به‌دست مقامات ارشد جمهوری اسلامی خلق شده است. این مدافعان محیط‌زیست نگران فروپاشی لایه‌های محافظ بمب‌ نمکی زیر سد چمشیر هستند.

اگر آب مانند سد گتوند به نمک برسد، یکی از بهشت‌های اقلیمی ایران در استان کهگیلویه و بویراحمد نابود خواهد شد: از زمین‌های کشاورزی تا جنگل و دشت به باد فنا خواهد رفت. برخی دیگر نگران ده‌ها محوطه تاریخی هستند که بررسی نشده به زیر آب این سد فرو رفته‌اند. دیگران نگران این هستند که آب شور شود، کشاورزی نابود شود و زمین‌های منطقه بدل به منابع تولید ریزگرد شوند و تا کیلومترها دورتر از این سد را بدل به بیابان‌ کنند.

آن‌ها همچنین نگران از موج دیگری از مهاجرت‌های اقلیمی در این منطقه ایران هستند که شاید می‌بایست با دقت و وسواس نگهداری و حفظ شود تا اینکه بی‌پروا در آن سد ساخته شود.

در آن سوی دیگر مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران ایستاده‌اند. ابراهیم رئیسی برای افتتاح این سد به این استان سفر کرد و وبسایت دولت با افتخار نوشت: «با حضور رئیس‌جمهور سد چمشیر به‌عنوان بلندترین سد بتنی غلطکی غرب آسیا افتتاح شد.»

خبر مهمِ امروز
افتتاح یکی ازبزرگترین سدهای غرب آسیا که قادره ۱۷۶مگاوات برق تولید کنه و ۱۴۰هزار هکتارزمین کشاورزی رو آبیاری کنه وآب آشامیدنی وصنعتی شهرستان‌های اطراف‌رو تامین کنه وحتی باعث رونق صنعت گردشگری وپرورش ماهی بشه ومهم‌تر اینکه توسط مهندسان ایرانی ساخته شده🇮🇷🇮🇷#سد_چمشیر pic.twitter.com/OwqrL09WxY

— فرزند ایران (@bahareenghelabi) July 17, 2023

علی اکبر محرابیان، وزیر نیرو همزمان با افتتاح پنجمین سد بزرگ ایران، سد چمشیر، تاکید کرد نیروگاه ۱۷۶ مگاواتی این سد می‌توان برق پاک از سوخت‌های فسیلی برای تامین برق یک شهر ۵۰۰ هزار نفری به‌همراه بیاورد. دریاچه سد در حدود ۵۰ کیلومتر طول دارد و نزدیک به ۲.۳ میلیارد متر مکعب آب در آن ذخیره شده است. وزیر نیرو می‌گوید ۷۰ هزار هکتار اراضی در استان‌های کهگیلویه، خوزستان و بوشهر با آب این سد آبیاری خواهند شد و از خسارت‌های سیلاب هم کاسته خواهد شد.

پیامک شرکت آب نیرو به مردم استان کهگیلویه و بویراحمد برای افتتاح #سد_چمشیر
پول همین پیامک‌ها از جیب کی میره؟ #تبریکهای_الکی https://t.co/SAkkOUGwGW pic.twitter.com/aFAiDbhI2H

— Zeinab rahimi (@znbrahimi) July 17, 2023

علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران که در دی ۱۴۰۱ در یک برنامه تلویزیونی در واکنش به آبگیری مخفیانه این سد گفت «اجازه نمی‌دهیم سد چمشیر آبگیری شود» و فردای این برنامه به خبرنگاران گفت «از بحث آبگیری این سد اطلاعی ندارد»، در کنار ابراهیم رئیسی در افتتاح این سد حاضر شد، طول این دریاچه را ۲۴ کیلومتر اعلام کرد و گفت که «سد چمشیر هیچ‌گونه مشکل زیست‌محیطی ندارد».

از سد چمشیر بر رودخانه زهره چه می‌دانیم؟

سد چمشیر در ۲۵ کیلومتری جنوب شهرستان گچساران استان کهگیلویه و بویراحمد بر روی رودخانه زهره و بر تنگه چمشیر نرسیده به استان بوشهر علم شده است.

۱٠ استاد دانشگاه تهران در نامه ای به رئیس جمهور از او خواستند برای جلوگیری از #فاجعه_زیست_محیطی، نابودی میلیون ها هکتار زمین و زندگی جوامع محلی از افتتاح #سد_چمشیر خودداری کند.

* نیاز دولت به مانور سیاسی برای پوشاندن عملکرد فاجعه بار اقتصادی اما به افتتاح سد انجامید. https://t.co/UK5UyDIqWb pic.twitter.com/c421ZheFUt

— هیرش سعیدیان (@hirshsaidian) July 17, 2023

شرکت نفت ایران پیشتر در نزدیکی محل این سد چاه شماره ۲۰ خود را برپا کرده است. اولین تلاش‌ها برای بررسی ساخت این سد در ۱۳۶۵ شروع شد و مطالعات نخستین در سال‌های ۱۳۶۷ تا ۱۳۶۸ انجام گرفتند. موج دیگری از مطالعات در سال ۱۳۸۱ انجام شد و برنامه‌ریزی برای اجرای ساخت این سد در ۱۳۸۴ شروع شد. عملیات اجرایی ساخت سد در ۱۳۹۲ شروع شد. رسانه‌های نزدیک به جمهوری اسلامی این پروژه را ۲۸ ساله معرفی می‌کنند.

Ad placeholder

هشدار محیط‌زیستی نسبت به برداشت نفت و گاز در نزدیکی سد چمشیر

همزمان با افتتاح این سد، غلامرضا کمالی سرپرست شرکت بهره‌برداری نفت و گاز گچساران گفت عملیات برداشت نفت از پنج حلقه چاه نفت در نزدیکی این سد متوقف شده است. او افزود تولید نفت از دیگر چاه‌های نزدیک جبران خواهد شد اما هشدار داد:

اگر هرکدام از این چاه‌ها ایمن‌سازی نشود و به دلیل فشار آب دچار مشکلی شود آنوقت این نفت تا خلیج فارس را آلوده و باید شاهد یک فاجعه زیست‌محیطی باشیم.

#سد_چمشیر pic.twitter.com/k8nQxcXx2Z

— Sourena (@BahmaniSourena) July 17, 2023

در زمین‌های گچساران، حدود ۵۳ میلیارد بشکه نفت و گاز وجود دارد. چاه‌های نفت این منطقه می‌توانند تا ۶۳۰هزار بشکه در روز نفت و میانگین ۱.۲ میلیارد فوت مکعب گاز و ۳۵ هزار بشکه میعانات گازی تولید کنند.

نگرانی اصلی مدافعان محیط‌زیست برداشت نفت و گاز از محدوده سد چمشیر نیست. کمالی در حاشیه افتتاح این سد به خبرنگاران گفت ایمن‌سازی چاه‌های نفت نزدیک به این سد در حال انجام است.

Ad placeholder

سازند نمکی گچساران: بمب ‌نمکی مستعد فاجعه

سازند نمکی گچساران در محدوده کوه‌های زاگرس و با ضخامت ۱۶۰۰ متری در برش الگو، در محدوده دریاچه سد چمشیر قرار دارد هرچند حاشیه‌اش از فروافتادگی دزفول-لرستان تا حوضه خلیج‌فارس تا نزدیکی جزیره قشم امتداد می‌یابد. رودخانه زهره به جز سازند مارنی میشان نیز نمک دریافت می‌کند.

اگر سد چم‌شیر آبگیری شود، یعنی دست‌کم ۵۰۰ هزارتن نمک حل شده و از طریق مخزن سد به رودخانه زهره پمپاژ خواهد شد. همچنین آبگیری مخزن سد به معنی نابودی رویشگاهی با وسعت پانصد هکتار مرکب از گونه‌هایی چون پده، گز، کُنار و انواع نی است؛ آن هم در منطقه‌ای که هر درخت، حکم کیمیا را دارد. pic.twitter.com/qzKtldCxfZ

— mohammad darvish (@darvish100) November 23, 2022

ساخت سد و خلق دریاچه مصنوعی به‌تنهایی می‌تواند زیست‌بوم‌های یک منطقه را تهدید کند. اگر آب این دریاچه شور شود و از توان زیست‌بوم‌های منطقه خارج شود، بعد چه خواهد شد؟ محمد درویش، پژوهشگر و فعال محیط‌زیست پیش‌تر گفته بود:‌  

اگر سد چمشیر آبگیری شود، یعنی دست‌کم ۵۰۰ هزار تن نمک حل شده و از طریق مخزن سد به رودخانه زهره پمپاژ خواهد شد. همچنین آبگیری مخزن سد به معنی نابودی رویشگاهی با وسعت پانصد هکتار مرکب از گونه‌هایی چون پده، گز، کنار و انواع نی است؛ آن هم در منطقه‌ای که هر درخت، حکم کیمیا دارد.

دروغ می‌گویند که سدها به جریان پایه رودخانه آسیب نمی‌زنند؛ اگر چنین بود سدهای ترکیه بر روی دجله و فرات نباید چنین فاجعه‌ای در سوریه و عراق می‌آفریدند. به همین ترتیب، سد چم‌شیر یک فاجعه تمام عیار است؛ اجازه ندهیم تا گتوند۲ کلید بخورد! #سد_چم_شیر#گتوند۲ pic.twitter.com/QEOi5AL0xE

— mohammad darvish (@darvish100) November 29, 2021

تاریخ گذشتگان ایران که زیر آب رفت

روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری پیش‌تر اعلام کرده بود که «در نتیجه کاوش‌ها در حوضه آبگیر سد چمشیر، تاکنون ۱۴۰ اثر تاریخی در ۱۶۰ محوطه باستانی کاوش شده در این حوضه بدست آمده است.»

این محوطه‌های باستانی از آثار دوره عیلامی شروع و بقایای دوره‌های اسلامی و جوامع کوچ‌رو امتداد می‌یابد. آن هم در منطقه‌ای که می‌توان آثار دوره‌های فراپارینه سنگی و دوره‌های نوسنگی تا حوالی ۱۶ هزار سال پیش را مشاهده کرد. در فاصله نزدیکی به آبگیری این سد، ۴۰ روز به باستان‌شناسان اجازه داده شد تا چند محدوده تاریخی این منطقه را بررسی کنند.

محمد حسین عزیزی خرانقی، مدیر پروژه کاوش‌های سد چمشیر به رکنا گفته بود:‌ «برخلاف بسیاری از سدها بیش از ۱۰ سال است که در محوطه این سد کار کارشناسی و عملیات کاوش و نجات‌بخشی صورت می گیرد.» عملیات‌های نجات‌بخشی به گفته او در ۳۰ محوطه باستانی به طور کامل انجام گرفته است تا مانع نابودی این محوطه‌ها از آب دریاچه باشد.

سوال حضور سرمایه‌گذاران چینی در سد چمشیر

به‌رغم تاکید بر ساخت این سد توسط مهندسان ایرانی توسط مقامات ارشد جمهوری اسلامی، سوال‌هایی در موضوع حضور چین در این سد وجود دارد. گفته می‌شود بیش از ۲۰۰ میلیون یورو سرمایه‌گذاری توسط چین در این سد صورت گرفته است.

میثم فاضلی، مدیر امور مطالعات سد چمشیر به تجارت‌نیوز گفته بود:

حدود ۳۰ میلیارد دلار پول بلوک شده ایران در چین وجود داشت که دولت چین به ایران نمی‌داد. درنهایت برای زنده شدن این پول بلوک شده توافق شد که چین از این پول به ایران وام دهد. یعنی از پول خودمان به خودمان! بخشی از این پول در پروژه سد چمشیر استفاده شد. البته به آن شرط که در این زمینه چین نیز یک طرف پروژه باشد.

Ad placeholder

پس از چمشیر، نگرانی از دیگر پروژه‌های بزرگ ویرانگر حیات

حسین آخانی، کارشناس محیط‌زیست پس از ماه‌ها تکذیب آبگیری سد چمشیر، به این سد سر زد و چند گزارش ویدیویی از این سفر در اینستاگرام منتشر کرد. بررسی او نشان داد که آب ورودی مخزن، تقریبا یک‌سوم شوری آب خروجی از مخزن سد را دارد. او تاکید کرد:

آبی که با انحلال گج اگرچه ممکن است در کوتاه‌مدت امکان کشت برخی محصولات را داشته باشد ولی در درازمدت باعث بیابان‌زایی گسترده و توسعه ریزگردها می‌شود.

https://www.instagram.com/p/CuBO0Z8o3m2/?hl=en

آخانی در کپشن یکی از این پست‌ها نوشت:

من سد سازان را به این دلیل تحسین می‌کنم که خیلی خوب دروغ می گویند و جالب‌تر آن است که آنهایی که باید به آنها پول بدهند دروغ‌های گنده آنها را هم باور می‌کنند و ده‌ها هزار میلیارد تومان بودجه‌های کشور را تقدیمشان می‌کنند و حتی اگر گندش هم درآید باز هم به آنها پاداش می‌دهند تا سد خرسان ۳، سد مارون ۲ و سدهای دیگری برای نابودی سرزمین ایران بسازند. من عقلم یاوری نمی کند، شاید شما بتوانید بگویید چرا؟

https://www.instagram.com/p/CuzPI9tN0gE/?hl=en

او یکی دیگر از کارشناسان محیط‌زیست، تاریخ و اقلیم ایران است که نوشت «امروز باید جز اشک در چشمانش چیزی نمی‌دیدی». او نوشت «افتتاح سد چمشیر با همه واقعیت‌هایی که پشت آن بود نشان داد که امید به حفظ سرزمین در ایران هر روز کم‌رنگ‌تر می‌شود».

سد چمشیر در حالی افتتاح شد که اقلیم‌های ایران در معرض امتداد خشکسالی، کمبود بارندگی و موج‌های طولانی گرماست. آب در بزرگ‌ترین شهرهای ایران مکرر قطع می‌شود. دریاچه ارومیه از هر زمانی خشک‌تر شده است و پیش‌بینی می‌شود شهریور امسال به کل خشک شود و به جز باتلاق، چیزی از دریاچه باقی نماند.

همزمان مقامات جمهوری اسلامی در سیاره دیگری که در آن زندگی می‌کنند، به تکذیب‌هایشان ادامه می‌دهند. همان‌طور که سلاجقه همزمان با افتتاح این سد گفت «پتروشیمی میانکاله تمام شده است» اما دیوارکشی زمین این پتروشیمی تمام شده است. طرح گردشگری آشوراده، سدهای دیگری مانند خرسان ۳و مارون ۲، حالا در کمین بخش بیشتری از محیط‌زیست، تاریخ و تمدن ایران هستند.